‘प्राङ्क भिडियो’ भद्दा मजाक

दुई युवा ठमेल चोकमा उभिएर बटुवालाई सुस्तरी भनिरहेका छन्, ‘ब्राउन सुगर किन्ने हो ? ’ बटुवाहरू सशंकित हुन्छन् । एकछिनमा दुईजना प्रहरी जवानले उनीहरूलाई नियन्त्रणमा लिन्छ । निकैबेर केरकार गरेपछि अन्तिममा उनीहरूले प्राङ्क भिडियो खिचेको भन्दै कफीसँग खाने खैरो रङको चिनी देखाइदिन्छन् ।

एउटी युवती बाटोमा उभिएर बटुवालाई भनिरहेकी छिन्, ‘कण्डम कता पाइन्छ ? ’ धेरैलाई सोध्छिन् । एकजना बटुवालार्इ युवतीले विश्वास दिलाउँछे । पसलमा कण्डम किनदिन ऊ तयार हुन्छ । अन्तिममा युवतीले प्राङ्क भिडियो बनाएको भन्दै क्यामेरातिर देखाउँछे । युवक लजाउँदै ओझेल पर्छ ।

बाटोमा हिँडिरहेको युवतीलाई ‘जंगल जाने हो ? ’ भन्दै बाटो छेकेर सोध्नु, मोबाइलमा कुरा गरिरहेको व्यक्तिको पाइन्ट खोलिदिनु, दृष्टिविहीन बनेर मानिसलाई झुक्याउनु, सडकमा पागल बनेर बटुवाहरूलाई लखेट्नु आदिलाई प्राङ्क भिडियो भन्दै युट्युबमा हेर्ने बढेको छ । त्यस्ता भिडियो हेर्नेको संख्या लाखौंबाट करोडौं पुगेको छ ।

सूचना प्रविधिको विकाससँगै युट्युबमा मानिसको पहुँच बढेको छ । युट्युबमा नेपाली गीतमात्रै होइन, यस्ता रमाइला भिडियो सर्च गरेर हेर्नेहरूको संख्या बढ्दै छ । केही वर्षयता भित्रिएको यस्ता भिडियो बनाउन केही युवा लागिपरेका छन् । खासगरी टिनएजर पुस्तामाझ निकै लोकप्रिय भनेको प्राङ्क भिडियो समय बिताउने राम्रो माध्यम बनेको छ ।

प्राङ्क भिडियो कसरी बनाउने ? नयाँनयाँ आइडिया कसरी ल्याउने भन्नेबारे इन्टरनेटले धेरै सिकाउँछ । पश्चिमा मुलुकमा ‘अप्रिल फुल’ भन्दै मानिसलाई ढाँट्ने गर्छन् । त्यही ढाँट्ने प्रक्रिया अरू बेला पनि चलिरहेकै छ । यसलाई ‘प्राक्टिकल जोक’ पनि भन्ने गरेको पाइन्छ । नेपाली प्राङ्क भिडियो बनाउनेहरू पहिला विदेशी भिडियोहरू हेरेर सिको गर्छन् । त्यसपछि आफ्नो क्रियसन थप्ने गर्छन् ।

बाटोमा हिँडिरहेको युवतीलाई ‘जंगल जाने हो ? ’ भन्दै बाटो छेकेर सोध्नु, मोबाइलमा कुरा गरिरहेको व्यक्तिको पाइन्ट खोलिदिनु, दृष्टिविहीन बनेर मानिसलाई झुक्याउनु, सडकमा पागल बनेर बटुवाहरूलाई लखेट्नु आदिलाई प्राङ्क भिडियो भन्दै युट्युबमा हेर्नेको संख्या बढ्दो छ ।

