न्यानो

आफ्नै पिसाब गोडामा परेपछि मननारायण कुसवाहाले बाथरुमको भित्तोबाट सुस्तरी झरिरहेको तातोपानीको सावर बन्द गर्‍यो । सावरबाट मन्द गतिमा झरिरहेको तातोपानीबाट प्राप्त आनन्दभन्दा कैयौं गुणा बढी आनन्द पिसाबको न्यानोले दिएको उसलाई अनुभूति भयो । ऊ पिसाब कहिले दायाँ त कहिले बायाँ गोडामा पार्न थाल्यो ।

नुहाउनका लागि बाथरुम पस्नुभन्दा केही मिनेटअघि उसले झन्डै एक लिटर पानी पिएको थियो । त्यसैले पिसाब अलि लामो समयसम्म आइरह्यो निरन्तर । केही बेरमा पिसाब बन्द भयो । सर्वांग नांगो उसलाई पुनः सावर खोलेर तातोपानीमा नुहाउन पटक्कै मन लागेन । स्याम्पु लगाइनसकेका कारण पखाल्ने काम पनि गर्नु परेन ।

मननारायणका आँखा बाथरुमको ऐनामा गएर टक्क अडिए ।बयालीस वर्ष पुगेको ऊ फर्किएर बाह्र वर्षमा गएर अड्कियो ।मोटाएर बयानब्बे किलोग्राम भएको ऊ फेरि बाइस किलोमा झर्‍यो । ललितपुर उपमहानगरपालिकाको पुल्चोकस्थित मन्त्री क्वार्टरबाट फर्किएर ऊ धनुषाको बुहारीगाउँमा गयो ।गुलाफी सुगन्धले मग्मगाएको सय वर्गफिटको बाथरुमबाट बाहिरिएर ऊ बुहारीगाउँको धुले सडकमा पुग्यो ।

सधैं वरिपरि रहने सेनाको सुरक्षा छाडेर ऊ तीनजना बालसखाबाट घेरियो ।चारैजना भैंसीको पीठबाट तल भुइँमा ओर्लिए । शीतले लफ्रक्कै भिजेका कारण जमिनबाट धुलो उड्न सकिरहेको थिएन । बुहारीगाउँमा शीतलहर नचले पनि कात्तिक महिनामै जाडो बढ्ने क्रम सुरु भएको थियो । पातला लुगामा रहेका मननारायण कुसवाहा र उसका साथीहरू न्यानोको खोजीमा थिए । बाटोका ठाउँठाउँमा घुर ताप्नेहरू एकत्र भएर बसेका थिए । मननारायण र उसका साथीहरूलाई भैंसी पनि चराउनुपर्ने थियो, त्यसैले उनीहरू जहाँ घुर देख्यो त्यहीँ बसेर जाडो भगाउन पाउँदैनथे ।

बालकहरू लस्करै उभिएर पिसाब फेरिरहेका थिए । र, तिनले पिसाब आआफ्ना गोडामा पारिरहेका थिए- कहिले देब्रे त कहिले दाहिने गोडामा । मननारायणले जिपको ब्रेक दबायो ।

जाडो बढेका कारण भैंसीहरू चर्न उतिसारो मन गरिरहेका थिएनन् । मननारायण र उसका साथी मिलेर अलि परको जंगलछेउबाट झिक्रा खोजेर ल्याए र बाल्न थाले । आगो बल्यो, सबै मिलेर तापे । चिसोबाट केही राहत मिले पनि दिगो न्यानो त्यो थिएन ।

अघिल्लो दिन पनि घाम राम्ररी लागेको थिएन । एक साता अघिदेखि नै घाम झल्याकझुलुकमात्र देखिएको थियो, त्यसैले कतिपय किसानले भैंसी बाहिर निकाल्नै छाडेका थिए । मननारायण र उसका केही साथी स्कुल जाँदैनथे । हुनेखाने घरका बालबालिका स्कुल गएको टोलाएर हेर्थे मात्रै ती । घर बसेर पनि केही काम नहुने भएकाले तिनलाई भैंसी चराउन बाहिर लैजानु नै ठीक लाग्थ्यो । तिनका आमाबाबु पनि यही चाहन्थे ।

मननारायणकी आमा थिइनन् । उसकी आमाले यो संसार त्याग्दा ऊ केवल तीन वर्षको थियो । घरमा आमाको कुनै फोटो छैन । त्यसैले उसलाई आमा कस्ती थिइन्, कुन रूपकी थिइन् केही पत्तो छैन । गएको वर्ष उसले आफ्ना बाबुलाई सोधेको थियो— माईलाई के भएको थियो बाबु ? किन माई मरिन् ?

