मजबुत बन्दै अमेरिकी डलर

काठमाडौं : नेपाली रुपैयाँको तुलनामा अमेरिकी डलर मजबुत भएको छ । नेपाल राष्ट्र बैंकले बुधबार एक डलर बराबर १०५ दशमलव १० रुपैयाँ बिक्री मूल्य निर्धारण गरको छ । दसैँअघि असोज १० गते एक डलर बराबर एक सय चार रुपैयाँ ४७ पैसा बिक्री मूल्य थियो ।

एक साताको अन्तरालमा डलर ६३ पैसाले महँगिएको छ । गत भदौ अन्तिम दिन एक डलर बराबर एक सय दुई रुपैयाँ १३ पैसा थियो । २०७४ साउन मसान्तमा एक डलर बराबर एक सय दुई रुपैयाँ २९ रुपैयाँ थियो । १८ दिनमा दुई रुपैयाँ ९७ पैसाले डलर महँगिएको छ ।

अर्थात् त्यस अवधिमा डलरसँग नेपाली रुपैयाँ २ रुपैयाँ ३६ पैसाले कमजोर भएको छ । भारु कमजोर हुँदै जाँदा यसको असर नेपाली मुद्रामा परेको हो । अमेरिकी केन्द्रीय बैंक ‘फेडरल रिजर्भ’ले आगामी डिसेम्बर र जनवरीमा ब्याज बढाउने अनुमानका आधारमा अमेरिकी डलर मजवुत बन्दै गएको हो ।

राष्ट्र बैंकका सहप्रवक्ता राजेन्द्र पण्डितले अमेरिकी डलरसँग भातीय रुपैयाँ कमजोर भएको र नेपाल–भारतबीच स्थिर विनिमय दर भएका कारण भारु कमजोर हुँदा यसको प्रभाव नेपाली रुपैयाँमा परेको जानकारी दिए । २०४९ फागुन बाट प्रतिएक नेपाली रुपैयाँ बराबर भारतीय एक रुपैयाँ ६० पैसाको स्थिर विनिमय दर कामय गरिएको छ ।

भारतको केन्द्रीय बैंक रिजर्व बैंक अफ इन्डियाले बुधबारका लागि एक डलर बराबर ६५.५५ भारु बिक्री मूल्य तोकेको छ । दसैंअघि आरबीआईले एक डलर बराबर ६४.८३ भारु बिक्री मूल्य तोेकेको थियो । एक साताको यो अवधिमा भारतीय रुपैयाँ अमेरिकी डलरसँग एक रुपैयाँ २८ पैसाले कमजोर बनेको छ ।
डलर मजवुत हँुदै जाँदा गत मंसिरमा एक डलर बराबर ११० रुपैयाँ २६ पैसासम्म पुगेको थियो । त्यति बेला भारतले पनि एक डलर प्राप्त गर्न ७० रुपैयाँ भारु तिर्नु परेको थियो । त्यो समयभन्दा अहिले भारु अमेरिकी डलरसँग मजवुत बने पनि पछिल्लो समय भने सस्तिदै गएको छ ।

डलर मजवुत हुँदा वस्तु तथा सेवाको मूल्य बढ्छ । आयातीत वस्तु महँगिदा यसको चाप मूल्यवृद्धिमा पर्र्छ । वैदेशिक रोजगारीबाट प्राप्त हुने रेमिट्यान्समा भने फाइदा हुन्छ ।

भारतीय अर्थतन्त्र खुम्चिन थालेपछि अमेरिकी डलरसँग भारतीय रुपैयाँ कमजोर भएपछि यसको असर नेपालमा पनि देखिन थालेको हो । भारतीय प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीले कालोधन निर्मूल गर्ने भन्दै गत कात्तिक अन्तिमसाता पाँच सय र एक हजार दरका भारु नोट कारोबारमा प्रतिबन्ध लगाएपछि भारतीय अर्थतन्त्रमा नकरात्मक प्रभाव देखिन थालेको छ । विनिमय दर व्यापार र अर्थतन्त्रका आधारमा तय गर्नु पर्ने हुन्छ ।

तर, २५ वर्षअघिको स्थिर विनियम दर प्रभावकारी नहुँदा नेपाली अर्थतन्त्रमा बढ्दो व्यापार घाटाले असर पारेको छ । २४ वर्षदेखि एउटै विनिमय दर कायम भएकाले बेलाबेलामा विनिमय दरलाई पुनरावलोकन गर्ने विषयमा छलफल भने भएको थियो । सरकारले १८ वर्षअघि अर्थमन्त्री महेश आचार्यले भारुसँगको स्थिर विनिमय दर परिवर्तन गर्न मन्त्रिपरिषद्मा एजेन्डा पनि लगेका थिए । करिब ६ वर्षअघि नेपाल राष्ट्र बैंकको गभर्नर हुँदा डा.युवराज खतिवडाले विनिमय दरमा पुनरावलोकन गर्न आवश्यक भएको बताए पनि अहिलेसम्म भारतसँग नेपालको स्थिर विनिमय दरनै कायम छ ।

राष्ट्र बैंकले केही वर्षअघि गरेको अनुसन्धानमा पनि अमेरिकी डलरको तुलनामा नेपाली रुपैयाँको अवमूल्यन आयातनिर्यातको परिमाणले भन्दा भारतसँगको स्थिर सटही दरका कारण भएको निष्कर्ष निकालिएको थियो । त्यतिबेला यस्तो परिस्थितिबाट नेपाल उम्कन भारतीय मुद्रासँगको सटही दर परिवर्तन गर्नुपर्ने निस्कर्ष निकालिएको थियो । अहिले हाम्रो दुई तिहाई व्यापार भारत केन्द्रित छ । यसको मुख्य कारण नेपालको भारतसँग स्थिर विनिमयर दर नै हो ।

डलर मजवुत हुँदा वस्तु तथा सेवाको मूल्य बढ्छ । आयातीत वस्तु महँगिदा यसको चाप मूल्यवृद्धिमा पर्र्छ । डलर महँगिदा विदेशी दातृनिकासँग लिएको ऋणको भार बढ्न जान्छ । डलर मजवुत बन्दा वैदेशिक रोजगारीबाट प्राप्त हुने रेमिट्यान्स भने बढ्नेछ ।

२०७४ असार मसान्तको तुलनामा २०७४ साउन मसान्तमा नेपाली रूपैयाँ डलरसँग शून्य दशमलव ६ प्रतिशतले अधिमूल्यन भएको थियो । गत आर्थिक वर्षमा एक डलर बराबर औसत १०६ दशमलव २१ रुपैयाँ रहेको राष्ट्र बैंकले जानकारी दिएको छ ।