व्यस्त र व्यावसायिक बुक डिजाइनर हुन्- सुवर्ण हुमागाईं । हुमागाईंको पहिलो उपन्यास 'जीवन' प्रकाशित छ । पर्यावरणीय चिन्ता र चासो उनको किताबको मूल विषय हो । किताबमाथि केन्द्रित भएर हुमागाईंसँग शंकर तिवारीले गरेको कुराकानी ः
एक व्यावसायिक बुक डिजाइनर एक्कासि राइटिङमा कसरी ?
-नयाँ पुस्तकको डिजाइन बनाउनुपूर्व उक्त पुस्तकमा कुन विषयवस्तुको बारेमा लेखिएको छ भन्ने जान्न अति आवश्यक छ । सर्वप्रथम लेखक तथा सम्पादकले पुस्तकको सारांश बताउँछन् । विषयवस्तु बुझेपछि पुस्तकको आवरण ढाँचा तयार पार्न सकिन्छ । मैले नेपाली लेखकका दुई सयभन्दा बढी पुस्तकको डिजाइन बनाइसकेको छु । पुस्तक पढ्दा मनमा विभिन्न कल्पना उत्पन्न हुन्छन् । विभिन्न विधामा लेखेका पुस्तक पढ्दा मनमा विभिन्न कल्पना उत्पन्न हुन थाले । यस्ता पुस्तकले उत्पन्न गरेका जिज्ञासा तथा कल्पनालाई व्यवहारमा उतार्ने क्रममा कसैले चित्रकला विधि, कसैले हस्तकला विधि, कसैले तथ्यांक आदि विधिलाई प्रयोगमा ल्याउने गर्छन् । तर, मचाहिँ लेखनविधि प्रणालीबाट अहिले तपाईंहरूमाझ उपस्थित छु ।
किताबको नाम 'जीवन' किन छनोट गर्नुभयो ?
-जीवन भन्नेबित्तिकै श्वासप्रश्वास क्रिया भन्ने बुझिन्छ । श्वासप्रश्वास क्रियाको गतिअनुसार नै सारा जीवको आयु निर्धारण हुन्छ । जस्तो कछुवाले धिमा गतिमा श्वासन क्रिया गर्छ, उसको आयु सय वर्षको हुन्छ तर यस्तो आयुलाई मात्रै जीवन भनिँदैन । कछुवाले आफ्नो आयु अवधिभरि गरेको क्रियाकलापबाट उसको जीवन जानिन्छ । जगत्का सारा प्राणीभन्दा मानव चेतनशील प्राणी हो । उसले आफ्नो आयु अवधिभरि के-केस्ता कार्य गर्नुपर्छ, मानवले गरेको क्रियाकलापबाट अन्य प्राणी तथा ब्रह्माण्डलाई कस्तो असर पार्छ भनी किताबमा चित्रण गर्न खोजेको हुँ ।
पहिलो परिच्छेद 'आत्मशान्ति'मा करूणा हारेको देखाउनुभएको छ । करूणा हार्दा पनि आत्मशान्ति हुन्छ ?
-करूणा भनेकै सत्य र वास्तविक ज्ञान हो । करूणा जागृत भएका मानिसले हार र जितमा विश्वास राख्दैनन्, केवल उनीहरू सबैको भलो चाहन्छन् । करूणावान् व्यक्ति समाजबाट विलयन् हुँदा उनीहरूको संसर्गमा रहेका मानिस अवश्य हुन्छन् । आत्मशान्ति दुई भिन्न करूणावान् व्यक्तिको सम्झनामा बनाइएको एउटा चौताराको नाम हो ।
दोस्रो परिच्छेदमा बहुरूपी मायाको कुरा छ । पढ्दा विज्ञानको रिसर्चजस्तो देखिन्छ । आनुवंशकीय गुणहरूबाट मायाप्रेम सर्ने कुरामा कत्तिको आधिकारिकता छ ?
