ईपीजीबाट आशा
नेपाल-भारत सम्बन्ध अध्ययन गर्न गठित प्रबुद्ध व्यक्तिको समूह (ईपीजी) को पाँचौं बैठक सोमबार काठमाडौंमा सम्पन्न भयो । नेपाल र भारतबीचको १९५० को शान्ति तथा मैत्री सन्धि, अन्य विभिन्न सन्धि, सम्झौता र सम्बन्धका विविध आयामलाई समयानुकूल बनाउन दुवै देशका सरकारलाई प्रतिवेदन बुझाउन यस्तो संयन्त्र गठन भएको थियो । संयन्त्रले कार्यकाल सुरु भएका मितिले दुई वर्षमा प्रतिवेदन बुझाउनुपर्ने छ । नेपाल-भारत सम्बन्धका सबैखाले विषयमा सुझाव दिने अधिकार ईपीजीलाई दिइएको छ ।
ईपीजी बैठकमा खुला सीमाका कारण नेपाल र भारत दुवैतर्पm हुनसक्ने अबान्छित गतिविधि रोक्न सीमा क्षेत्रमा मानिसलाई ओहोरदोहोर गर्न अप्ठेरो नहुने गरी नियमन गर्ने विषयमा छलफल भएको जनाइएको छ । हवाईयात्राबाट आवतजावत गर्दा परिचयपत्र देखाउनुपर्ने भए पनि स्थलमार्गमा त्यस्तो गर्ने व्यवस्था छैन । भारतले यसअघि सीमा सुरक्षा बललगायत अन्य तरिकाले सीमाक्षेत्र अनुगमनमा कडाइ गर्न थालिसकेको छ ।
भारतले आतंककारी गतिविधि, मानव तस्करी, नक्कली भारतीय मुद्रा ओसारपसारमा नेपाली भूमि प्रयोग भएकाले भारतीय सुरक्षामा असर पुगेको आरोप लगाउँदै आएको छ । अनुगमन नगरिएको तर खुला सीमा नेपालको लागि पनि समस्या हुन सक्छ । उदाहरणको लागि हालै म्यानमारका रोहिंग्या शरणार्थी भारतको बाटो हुँदै नेपाल आइपुगेका छन् । नेपाली भाषी भुटानी शरणार्थी पनि भारत हुँदै नेपाल आएका थिए, तर पछि भारत हुँदै भुटान फर्कन खोज्दा भारतले अवरोध गरेको थियो ।
सर्वसाधारणलाई सीमा क्षेत्रमा हुने आवतजावतमा अप्ठेरो नहुने गरी अनुगमन हुनु आवश्यक छ ।
नेपाल र भारतबीच शताब्दीऔंदेखिको सामाजिक, सांस्कृतिक एवं धार्मिक सम्बन्ध कायम छ । यस्तो सम्बन्ध दक्षिण एसिया र एसियामा आधुनिक राज्य स्थापित हुनुभन्दा पहिलादेखिको हो । नेपाल दोस्रो विश्व युद्धअघिदेखि नै स्वतन्त्र राज्य थियो । सो विश्वयुद्धपश्चात भारत स्वतन्त्र भए पनि यी दुई मुलुकबीचमा बहुआयामिक सम्बन्ध छ । दुवै देशबीच विश्वमै अद्वितीय मान्न सकिने खुला सीमा छ।
यी दुई राष्ट्रका बीचमा राजनीतिक तहमा भने केही समस्या टड्कारो देखिएका छन् ।भारतले नेपाललाई उसको प्रभाव क्षेत्रको मुलुक र भारतीय सुरक्षा प्रणालीभित्र ठान्ने गरेको छ । विश्वमा शक्ति सम्प्रेषण गर्न र अन्य कारणले भारतले औपनिवेशिककालका भूराजनीतिक अवधारणाका आधारमा नेपाललाई हेर्ने र तदनुरूप व्यवहार गर्दा कतिपय अवस्थामा भारत नेपालको स्वतन्त्रता, सार्वभौमसत्ता र स्वाभिमानप्रति असंवेदनशील बन्ने गरेको छ । भारतले नेपालको आन्तरिक राजनीतिको व्यवस्थापन गर्न खोजेको र स-साना विषयमा पनि हस्तक्षेप गर्न खोजेको आरोपसमेत लाग्ने गरेको छ ।
भारतले शताब्दीऔंदेखिको ‘विशेष सम्बन्ध’ लाई नेपालले अवमूल्यन गर्न बताउँदै आएको छ । भारतका सुरक्षा र प्रभावमा असर पार्ने, चीनलगायत अन्य शक्तिराष्ट्रलाई भारतको प्रभाव घटाउने उद्देश्यले ठाउँ दिन खोजेको आरोप पनि उसले लगाउने गरेको छ ।
प्रबुद्ध समूहले अन्तर्राष्ट्रिय राजनीतिका मान्यतालाई ध्यानमा राख्दै दुवै देशबीचको विशिष्ट सम्बन्धलाई मनन गर्नुपर्छ । दुवै देशका संवेदनशीलता, स्वतन्त्रता, स्वाभिमान र सार्वभौमसत्तालाई सम्मान र स्वीकार्य हुनेगरी प्रतिवदेन तय गर्न सफल हुनुपर्छ । भारत भौगोलिक, आर्थिक र जनसंख्या, सैनिक आदि दृष्टिकोणले नेपालभन्दा ठूलो र शक्तिशाली राष्ट्र भएकोले भारतले ठूलो छाती बनाउनु आवश्यक छ ।
प्रतिक्रिया दिनुहोस !
