एउटा सिकार गन्तव्य

ढोरपाटन देशको एकमात्र सिकार आरक्ष हो । लेकाली हावापानी क्षेत्रमा पर्ने भएकाले यो क्षेत्र जैविक विविधताका दृष्टिले धनी मानिन्छ । प्राकृतिक भूसम्पदा, दुर्लभ वन्यजन्तु, वनस्पति एवं पर्यापर्यटनका दृष्टिले ढोरपाटन महत्वपूर्ण सिकार गन्तव्य हो। बागलुङको उच्च हिमाली भूभागमा अवस्थित धौलागिरि हिमशृंखलामै पर्छ ढोरपाटन । यो म्याग्दी, बागलुङ, डोल्पा र रुकुम गरी चार जिल्लामा फैलिएको छ । यसको कुल क्षेत्रफल एक हजार तीन सय २५ वर्ग किलोमिटर हो । भौगोलिक अवस्थितिका हिसाबले आरक्षको पूर्वपट्टि दारेखानी, झाल्के र लामाभन्ज्याङ सम्मका धुरी पर्छन् । पश्चिमतर्फ चाहिँ खरिवाङखोला, कुल्टाभन्ज्याङ र ज्याङ्लाभन्ज्याङ रहेका छन् । त्यस्तै, दक्षिणपट्टि सुर्तिबाङ र उत्तरगंगा छन् भने उत्तरी सिमानामा पुथा, चरेन र गुर्जा हिमालले आरक्षलाई पहरा दिइरहेका छन् ।

ढोरपाटनको उत्तरपट्टि सदा हाँसिरहेका देखिने हिमशृंखलाहरूले मनै प्रफुल्ल पार्छन् । वर्षैभरि ती चुचुरा हिउँको सेतो फेटा कसेर उभिएका देखिन्छन्, युगौंदेखि । दक्षिणतर्फका केही कम उचाइ भएका हरिया टाकुराहरूले हिउँदमा मात्रै सेतो फोटा कस्छन् । शिशिरमा ती उजाड देखिन्छन् ।

आरक्षको ठूलो भूभाग घाँसे मैदानले भरिएको छ । भीर र पहराले पनि उत्तिकै स्थान ओगटेका छन् । बाँकी भूभाग खर्क, बुट्यान, जंगल एवं खोलाले ओगटेको छ । आंशिक भाग खेतीयोग्य जमिनका रूपमा पनि प्रयोग भएको खेख्न सकिन्छ । मुख्यतया यहाँ मगर, थकाली, गुरुङ एवं दलित समुदायका मानिसको बसोबास छ ।

...
ढोरपाटन आरक्ष क्षेत्रको न्यूनतम उचाइ दुई हजार मिटरदेखि सुरु हुन्छ । अधिकतम उचाइ सात हजार दुई सय ४६ मिटरको चुरेन हिमालसम्मै फैलिएको हुनाले यस आरक्षमा शीतोष्ण, लेकाली एवं टुन्ड्रा हावापानी पाइन्छ । वर्षातको समय यहाँ जेठदेखि भदौसम्म लगातार पानी परिरहन्छ । कात्तिकदेखि बाक्लो तुषारो जम्न हुन्छ र माघ महिनादेखि भने यहाँ लगातार हिउँ पर्छ ।

वनसम्पदाका दृष्टिले पनि महत्वपूर्ण छ ढोरपाटन । आरक्षको ठूलो क्षेत्रफल खोटो सल्ला, गोबे्र सल्ला, धुपी, भोजपत्र, खर्सुं र गुराँसजस्ता वनस्पतिले ढकमक्क देखिन्छ । अनेक दुर्लभ वनस्पति र जडीबुटी पनि यहाँ पाइन्छन् । यार्सागुम्बा, पाँचऔंले, जटामसी, नीरमसी, बोझो, चिराइतो लगायतका मूल्यवान् एवं दुर्लभ जडीबुटीका लागि पनि ढोरपाटन प्रसिद्ध मानिन्छ ।

दुर्लभ एवं संरक्षित पक्षीहरूका लागि त ढोरपाटनको महत्व अधिक छ । डाँफे, मुनाल, हिउँकुखुरा, कोकलास, चिरलगायतका संरक्षित चरा यहाँ पाइन्छन् । त्यस्तै नाउर, घोरल, झारल, रेडपान्डा, हिमाली कालो भालु, हरिणलगायतका संरक्षित एवं दुर्लभ जनावरका लागि पनि यो क्षेत्र प्रसिद्ध छ । यी पशुपक्षीको अवलोकनका लागि पनि थुप्रै पर्यटकको यहाँ घुइँचो लाग्ने गर्छ । आरक्ष क्षेत्रको पनि सेंग र सुनदह क्षेत्रमा वन्यजन्तुहरूको बसोबास बाक्लो पाइन्छ ।

सोखका लागि सिकार गर्नेदेखि अन्तर्राष्ट्रिय सिकार प्रतियोगितासम्मका लागि ढोरपाटन भरपर्दो सिकार आरक्ष हो । देशविदेशबाट खुंखार सिकारी यहाँ मनोरञ्जन र प्रतिस्पर्धा लड्नसमेत आउँछन् । बर्सेनि राष्ट्रिय निकुञ्ज आरक्ष विभागले टेन्डर आह्वान गरी यस क्षेत्रमा सिकारी पठाउने गर्छ ।