'शीतलहरले खायो तेरी माईलाई मने', उसका बाबुले उत्तर दिएका थिए ।त्यस दिनदेखि मननारायणलाई जाडो महिना आयो कि डर लाग्छ । आमालाई जस्तै कतै बाबुलाई पनि शीतलहरले नखाओस् ! बाबु भएनन् भने त मननारायण कसरी बाँच्छ ? ऊ एक्लो हुनेछ । एक्लै भैंसी कसरी पाल्नु ? दूध दुहुनु कसरी ? दुहेको दूध कहाँ लगेर बेच्नु ? खपरैल छाप्रोमा एक्लै राति सुत्नु कसरी ? उसको मन अमिलो हुन्छ कल्पना गर्दा पनि ।

उसका बाबुले अर्को बिहे गरेनन्, युवा उमेरमै पत्नी गुमाए पनि । मननारायणकै रेखदेखमा बिताए । मननारायणले पढोस् भन्ने पनि चाहन्थे उसका बाबु । तर, स्कुल अलि पर थियो, फेरि दिनभरि मालिकको घरमा काम गर्न जानु पनि पथ्र्यो । मननारायणलाई पढ्न पठाउँदा भैंसी पाल्न सकिन्नथ्यो।

गाउँकै एकजना साहूको घरमा काम गर्दागर्दै मननारायणकी माईलाई जाडोले समातेछ । त्यो वर्ष बुहारीगाउँमा एक महिनादेखि घाम लागेको थिएन । थुप्रै बूढापाका र बालबालिकालाई उक्त सालको शीतलहरले आफ्नो पन्जामा पारेको थियो । मननारायणलाई जसोतसो उसका बाबुले जोगाएका थिए । त्यो सालजस्तो चिसो त जीवनमा कहिल्यै नभोगेको भुक्तभोगीहरू बताउँथे ।
आफ्नो घरमा काम गर्दागर्दै मृत्यु भएकाले मननारायणका बाबुलाई साहूले क्षतिपूर्तिस्वरूप एउटा भैंसी र अलि परतिरको एउटा खपरैल छाप्रो दिएका थिए । त्यही भैंसीको कमाइले मननारायण र उसका बाबुको दैनन्दिनी चल्दै आएको थियो । दिनहुँ भैंसी चराउन लैजानु, नजिकैको पैनीमा भैंसीलाई नुहाइदिनु मननारायणको जिम्मेवारी थियो । ऊ आफ्नो जिम्मेवारी कुशलतापूर्वक निर्वाह गर्दै आइरहेको थियो ।

मननारायण र उसका साथीले सल्लाह गरे, भैंसी घर फर्काउने । जाडो बढेर शीतलहर चल्ने संकेत दिइरहेको थियो । त्यसमाथि मन्द हावा पनि चल्न थाल्यो ।
मननारायणलाई पिसाबले च्याप्यो । उसले साथीहरूलाई भन्यो— म पिसाब गरेर आउँछु अनि भैंसी लैजाऊँला ।

पिसाब फेर्न मननारायणमात्रै गएन, ऊसँगै अन्य तीनजना पनि गए । जसले पिसाब फेर्ने प्रस्ताव पहिला गरे पनि ती पिसाब फेर्ने कर्म भने एकैपटक गर्थे । एकजनालाई पिसाब आएपछि सबैलाई आउँथ्यो ।

