निर्वाचन आयोगलाई पाठ

स्थानीय तह, अहिले सम्पन्न प्रदेश र केन्द्रको पहिलो चरणको चुनाव गराउन सक्नु निर्वाचन आयोगको सफलता हो । यसबीचमा आयोग सतहमै देखिने गरी चुक्यो । जसलाई उसले गम्भीर पाठका रूपमा लिँदै कम्तीमा अबको चुनावमा त्यस्ता कमीकमजोरी दोहोर्‍याउनु हुँदैन । दोस्रो चरणको निर्वाचन दश दिनपछि हुँदैछ । पछिल्ला चुनावमा भएका कमीकमजोरी सुधार्न उसले आजैबाट गृहकार्य थाल्नु आवश्यक छ ।

आयोगको सबैभन्दा ठूलो कमजोरी उसले निर्वाचन आचारसंहिताको पालना प्रभावकारी र सही ढंगले गराउनै सकेन । राजनीतिक दल, नेता र सरकार समेतले पटकपटक आचारसंहिता उल्लंघन गरे तर आयोग निरीह बन्यो । आचारसंहिता उल्लंघन गर्ने केही नेतासँग प्रस्टीकरण मागे पनि त्यस्तो उल्लंघनको कडाइका साथ अनुगमन गर्ने, पालना नगर्नेलाई कार्बाही गर्ने तहमा ओर्लन सकेन ।

मौन अवधिको मर्यादा दलहरूले पालना नगरेको मात्रै होइन, उम्मेदवार स्वयंले मतदान केन्द्र-केन्द्रमै पुगेर खुलेआम मत मागिरहेका दृश्यसमेत देखिए । मौन अवधिमा गरिएका यी क्रियाकलाप आपत्तिजनक हुन् । तर उम्मेदवार र दलले मौन अवधिको संवेदनशीलतालाई बेवास्ता गरिँदा समेत आयोगले बेवास्ता गर्नु उचित होइन ।

गरिब र अशिक्षित ग्रामीण वस्तीमा मौन अवधिकै समयमा मतदाता प्रभावित पार्ने गरी खुलेआम रक्सी र मासुका भोजसमेत लागे । यस्ता विषयलाई आयोगले छुन सकेको देखिएन । यसरी आचारसंहिता उल्लंघन र उपहास रोक्न आयोगको बलियो अनुगमन र उल्लंघन गर्ने दल र नेतालाई कार्बाहीको दायरामा ल्याउन सक्नुपर्छ ।

आयोगले प्रभावकारी ढंगले गर्न नसकेको अर्को काम थियो, मतदाता शिक्षा । मतदाता शिक्षाका नाममा गतिलै खर्च भए पनि भोट खसाल्नेबारे शिक्षित युवासमेत अल्मलिएको देखियो । प्रत्यक्षतर्फ प्रतिनिधिसभाका लागि बेग्लै मतपत्र र प्रदेशतर्फ अर्को मतपत्र हुँदा भोट संकेत गर्न असहज भएको देखियो । तर समानुपातिकतर्फ एउटै पानामा प्रतिनिधिसभा र प्रदेशसभाको लागि चिन्ह राखिएको हुँदा शिक्षित मतदातासमेत अलमलमा परे । जसले गर्दा मतपत्रमाथि पनि प्रश्न उठेको छ ।

यसले आयोगले मतदाता शिक्षासम्बन्धी कार्यक्रमलाई प्रभावकारी ढंगले सञ्चालन गर्न नसकेको आम गुनासो छ । जसलाई कमजोरीका रूपमा लिनु आवश्यक छ । दोस्रो चरणका चुनाव आउन केही दिन बाँकी रहेको बेला आयोगले मतदाता शिक्षामा जोड दिनु आवश्यक छ । नयाँ संविधान बनेपछि पहिलो पटक प्रदेश र केन्द्रको चुनाव भएको हो । यो आम मतदाताका लागि नयाँ प्रयोग हो ।

चुनावबारे बुझाउनेतर्फ आयोग उदासीन भएकैले धेरै मानिस चुनाव, मतदान प्रक्रिया आदि विषयमा अलमलमा परे । चुनावबारेको अलमल र उदासीनताबाट पाठ सिक्दै आम मतदातालाई दीक्षित गर्ने दायित्व आयोगको हो । आयोगमा यसबारे समीक्षा हुनुपर्छ ।

मतपत्रको गुणस्तरीयता, संख्या, चिन्ह राख्ने तौरतरिका आदि पक्षमाथि पनि प्रश्न उठेका छन् । मतपत्रका लागि पहिलेपहिले भन्दा पातलो कागज प्रयोग भएकाले कतिपय वृद्धवृद्धाले सहजै चिन्ह छुट्याउन समेत नसकेको गुनासो पहिलो चरणको चुनावका क्रममा यथेष्ट सुनियो ।

दोस्रो चरणका लागि पनि मतपत्र छापिसकिएकाले मतपत्रसँग सम्बन्धित कमजोरी आयोगले अहिले सुधार्न सक्दैन, यद्यपि उसले आचारसंहिता परिपालना र मतदाता शिक्षालाई प्रभावकारी बनाउनेतर्फ बाँकी केही दिन थप संवेदनशीलताका साथ काम गर्न सक्छ । सरकारले पनि चुनाव सामु भएका सुरक्षा चुनौतीलाई न्यूनीकरण गर्न गम्भीरता देखाउनु आवश्यक छ ।

लोकतन्त्रको अक्सिजन हो, मत । स्थानीय चुनावमा भन्दा अहिले करिब आठ प्रतिशत कम मत खसेबाट अहिलेको चुनावमा जनसहभागिता र चासो पनि कम भएको देखिन्छ । चुनाव गराउन सफल देखिए पनि यस अर्थमा मतको महत्ता स्थापित गराउन आयोग निस्फल भएको देखिन्छ । त्यसकारण उल्लेखित विषयलाई गम्भीरताका साथ लिँदै आयोगले भविष्यका रणनीति र कार्यक्रम तय गर्नु जरुरी छ ।