मालाको अराजनीति

टाउकै छोपिने गरी मालाले पुरिएका उम्मेदवारले हात जोर्दै मतदातासमक्ष भोट मागेकोे र उसलाई पछ्याउने भरियाले थुन्चेभरि फूल बोकेर हिँड्दै गरेको राजेश केसीको कार्टुनको व्यंग्यात्मक सन्देश जति चोटिलो छ, उत्तिकै नसुहाउँदो छ ग्रामीण बस्तीमा भोट माग्न पुगेका नेताले ज्यानै थिचिने गरी माला लगाएका तस्बिर । फूलमाला पूर्वीय संस्कृतिको अभिन्न अंग हो । खुसी, सुख, समृद्धि, सम्पन्नता र उर्वरताको प्रतीक हो फूल । मान्यजन हुन् या कुनै उपलब्धि हासिल गरेका मानिस हुन्, माला र फूल लगाइदिँदाको शोभा छुट्टै हुन्छ ।

त्यस अर्थमा चुनावको मुखमा घरदैलोमा भोट माग्न आएका नेतागणलाई विजयको कामना गर्दै कार्यकर्ता र शुभेच्छुकले माला लगाइदिनुलाई अन्यथा नमानिनुपर्ने हो, तर राजतन्त्रको अन्त्यपछि लोकतान्त्रिक गणतन्त्र स्थापना गरिसकिएको आजको दिनमा डोकाका डोका माला खपत हुने गरी चुनावी कार्यक्रम खर्चिलो बनाइनु, चुनावमा आफू, आफ्नो पार्टी र एजेन्डाले जित्नुपूर्व नै मालाले पुरिएर ‘राजसी ठाँट’ देखाउनु उति शोभनीय होइन ।

पहिले प्रायः राजा-महाराजा, ठूलाठालू, विद्वान्-पण्डितका घाँटीमा सजिने मालालाई माओवादीले शान्ति प्रक्रियामा आएपछि बढ्ता प्राथमिकता दियो । अरू दलका नेताभन्दा भिन्न देखिन खोज्ने त्यो अभ्यास विपक्षी नेताहरूका लागि लघुताभासको विषय बन्न पुग्यो । त्यसयता अन्य दलका नेता र सामाजिक संस्था र अभियानका व्यक्तिले पनि यो या त्यो अवसरमा नेतालाई फूलका मालाले पुरिदिने गरेका छन् । विभिन्न पर्यटन र सांस्कृतिक महोत्सवमा ‘यति किलोको माला लगाइयो’ भन्ने समाचार आउने गरेका छन् ।

दाहालकै शैली पछ्याउँदै अरू नेताहरू पनि माला अभियानमा सामेल भए । प्रधानमन्त्री चुनिएपछि एमाले अध्यक्ष केपी ओलीले आफ्नो उमेरको संकेत गर्ने गरी ६४ किलोको माला लगाए । प्रधानमन्त्री भएताका एमाले वरिष्ठ नेता झलनाथ खनालले ४१ किलोको माला लगाएका थिए । शेरबहादुर देउवाले पनि सुदूरपश्चिम महोत्सव उद्घाटनमा २१ किलोको माला लगाए । राजपा नेता राजेन्द्र महतोले प्रेस मन्चको उद्घाटन गर्ने कार्यक्रममा एक सय २५ किलोको माला लगाए । एमाओवादीकै प्रभु साहले ५१ किलोको माला लगाए ।

कांग्रेस नेता दीपक गिरी, पूर्वराष्ट्रपति रामवरण यादव, पूर्व सभामुख सुवास नेम्वाङलगायत धेरैले यस्ता गहुँ्रगा माला लगाएका छन् । सम्भवतः सोही कारण होला, एउटा हास्यव्यंग्य संस्थाले एक व्यंग्य लेखकलाई १०८ किलोको माला लगाइदिएको थियो । आउँदो प्रतिनिधिसभामा रामेछापमा कांग्रेसका उम्मेदवार बनेका पूर्णबहादुर तामाङलाई गाउँलेले ८५ किलोको माला लगाइदिए । समाचारमा आएका यी मालाका अलावा देशभर उम्मेदवार मात्रै होइन, प्रचारकले पनि माला लगाएका तस्बिर सामाजिक सञ्जालमा छ्याप्छ्याप्ती भेटिन्छन् । उसो त भ्रष्टाचारजन्य तथा फौजदारी मुद्दामा जेल परेर बाहिर निस्केकाहरूलाई पनि तिनका समर्थकले ढाडै भाँचिने गरी फूलमालाले पुरिदिएका दृश्य आम नागरिकले देखेकै हुन् ।

फूलमाला लगाउनुपूर्व राजनीतिज्ञहरूले फूलको अर्थराजनीति, त्यसको अर्थ र सदुपयोगबारे बुझ्न जरुरी छ । तिहारको समयमा नेपालमा ५० लाख मूल्यबराबरको फूल भारतबाट भित्रिने गरेकोबाट फूलमा समेत नेपाल स्वावलम्बी नरहेको देखिन्छ । फूलको जुन विम्ब र शोभा छ, राजनीतिक मञ्चमा बारम्बारको त्यसको प्रयोगले त्यो भत्किन पनि सक्छ । प्रतिनिधिसभा र प्रदेशसभाको चुनावमा नोमिनेसन गर्दा र उम्मेदवार हुँदा मात्रै यसको अधिप्रयोग गरिएबाट भोलि चुनाव जितेपछि र प्रधानमन्त्री अथवा राष्ट्रपति चुनिने अवस्थामा त्यसको कति प्रयोग गर्ने भन्ने प्रश्न पनि आउला नै ।

यस सन्दर्भमा केही युवा नेताहरूले मालाको सट्टा सामान्य शैलीमा प्रस्तुत हुने गरेका दृष्टान्तबाट सिक्न सकिन्छ । ती नेताहरू चुनावी प्रचारमा जाँदा फूलमा पनि प्रशस्त पैसा खर्च हुन्छ भन्दै फूलका माला लगाउनेका भीडमा पनि एक्लै माला नलगाई उभिने गरेका छन् । संस्कार र सभ्यताको मानक स्थापित गर्ने यस्ता प्रयासलाई ध्यान दिऔं ।