हेर्नेहरूले रमाइलो मानेजस्तै भिडियो बनाउनेहरूको पनि रोचक अनुभूति छन् । उनीहरू कैयौंपटक प्रहरी नियन्त्रणमा परेका छन् । क्यामेरा तोडफोड भएका छन् । अन द स्पोट कुटाइसमेत खाएका छन् । पाँच वर्षदेखि प्राङ्क भिडियो बनाउँदै आएका आकाश सेढाईं कयौंपटक प्रहरी गिरफ्तारीमा परे । उनी भन्छन्, ‘६ पटक प्रहरीले गिरफ्तार गर्‍यो । १४ पटक कुटाइ खाएँ ।’

कतिपयले यसलाई मानिसलाई बेवकुफ बनाउने खेल भनी आरोप लगाउने गरेका छन् । तर, भिडियो बनाउनेहरू स्वीकार्दैनन् । उनीहरू यस्ता भिडियो तनावमा रहेका मानिसलाई मनोरञ्जन दिने उद्देश्यले निर्माण गरेको बताउँछन् । यस्तै भिडियो बनाइरहेका प्रवीण राई भन्छन्, ‘हामी तनावमा रहेकाहरूलाई केवल मनोरञ्जन दिने प्रयास गरेका हौं ।’ प्रवीणको जस्तै धारणा राख्छन् आकाश । उनी भन्छन्, ‘हाम्रो उद्देश्य मनोरञ्जन दिने हो । त्यसबाहेक सामाजिक मुद्दा पनि उठाइरहेका छौं ।’

त्यसो त भिडियो बनाएर मानिसको इज्जतमाथि खेलवाड गरेको बताउनेहरू पनि छन् । तर, प्रवीणको धारणा फरक छ । उनी भन्छन्, ‘पहिला अनुमति लिन्छौं । अनुमतिबिना केही पनि गर्दैनौं ।’ कसैको पनि सार्वजनिक रूपमा बेइज्जत नगरेको बताउँछन् आकाश । उनी भन्छन्, ‘सबै प्राङ्क बनाउनेहरू राम्रा छैनन् । कतिपयले मानिसको मानहानी हुने गरी भिडियो बनाएको पनि देखेका छौं । त्यो राम्रो होइन ।’

मासिक ६० हजार कमाइ

यस्ता भिडियो बनाउनुको मुख्य उद्देश्य मनोरञ्जन बताइए पनि आर्थिक नै रहेको देखिन्छ । प्रवीणले मासिक ६० हजारसम्म कमाइ गर्छन् । नयाँनयाँ भिडियो बनाएर निरन्तर युट्युबमा अपलोड गरिरहन्छन् । भिडियोमा प्रसारित विज्ञापनको आधारमा युट्युबले पैसा दिन्छ । मानिसलाई विज्ञापन हेर्न लगाइन्छ । विज्ञापन जतिले हेर्‍यो, त्यहीअनुसार युट्युबले पैसा दिन्छ ।

युवाहरू त्यही आर्थिक जोहो हुने प्रलोभनमा प्राङ्क भिडियोतर्फ आकर्षित भएका छन् । उनीहरूको कमाइमा कुनै पनि कर लाग्दैन । काम गर्न कुनै पनि सरकारी निकायमा स्वीकृति लिइरहनु पर्दैन । एउटा जिमेल अकाउन्ट खोलेर युट्युब च्यानल खोले पुग्छ । युवाहरू कसरी भ्युअर्स बढाउने भन्ने ध्याउन्नमा हुन्छन् । भ्युअर्स बढाउने लोभमा उनीहरूले कतिपय अश्लील शब्दको समेत सहारा लिने गरेका छन् । दुई अर्थ लाग्ने शब्दलाई बाटोमा हिँडिरहेका बटुवाहरूलाई सोधिरहेका हुन्छन् । समाजमा जुन दृश्य देखेर मानिसहरू रमाउँछन्, त्यसैको खोजीमा हिँड्छन् ।