मननारायणले पिसाबको पहिलो थोपोदेखि अन्तिम थोपोसम्मै आफ्ना दुवै गोडामा पार्‍यो । उसका साथीहरूले पनि त्यसै गरे । मननारायण पिसाब फेरिसकेर गोडा रगड्न थाल्यो । कहिले देब्रेले दाहिनेमा त कहिले दाहिनेले देब्रे गोडा रगड्न थाल्यो । उसका साथीहरू पनि त्यसै गर्न थाले । 
तिनका गोडाबाट मयलका पत्रपत्र भुइँमा झरे । गोडाका माथ्लापट्टिका भाग सफा देखिए ।
चिसोले कठ्यांग्रिएर जमिनको स्पर्श पनि अनुभूत गर्न नसकेका तिनका गोडाले पिसाबको न्यानोबाट केही क्षण भए पनि राहत महसुस गरे ।

जाडो महिनामा पिसाब गोडामा नपारी त्यसै फाल्नुपर्दा तिनले ठूलो कुरो गुमेको ठान्थे ।
कसैले तिनलाई सिकाइदिएको थियो, जाडो महिनामा धेरै पानी पिएपछि पिसाब आइरहन्छ । चिसो पानी सकिनसकी खुबै पिउँथे चारैजना । जाडो महिनामा पिसाबको न्यानोले गोडा भिजाउनु तिनको मीठो दैनिकी बनिसकेको थियो । यही मीठो दैनिकीले तिनको आदतको रूप लिएको थियो ।

मननारायणलाई हेक्का छैन, उसले कहिले र कुन उमेरदेखि पिसाबको न्यानोले आफ्ना गोडा जोगाउन छाड्यो । उसका गोठाला साथीहरूले पनि पिसाबको न्यानो बिर्से वा सम्झिरहेका छन् ? उसलाई यो पनि थाहा छैन । त्यति मात्र होइन, गोठाला साथीहरूको हालखबर के छ पनि उसलाई पत्तो छैन । तिनलाई गाउँ गएर भेट्ने फुर्सद पनि छैन उसलाई ।

चौध वर्ष टेकेको मात्र थियो मननारायण त्यस बखत । उसलाई अचानक क्रान्तिकारीहरूले आफूसँग लिएर गएका थिए । चारजना सँगै भएका बखत किन क्रान्तिकारी जत्थाले उसलाई मात्र तानेर लग्यो ? के देखेका थिए मननारायणमा तिनले र उसलाई भैंसी चराउँदै गरेको अवस्थामै पक्रेर कतै अन्जान क्षेत्रतिर लिएर गए ? ऊ स्वयंलाई थाहा छैन उसले १० वर्ष बिताएको स्थान । त्यो नेपालै थियो वा अन्त कतै ? त्यो पनि पत्तो भएन उसलाई ।

कहिल्यै गाउँ छाडेर टाढा नगएको चौध वर्षको बालकलाई थाहा होस् पनि कसरी ! उसलाई सावँला अक्षर भने घरमै बाबुले सिकाएका थिए । पढ्न खुबै मन गर्ने उसले विद्यालयको अनुहार पनि देख्न पाएन । तर, उसले अक्षर भने कहिल्यै भुलेन । बाटोमा फालिएका पत्रपत्रिका ऊ टपक्क टिपेर पढ्ने गथ्र्याे ।

मननारायणलाई राखिएको घर निकै ठूलो र अग्लो थियो । दोस्रो तलामा ऊ र अन्य क्रान्तिकारीहरू बस्ने गर्थे । तिनका एकजना प्रमुख थिए । उनलाई सबैले कमरेड चट्याङ भन्थे । मननारायणले पनि त्यसै भन्न थाल्यो । उसलाई भने अन्य साथीहरूले कमरेड मनु भन्थे । मननारायणलाई कमरेड भनेको के हो थाहा पाउन धेरै समय लागेको थियो ।

