घन्टौंसम्म गाग्री बोक्नुपर्ने बाध्यता टर्‍यो

सुर्खेत : ‘उमरे छउन्जेल गाग्रीमै पानी बोकेर ल्याएँ, कति रात त सुत्न पनि पाइनँ', आफूले विगतमा भोगको पीडा सुनाउँदै उनले भनिन्, ‘खडेरीको बेलामा त दुई घन्टा टाढा जान्थ्यौं, छिमेकका सबै महिला पानीको पालो कुर्दै रातभर मुहानमै नाचेर बिताउँथ्यौं । उज्यालो नहुँदै गाग्री बोकेर निस्कनुपर्ने बाध्यता थियो, पानीको जोहो गर्दागर्दै मेरो त उमेर नै ढल्कियो ।'

सुर्खेत गढी निवासी ६० वर्षीया दुर्गा चालिसेले यसरी नै आफ्नो आधा जीवन धकेलिन् । कयौं रात राम्रोसँग सुत्न पनि पाइनन् । खानेपानीकै लागि उनले बिहान उज्यालो नहुँदै गाग्री बोकेर मुहानमा कुद्नुपथ्र्यो । पानीको पालो नपाएको दिन घरको सबै काम छुट्थ्यो, उनका छोराछोरी भोकै स्कुल जान्थे । ‘१२ वर्षपछि खोलो पनि फर्किन्छ भन्थे, पुर्खाले त्यसै भनेका रहेनछन्', घर अगाडि पानीको धारा आएपछि खुसी हुँदै दुर्गाले भनिन्, ‘आँगनमै पानी भर्न पाइएला भन्ने मैले सोचेकी थिइनँ तर समय आउने रहेछ । हाम्रा दिन फेरिए, अब गाग्री बोकेर पानी खोज्दै धाउनुपर्ने बाध्यता टरेको छ ।'

 

यस्तै गोठीकाँडा निवासी ५६ वर्षीया विष्णुकुमारी खत्रीले चाहेर पनि अधिकांश रात पूरै निदाउन पाइनन् । गाउँमा खानेपानीको समस्याले गर्दा बिहान उज्यालो नहुँदै उनी मुहान पुग्थिन् । तीन घन्टासम्म समय खर्चेर उनी एक गाग्री पानी जोहो गर्थिन् । गाग्री डोकोमा लिएर उकाली र ओराली गर्ने उनको दैनिकी नै बन्यो । कयौं रहर मारेर उनले अधिकांश उमेर पानी बोकेरै बिताइन् । बुढेसकालमा भने उनको दैलोमै धारा आएको छ । ‘उमेर छउन्जेल डोकोमा पानी निकै बोकियो, सायद भगवान्ले मेरो पीडा बुझेछन्', उनले भनिन्, ‘बुढेसकालले छुँदा पानी बोक्न नसक्ने भएकी थिएँ, अहिले त आँगनमै धारा आयो ।'

आँगनमै धारा आएपछि उनको दिनचर्या बदलिएको छ । पानीको जोहो गर्दै आएको समय अहिले उनले आयआर्जन र सामाजिक कार्यमा लगानी गर्न थालेकी छन् ।गढी र लेखगाउँमा पछिल्लो समय खानेपानीको समस्या टरेको छ । वर्षौंपछि गाउँमा खानेपानी आयोजना सम्पन्न भएपछि घरघरमा धारा जडान भएका छन् । गढीमा ११ किलोमिटर टाढाबाट खानेपानी बस्तीमा ल्याइएको छ । यस्तै लेखगाउँमा भने लिफ्टिङ गरेर पानी बस्तीमा ल्याइएको हो । गाउँमा खानेपानी सुविधा उपलब्ध भएपछि सबैभन्दा बढी लाभान्वित महिला बनेका छन् ।

भान्साको जिम्मेवारी महिलाको हुने हुँदा पानीको जोहो उनीहरूले नै गर्दै आएका थिए । पानीको संकट उनीहरूले बढी बेहोर्नु परेको थियो । लेखगाउँमा खानेपानी सुविधा उपलब्ध भएपछि स्थानीय सुनिता लामिछानेले भनिन्, ‘खानेपानी नहुँदा हाम्रो त बेहाल थियो, भान्सासँग जोडिएकाले पनि महिलाले पानी बोकेरै आफ्नो आधा जीवन गुजारे । गाउँका महिलाको काम भनेकै पानी बोक्ने थियो, विकास र सशक्तीकरणको त पत्तो नै भएन ।'

गाउँमा खानेपानी आएपछि आफूहरूका दिन फेरिएको उनको भनाइ छ । पहिला खानेपानीका लागि दौड्ने गाउँका महिला हिजोआज गाउँमा हुने विकास निर्माण र सामाजिक अभियानमा जुट्न थालेका छन् । ‘पानीले त हाम्रो भविस्य नै उज्यालो बनायो, गाग्री बोक्ने हामी अहिले त गाउँमा सामाजिक जागरण र विकासको भारी बोक्न थालेका छौं', उनले थपिन, ‘बचत भएको समयमा आयआर्जन गर्न थालेका छौं, हिजोआज हामीले गाउँमा आउने बजेट र सरकारी योजना कार्यान्वयनमासमेत चासो दिन थालेका छौं ।'

पानीका लागि समय खर्च गर्नु नपर्ने भएपछि महिलाहरू हिजोआज गाउँको विकास र सुधारमा केन्द्रित बनेका छन् । आँगनमै पानी उपलब्ध भएपछि महिलाको समय बचत भएको छ । यसअघि अधिकांश बालबालिका खाली समयमा पानीको खोजीमा धाउने गर्थे । तर हिजोआज उनीहरू विद्यालय जान थालेका छन्