-माया र करूणा शब्दले भिन्नभिन्न अर्थ बोकेका छन् । मायाको अर्थ हाम्रो लोक व्यवहारमा उल्लिखित भएजस्तो लाग्दैन । माया भनेको भ्रमित ज्ञान हो, जुन इन्द्रिय ज्ञानबाट प्राप्त हुन्छ । हाम्रा लोकव्यवहारको चलनअनुसार इन्द्रिय वासनद्वारा स्त्री र पुरुषको कामोदीप आकर्षणलाई माया भन्यौं भने महामाया केलाई भन्ने ? त्यस्तो होइन, आमा र छोरासँग पनि मायाप्रेम हुन्छ ! बाबु र छोरीबीच पनि मायाप्रेम हुन्छ ! यस्तो प्रेममा कुनै लेनदेन हुँदैन्, यसमा कसैको पनि स्वार्थ समाहित हुँदैन ।
यस्तो प्रेम हाम्रो शरीरिक क्रियाबाट उत्पन्न हुन्छ । जब यस्तो प्रेममा व्यक्तिगत स्वार्थ पलाउँछ, तब हाम्रो शरीरभित्र भएको जीवनरसले कार्य गर्न छोड्दा अनि हामी माया-प्रेमबाट वञ्चित हुन पुग्छौं । बुवा-आमाअनुसारै आनुवंशीय गुणद्वारा माया, दया, करूणा हामीमा सरेको हुन्छ ।
यसको पनि आफ्नै विधिविधान छ । स्त्री र पुरुष शान्त प्रकृतिका छन् र उनीहरूले शान्त वातावरणमा रतिक्रियामा भाग लिएर बच्चा जन्माएका छन् भने उनीहरूका सन्तती पनि शान्त स्वाभावकै हुन्छन् । अशान्त वातावरणमा कुनै बच्चा जन्मिएको छ भने उनीहरू अलिब ढी हिंस्रक हुन्छन् । यसलाई पूर्वीय दर्शनमा कर्मअनुसारको फल भनिन्छ । जस्तो— सिंह हिंस्रक हुन्छ, उसले कदापि करूणवान् बच्चा जन्माउन सक्दैन । सिंहको गुण उसको सन्तानमा सर्यो भन्नलाई कुनै गाह्रो छ र !
पुस्तकमा राजनीतिक प्रसंग जोड्दै खराब राजनीतिले समाजलाई गरेको हानिको दृष्टान्त दिन खोज्नुभएको छ । त्यो व्यंग्यमात्रै हो कि त्यसले बदलिँदो समाजसँग सम्बन्ध पनि राख्छ ?
-राजनीतिको अर्थ प्रजाको शान्तिसुरक्षा कायम गर्ने, शासनव्यवस्थाको प्रणाली निर्धारण गर्ने र राष्ट्रिय तथा अन्तर्राष्ट्रिय नीति सन्तुलन गर्नेमात्र हो कि समाजसेवा पनि गर्नु हो ? हुन त माथिको कार्यले स्वतस्फूर्त समाजसेवा गरेको हो भनी वकालत गर्नेको संख्या धेरै हुनसक्छ । समाजसेवा राजनीतिकभन्दा अलग पाटो हो । राजनीतिज्ञ त्यति बेलामात्र समाजसेवी बन्न सक्छ, जति बेला उसको शरीरमा कारूणिक ग्रन्थी मौलाएको हुन्छ ।
उसले त्यो मेरो पार्टीको कार्यकर्ता, त्योचाहिँ फलानोको भनेर छुट्याएर भेदभाव गर्न थाल्छ भने त्यस बेला कसरी उसलाई समाजसेवी भन्न सकिन्छ ? जस्तो, मेरो बच्चालाई धेरै माया गर्छु भन्ने आमाले छोराछोरीलाई लागेको घाउको पीडा महसुस गर्न सक्छिन् । उनी मेरो छोरोलाई गहिरो चोट लागेको छ, उपचार गरिदेऊ भनेर रुन सक्छिन् । उनको पीडालाई कदापि महसुस गर्न भने सक्दिनँ तर करुणावान् व्यक्तिले अरूको दुःखलाई आत्मसात् गर्न सक्छन् ।
हामीले इतिहासमा पढेका थियौँ, 'सबैको घरमा चुल्हो बलेपछि मात्र भोजन गर्ने राजा'बारे । उनको शरीरमा करुणाको ऊर्जा जागृत नभएको भए सयौं दिनसम्म यस्तो स्वाङ बारम्बार गरिरहन सक्थे ? १५-२० वर्ष अगाडिको इतिहास हेर्ने हो भने पनि थाहा लाग्छ, नेपाली जनता आफूले उब्जाएका अन्नपात छिमेकी मुलुकमा बेचबिखन गर्थे । खाद्यसामग्री कम आयात गर्थे तर अहिले हामी धेरैजसो खाद्यसामग्री अरू देशबाट आयात गरेर बाँचिरहेका छौं ।
हिजोको परिस्थिति र आजको परिस्थिति बिल्कुलै फरक छ । हिजोको कुलो, पैनी आज खहरे खोलामा परिणत भएको छ । मानिस रोजीरोटीका लागि बेचिनु परेको छ । जब मानिसलाई खानाको अभाव हुन्छ, उसको शरीरले कसरी करूणाभाव जागृत गर्नसक्छ ? आफू बाँच्नका लागि मानवले केकस्ता हतकण्डा अपनाउँदा रहेछन् भनेर दर्शाउन खोजेको हुँ ।
प्रतिक्रिया दिनुहोस !