मननारायणको निश्छलता, इमानदारी, वाकपटुताबाट चट्याङ निकै प्रभावित थियो । प्रायः साँझपख बाहिर निस्कने चट्याङ फर्केर आउँदा थुप्रै पत्रपत्रिका बोकेर ल्याउँथ्यो । मननारायण ती पत्रपत्रिका सबै पढ्थ्यो, राति अबेरसम्म लगाएर । आफू र आफ्नो आन्दोलनको विरुद्ध लेखिएका समाचारमा चट्याङ रातो चिह्न लगाउँथ्यो । र, ती समाचार मननारायणलाई राम्ररी पढ्न भन्थ्यो ।
एक दिन कसैले मननारायणलाई उसका बाबु बितेको बताइदियो । त्यो पनि जाडोको महिना नै थियो । मननारायणलाई लाग्यो, बाबुलाई पनि शीतलहरले लग्यो । उसको बेचैनी निकै बढ्न थाल्यो । उसले चट्याङसँग घर जाने अनुमति माग्यो ।

'कमरेड मनु तपाईं के कुरा गर्दै हुनुहुन्छ ? तपाईं होशमा त हुनुहुन्छ ? मुलुकमा अहिले सशस्त्र द्वन्द्व चरमोत्कर्षमा पुगेको छ । राजाका सिपाहीहरू हामीलाई खोजिरहेका छन् । तिनले हामीलाई पाए भने सीधै गोली ठोकेर मारिदिने छन् । यस्तो अवस्थामा तपाईं गाउँ जाने कुरा गर्दै हुनुहुन्छ ! तपाईंको पिताजीको निधनको खबरले म पनि दुःखी छु । तर, यो मुलुकमा हाम्रा थुप्रै पिता छन्, तिनको सुखका दिन ल्याउन हामी यो महायुद्ध लडिरहेका छौं', चट्याङले श्वास नरोकीकनै भन्यो ।

समय बित्दै जाँदा मननारायणको दैनिकी अज्ञात स्थलको कोठामा बस्नु, आक्रमणका योजना सुन्नु, पत्रपत्रिका पढ्नुमा मात्रै सीमित रहेन । उसलाई कडा खालका शारीरिक व्यायाम, बन्दुक हान्ने, बम पड्काउने तथा लट्ठी चलाउने तरिकाजस्ता कुरा पनि सिकाउन थालियो । तर, कहिल्यै कसैसँग पनि उसले लड्नु परेन । सकेसम्म चट्याङले उसलाई बाहिर पठाएन, सधैं आफूसँगै राख्यो । आफ्नो सहयोगीजसरी काम लगाइरह्यो । चट्याङका लुगा धुनु, खाना बनाउनु र संसारमा चलेका ठूलाठूला युद्धका बारेमा बखान सुन्नु मननारायणको जिम्मेवारीजस्तै भएको थियो । मननारायणले यसलाई आफ्नो सौभाग्य ठानेको छ किनकि, उसले कसैलाई मार्नु वा कुट्नुपिट्नु परेको छैन । जोखिम मोल्नु परेको छैन ।

राजधानी र देशका विभिन्न भेगका सशस्त्र द्वन्द्वका सारा खबर त्यहाँ रहेका सबै क्रान्तिकारीलाई एउटै कोठामा राखेर चट्याङले सुनाउँथ्यो । राति सुत्ने बेलामा पनि चट्याङले आफूछेउमै सुत्न दिन्थ्यो मननारायणलाई । सुत्ने बेलामा ओछ्यानमा पल्टेर मननारायणलाई धेरै कुरा सुनाउँथ्यो चट्याङ । यसकारण पनि मननारायण मुलुकमा चलेको क्रान्ति, त्यसको सफलताबाट गरिब निमुखा जनतालाई हुने फाइदा, राजनीतिक परिवर्तन, राजामहाराजाका निरंकुशता, संसारका क्रान्तिकारी नेतालगायतका विषयमा अन्य साथीहरूभन्दा बढी जान्ने हुन पाएको थियो ।

पार्टीमा चट्याङ निकै माथ्लो स्तरको नेता रहेको उसले थाहा पायो । देशका विभिन्न स्थानमा रहेका पार्टीका ठूला नेतासँग उसले निरन्तर कुरा गरिरहेको सुनेको थियो मननारायणले ।
'यो आन्दोलन सफल भयो भने त कमरेड चट्याङ निकै ठूलो मान्छे बन्नुहुन्छ होला', मननारायण यति सोच्न सक्ने भइसकेको थियो ।

