अदुवा निर्यातको विकल्प
नेपाल-भारतबीचको व्यापार घाटा चुलिँदै गएको अवस्थामा नेपालबाट ठूलो परिमाणमा भारत निर्यात हुँदै आएको अदुवा निर्यातमा फेरि अवरोध भएको छ । भारतले गैरकानुनी व्यापारिक कृयाकलाप रोक्न पछिल्लो समयमा गुड्स एन्ड सर्भिस ट्याक्स (जिएसटी) लागू गरेकाले नेपालबाट त्यहाँ निर्यात हुँदै आएका नेपाली उत्पादनको निर्यात प्रभावित भएको हो । भारतीय भन्सारद्वारा भन्सारको कोड 'फ्रेस जिन्जर' समूहअन्तर्गत नेपालको ताजा अदुवा निर्यात गर्न अवरोध गरेको हो ।
यसअघि यही समूहबाट अदुवा निर्यात हुँदै आएको थियो । यो समूहमार्फत निर्यात गर्दा भन्सार छुटमा नेपाली उत्पादन भारत जाने गरेका छन् । सोही कारण भारतीय बजारमा नेपाली उत्पादनको सहज पहुँच हुँदै आएको देखिन्छ । सस्तो मूल्य र मीठो स्वादका कारण पनि भारतीय बजारमा नेपाली अदुवाको माग उच्च छ । नेपालका पहाडी क्षेत्रको प्रमुख नगदेबालीका रूपमा रहेको अदुवाको मूल्य भारतमा हुने निर्यात परिमाणमा भर पर्दै आएको छ ।
भारतमा अदुवा पठाउने अर्को तरिका छ, त्यो हो- पाँच प्रतिशत भन्सार शुल्क तिरेर अदुवा बेच्ने । पहिलो बाटोमा अवरोध भएपछि नेपाली व्यापारीले भन्सार कोड 'जिन्जर' समूहलाई प्रयोग गर्ने प्रयास गरे । भन्सार तिरेर निर्यात गर्न पाइने यो व्यवस्थालाई समेत भारतले अहिले प्रयोग गर्न दिएको छैन । यो कोड ताजाभन्दा सुकेको अदुवाको लागि प्रयोग हुने भारतीय पक्षको तर्क छ । निर्यात अवरोध भएपछि भारत पठाउन विभिन्न नाका पुर्याइएका १७ अर्ब रुपैयाँको साढे तीन लाख मेट्रिक टन अदुवा बिग्रिने अवस्थामा छन् ।
भारतका विभिन्न निकायले पछिल्लो १४ महिनामा अदुवा निर्यातमा चारपटक अवरोध गरिसकेका छन् । गत वर्ष मंसिरमा नेपाली अदुवामा विषादीको अवशेष देखिएको आरोपमा भारतले अदुवा निर्यातमा प्रतिबन्ध लगायो । तत्कालीन प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहालको भारत भ्रमणको पूर्वसन्ध्यामा प्रयोगशालामा परीक्षणका क्रममा नेपाली अदुवामा विषादीको अवशेष नभेटिएको तर्क अगाडि सारेर निर्यात खोलिएको थियो । नेपालमा भएका राजनीतिक परिवर्तनपछि अदुवा निर्यातमा हुने अवरोधलाई गुणस्तर वा बजार मूल्यभन्दा फरक दृष्टिकोणबाट हेर्नुपर्ने देखिन्छ ।
अहिले अदुवा खनेर बेच्ने मौसम हो । दसैं र तिहार खर्चका लागि पहाडी जिल्लाका किसानले अदुवालाई नगदे बालीको रूपमा प्रयोग गर्दै आएका छन् । चाडपर्वको मुखमा आएर भारतले गरेको निर्यात अवरोधका कारण धेरैजसो जिल्लामा खनिएको अदुवा नबिकेर किसानका बारीमै रहेको छ । अदुवा रोकिँदा उनीहरूको खर्च व्यवस्थापनमा समस्या हुने देखिन्छ ।
पूर्वमा भन्दा मध्य र पश्चिममा बढी मात्रामा हुँदै आएको अदुवा निर्यातका लागि काँकडभिट्टा नाका प्रयोग गर्नुपर्छ । गत वर्ष विषादिको अवशेष पाइएको भन्दै निर्यात रोकेपछि भैरहवा, वीरगन्जलगायतका नाकाबाट अदुवा निर्यातमा लगाइएको प्रतिबन्ध अहिलेसम्म खुलेको छैन । पूर्वको नाका प्रयोग गरेर पश्चिमका नाकासँग नजिक रहेका गोरखपुरलगायतका भारतीय सहरमा अदुवा पुर्याउँदा ढुवानीसमेत महँगो पर्दै आएको छ । एउटा नाकाबाट मात्र निर्यातको अनुमति दिनुको पछाडि जसरी भए पनि नेपाली अदुवा निर्यातमा अवरोध गर्नु भारतीय सोच रहेको प्रस्ट हुन्छ ।
नेपालमा उत्पादन हुने ९५ प्रतिशत अदुवा भारतीय बजारमा पुगेपछि सफा गरी काँटछाँट र ग्रेडिङ गरी विभिन्न ब्रान्डमा बिक्री हुनुका साथै पाकिस्तान, बंगलादेश, जापान, जर्मनी, श्रीलंका, यूएई र इङल्यान्डमा समेत निर्यात हुँदै आएको छ । नेपालबाट भारत जाँदा भने माटोसहितको ताजा अदुवा सामान्य बोरामा प्याक गरेर पठाइन्छ । अदुवाबाट सुठो, क्यान्डीलगायतका सामान बनाउन सकिन्छ।
सामान्य मेहनतका आधारमा तयार हुने सुठो र अदुवाको पाउडरको माग अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा राम्रो छ । नेपालमा समेत वार्षिक रूपमा करोडौं मूल्यको अदुवा पाउडर सुठो आयात हुँदै आएको छ । पटकपटक निर्यात अवरोधका कारण भारतसँग झुक्नुभन्दा नेपालमै प्रशोधन गर्ने यन्त्र ल्याएर सुठोलगायतका वस्तुको अन्तर्राष्ट्रिय बजार सीधै खोज्नु बुद्धिमानी हुनेछ ।
प्रतिक्रिया दिनुहोस !