आरक्षमा ३२ प्रजातिका स्तनधारी जनावर पाइने सिकार आरक्षका प्रमुख अणनाथ बरालले बताए । उनका अनुसार एउटा नाउर सिकार गर्न सिकारीले तेह्र लाख रुपैयाँसम्म खर्च गर्नुपर्छ । सिकारीलाई लाइसेन्सदेखि लिएर सिकार खेल्न लाग्ने सबै रकम लिने काम विभागको हो । ढोरपाटनमा सिकारका लागि कात्तिक-मंसिर र वैशाख-जेठ महिना उत्तम मानिन्छ ।

ढोरपाटन भरपर्दो धार्मिक गन्तव्य पनि बन्नसक्छ । आरक्ष कार्यालयबाट एक किलोमिटर दूरीमा देउरालीनजिकै उत्तरगंगा र ढोरवराह थान छन्, जहाँ धार्मिक पर्यटकको घुइँचो लाग्छ । वैशाख पूर्णिमा र जनैपूर्णिमामा यहाँ मेला पनि लाग्छ । मेला भर्न बागलुङ, म्याग्दी, रोल्पा, रुकुम, गुल्मी, बुटवल लगायतका जिल्लाबाट हजारौं श्रद्घालु भक्तजन आउँछन् ।

यहाँका छेल्तुङ गुम्बा, एकखुट्टे गुम्बा, पाखाथर गुम्बा, सल्लाथान देवी, मैकोटको कोट, गुर्जाखानीको बराहथान, चिसापानी, भण्डारी गाउँको सिमबराह पनि महत्वपूर्ण धार्मिक स्थल हुन् । त्यस्तै पुख हिमाल, गुर्जा हिमाल, सिस्ने हिमाल, सुनदह, जाल्पाताल, रुद्रतालजस्ता अन्य धार्मिक एवं पर्यटकीय स्थल पनि यहाँका पहिचान हुन् ।

ढोरपाटन क्षेत्रको भ्रमणका लागि पूर्व, पश्चिम, उत्तर, दक्षिण सबै दिशाबाट यहाँ पुग्न सकिन्छ । हाल बागलुङ-बुर्तिबाङ-ढोरपाटन, बेनी-दरवाङ-मुना-ढोरपाटन, बुटवल-गुल्मी-बुर्तिबाङ-ढोरपाटन गरी विभिन्न मार्ग विस्तार भइरहेका छन् । त्यस्तै रुकुम, डोल्पा र प्यूठानबाट पनि पर्यटकीय मार्ग ढोरपाटनसम्म तानिएका छन् ।

विकास र पूर्वाधारका दृष्टिले पनि यो क्षेत्रको महव बढ्दै गएको देखिन्छ । निर्माणाधीन बहुचर्चित मध्यपहाडी लोकमार्गले पनि ढोरपाटन सिकार आरक्ष छोएर जान्छ । यस क्षेत्रमा सरकारले तीन सय मेगावाट क्षमताको जलविद्युत् आयोजनाको अध्ययनसमेत गरिरहेको छ । आरक्षको बाटो भएर डोल्पा, हुम्ला, जुम्ला जाने विदेशीको संख्या पनि हिजोआज बढ्दै जान थालेको छ । चर्चित गुरिल्ला पदमार्गसँग पनि ढोरपाटन जोडिएको छ ।
आरक्षको पूर्वी सिमानाको जलजला क्षेत्र क्याम्पिङका लागि उपयुक्त स्थान हो । यहाँबाट यस क्षेत्रका विभिन्न भूप्राकृतिक दृश्यको अनुपम दृश्यावलोकन गर्न सकिन्छ । हवाई मैदान भए यहाँ हवाईजहाज पनि आउँदैन । २०४४ देखि नै हवाई सेवा बन्द छ ।
...
आरक्ष क्षेत्रभित्रका छ्यान्तुङ, गुर्जाखानी, लम्सुङ लगायतका क्षेत्रलाई क्याम्पिङ साइटको रूपमा विकास गर्न स्थानीय आमा समूह सक्रिय छन् । वनस्पति तथा वन्यजन्तु अध्ययन-अवलोकन गर्न आरक्ष उपयोगी छ । ठाउँठाउँमा होटल, लजलगायत पर्यटन पूर्वाधार बनाउने काम भइरहेको छ । अब खाँचो छ त केवल यस क्षेत्रको पहिचान र प्रवद्र्धनका लागि सरकार र सरोकारवाला पक्षहरूको सक्रियताको । यति भएमा ढोरपाटन देशकै एउटा नमुना क्षेत्र बन्ने निश्चित छ । अन्तर्राष्ट्रिय क्षेत्रमा पनि यसले आफ्नो महत्व बढाउँदै लैजानेमा शंका छैन ।

काठमाडांैबाट आउने पर्यटकका लागि पोखरा, बागलुङ, बुर्तिबाङ, बोवाङको मोटरबाटो हुँदै ढोरपाटन पुग्न सजिलो छ । यहाँका अधिकांश ग्रामीण क्षेत्रमा बर्खायाममा भने यातायात नियमित हुँदैनन् । रुकुम र म्याग्दीको सदरमुकाम बेनीदेखि पैदल यात्रा गर्ने हो भने आरक्ष पुग्न तीनदेखि चार दिनको समय छुट्याउनै पर्छ । यसबाहेक आरक्षका विभिन्न सिकार ब्लकहरूको सीमाक्षेत्रको बाटो प्रयोग गरेर पनि ढोरपाटन पुग्न सकिन्छ ।