उमेरले पनि चौबीस टेकिसकेको थियो उसको ।एक साँझ चट्याङले कोठामा सबैलाई हाजिर हुन आदेश दियो । त्यसको जिम्मा मननारायणलाई दियो । मननारायणले सबैलाई तत्कालै कमरेड चट्याङको कोठामा भेला पार्‍यो ।

चट्याङको अनुहारमा त्यस दिन अनौठो मुस्कान थियो । उसको नामजस्तै कहिल्यै नहाँस्ने उसको मुहारमा किन अचानक त्यो कान्ति देखा पर्‍यो, मननारायण छक्क परिरहेको थियो । अन्य साथीहरू पनि चट्याङमा देखा परेको आकस्मिक र अकल्पनीय परिवर्तनप्रति आश्चर्यचकित भइरहेका थिए ।
चट्याङले हर्षित मुद्रामा एकपटक सबैजनासँग हात मिलायो र भन्यो— साथीहरू हामी सफल भयौं । पुरानो सत्ताले हामीसँग घुँडा टेक्यो । अब हामी चाँडै नै मुलुक चलाउने जिम्मेवारीमा पुग्नेछौं । हामी भोलि बिहानै राजधानीतर्फ प्रस्थान गर्नेछौं । तपाईंहरूलाई लिन बस आउनेछ, म र कमरेड मनु भने प्लेनमा जानेछौं ।

मननारायण थप आश्चर्यचकित भएको थियो, चट्याङले आफूलाई सँगै प्लेनमा काठमाडौं लैजाने कुरा गरेपछि ।कहिल्यै प्लेन नचढेको र काठमाडौंको कल्पना पनि नगरेको मननारायण सुरुमा त आत्तियो । तर, विस्तारै सब थोक सामान्य बन्दै गए ।राजधानी पुगेको केही दिनमै विद्रोही र अन्य संसद्वादी दल मिलेर नयाँ सरकार बन्यो । चट्याङले गरिबी निवारण मन्त्रीको जिम्मेवारी पायो । मननारायणलाई उसले पार्टीको स्वीकृतिमा सल्लाहकार नियुक्त गर्‍यो ।

'मलाई के थाहा छ र कमरेड तपाईंलाई मैले सल्लाह दिनु ? म राजधानी त भर्खर टेक्दैछु । न मैले राम्ररी पढेको नै छु न त अन्य पार्टीको कोही मान्छे नै चिनेको छु', मननारायणले आफ्नो निश्छलता छताछुल्ल पोख्यो ।

'तपाईंले केही पनि गर्नु पर्दैन कमरेड मनु । सधैं मेरो अफिस आउने, मलाई भेट्न आउनेलाई छानेर अनि मेरो समय सोधेर मसँग भेट गराइदिने । यस्तैउस्तै हो तपाईंको काम, विस्तारै सब थोक सिकिन्छ । चिन्ता नलिनुस्, म छँदैछु नि', चट्याङले सान्त्वना दियो ।मननारायणमा एकप्रकारको डर र उत्साह दुवै थियो । उसले चुपचाप चट्याङका कुरामा सहमति जनायो ।

'किन चट्याङले मेरा लागि यी सब गरिरहेका छन् ? ' मननारायणले आफैसँग प्रश्न गर्‍यो ।
मननारायणले आफूमा आएको परिवर्तनलाई विश्वासै गर्न सकिरहेको थिएन । आफूले भोगेको सुखसयललाई उसले सपना ठानेर धेरैपटक आफैंलाई चिमोटेको थियो । उसलाई अनौठो लागिरहेको थियो ।

सरकार बन्ने र ढल्ने क्रम नियमित चलिरहेको थियो । उसको पार्टीसँग अन्य पार्टी डराउँथे । त्यसैले उसको पार्टी पटकपटक सत्तासयर गर्न सफल भइसकेको थियो । परिवर्तनको अठाह्र वर्षको अवधिमा उसको पार्टीले पाँचपटक सत्तारोहण गरेको थियो ।

र, पाँचौं पटकमा स्वयं मननारायण गरिबी निवारण मन्त्री हुन पुगेको थियो । ऊ तराई–मधेसको कोटामा समानुपातिक सांसद बनेको थियो । उसलाई सांसद र मन्त्री बनाउन पनि चट्याङकै मुख्य भूमिका थियो ।

पुल्चोकस्थित मन्त्री क्वार्टर छान्ने क्रममा मननारायणले ठूलो बाथरुम भएको घर छानेको थियो । विस्तारै ऊ राजधानीको सभ्यता, राजनीति, कूटनीतिमा अभ्यस्त हुन थालिसकेको थियो ।
मननारायणलाई पुसको काठमाडौंको चिसोले झस्काइदियो । बाथरुममा निर्वस्त्र ठिंग उभिएको पनि एक घन्टा हुन लागिसकेको थियो । उसका गोडा भुइँको स्पर्श नै थाहा नपाउने अवस्थामा पुगेका थिए ।

उसले हत्तपत्त लुगा लगायो र बाथरुमबाट कोठामा पस्यो । कोठाको एअरकन्डिसन अन गर्‍यो ।
विस्तारै कोठा तात्दै गयो । तर, उसको मन भने तात्न सकेन । उसको मन फर्किएर पुनः बुहारीगाउँमा डुल्न थाल्यो ।

मननारायणले त्यो रात निकै कष्टका साथ बितायो । मुस्किलले ऊ एक घन्टा निदायो ।
ऊ गरिबी निवारण मन्त्री भएको तीन महिना नाघिसकेको थियो । तर, गाउँ जाने समय नै मिलेको थिएन ।भित्ताको घडीले बिहानको ६ बजाउँदै थियो । उसले मोबाइलको घडी पनि हेर्‍यो— ५ बजेर ४३ मिनेट गएको थियो ।

मननारायणले ग्यारेजबाट ल्यान्डक्रुजर जिप निकाल्यो । पार्टी, सरकार, सुरक्षा गार्ड कसैलाई पनि नभनी ऊ त्यहाँबाट बाहिरिएयो । मन्त्रीक्वार्टरको गेटमा बस्ने सुरक्षाकर्मीलाई भने उसले आफू गाउँ जान लागेको बतायो ।बिहानको ११ बज्नै लाग्दा ऊ बुहारीगाउँको सीमा प्रवेश गर्‍यो । गाउँ उस्तै थियो, मननारायण भैंसी गोठालो गर्ने समयकै जस्तो ।शीतलहरले बुहारीगाउँ आक्रान्त थियो । काठमाडौंको भन्दा धेरै गुणा बढी चिसो त्यो देहातमा थियो ।

उसले जिपको सिसा उघार्‍यो । चिसोको मुस्लो ह्वात्तै जिपभित्र प्रवेश गर्‍यो, साथमा जिपले नै उडाएको एक भारी धूलो पनि पस्यो ।मननारायणलाई त्यो धूलो सुगन्धित लाग्यो । उसले विस्तारै जिप हिँडायो ।केही पर त्यो चिसोमा पनि चारजना बालक भैंसी चराइरहेका थिए । 'यो शीतलहरमा किन भैंसी बाहिर निकाल्या होला !' मननारायणले आफैंसित प्रश्न गर्‍यो ।मननारायणको जिप गोठाला बालकहरू भएतिरै गुडिरहेको थियो ।

उसले देख्यो— बालकहरू लस्करै उभिएर पिसाब फेरिरहेका थिए । र, तिनले पिसाब आआफ्ना गोडामा पारिरहेका थिए— कहिले देब्रे त कहिले दाहिने गोडामा । मननारायणले जिपको ब्रेक दबायो । बालकहरू पिसाब फेरिसकेर आफ्ना गोडा रगड्न थाले । तिनका गोडाबाट मयलका पत्रपत्र निस्किरहेका थिए ।

ती चारजना बालकमध्ये एउटा आफू नै भएको महसुस भयो मननारायणलाई ।