भ्युअर्स बढाउन जे पनि खिच्ने मोहले मानिसको गोपनीयतासमेत ख्याल गरेको देखिँदैन । आफ्नो गन्तव्यतर्फ हिँडिरहेका मानिसलाई तथानाम गाली गरेर मुड खराब गरिदिनु, इमर्जेन्सी भन्दै फोन माग्नु, त्यसपछि भाग्नुजस्ता अशोभनीय कार्य देख्न सकिन्छ । जहाँ दुवै पक्षको स्वीकृति देखिँदैन । चलचित्र समीक्षक माधव ढुंगेल दुवै पक्षको सहमतिबिना हुने यस्ता कार्य मानवअधिकारविरुद्ध भएको बताउँछन् । त्यसलाई अपराधकै रूपमा बुझ्नुपर्ने उनको मत छ । उनी भन्छन्, ‘रमाइलो गर्ने नाममा सार्वजनिक ठाउँमा हुने त्यस्ता अशोभनीय गतिविधि मानवअधिकारविरुद्ध छ । यसलाई राज्यले नियन्त्रण गर्नुपर्छ ।’

हिंसाको रूप

प्रायः यस्ता भिडियोहरू मानिसलाई मजाकको पात्र बनाइएको र लुटेको दृश्यहरू हेर्न पाइन्छ । समीक्षक ढुंगेल भिडियोमा देखाइनुअघिको अदृश्य पक्षबारे गम्भीर भएर सोच्नुपर्ने बताउँछन् । सिक्री लुटेको दृश्य देखाइन्छ । पीडित रोइकराइ गरेको, चिच्याएको दृश्यलाई रमाइलो मानेर हेरिन्छ । त्यो काम सहज भए लुटेको लुट्यै गर्ने र लुट असफल भए क्यामेरा देखाएर प्राङ्क भिडियो भन्दै पन्छिने गरेको पनि हुन सक्ने बताउँछन् । ‘क्यामेराबाट ब्ल्याकमेलिङ हुँदैन भन्ने के ग्यारेन्टी छ ? ’ उनी भन्छन् ।

सार्वजनिक रूपमा मानिसमाथि भएको त्यस्ता अपमानलाई हिंसाको रूपमा लिनुपर्ने उनको तर्क छ । भन्छन्, ‘यो सरासर हिंसा हो । के गल्ती गरेबापत उसले सार्वजनिक बेइज्जत भोग्नु परेको हो ? यस्तो गर्नेलाई कारबाही गरिनुपर्छ ।’ अपराधलाई वैधानिकता दिन यस्ता भिडियो प्रयोग भइरहेको उनी बताउँछन् । तनावबाट मानिसलाई मुक्त गर्न मनोरञ्जन दिने गरेको कुरा उनी अस्वीकार गर्छन् । उनी प्रतिप्रश्न गर्छन्, ‘मनोरञ्जन दिने के उनीहरू कलाकार हुन् र ? ’ त्यस्ता भिडियोले समाजमा नकारात्मक काम गर्न युवा पुस्तालाई प्रोत्साहन दिने गरेको उनको धारणा छ । रमाइलो गर्ने नै हो भने दुवै पक्षको स्वीकृति हुनुपर्ने उनको पनि मत छ ।

समाजमा नयाँ प्रयोग हुनेबित्तिकै आत्तिने एउटा समूह रहेको कतिपयले बताउने गरेका छन् । एउटा समय थियो जहाँ टेलिभिजन धेरै हेर्‍यो भने बिग्रिन्छ भनिन्थ्यो । अहिले सामाजिक सञ्जालले मानिसलाई बिगार्‍यो भन्ने आवाज उठिरहेकै छन् । यस्ता रमाइला भिडियोले मानिसको मनोविज्ञानमा असर पर्छ । मानिसलाई समाज र राज्यप्रति जिम्मेवार भएर सोच्न दिँदैन भन्ने धारणा पनि सुनिन्छ । खासगरी युवा पुस्तालाई राष्ट्र र समाजप्रति गम्भीर हुन नदिने, समाजमा हल्का फुल्का सतही भएर सोच्ने व्यक्तिको निर्माण गर्न यस्ता भिडियोले सघाउँछ भन्ने धारणा पनि सुनिन्छ । आकाश यो तर्क मान्न तयार छैनन् । उनी भन्छन्, ‘यसले युवाहरूलाई बिगार्‍यो भन्ने कुरा म स्वीकार्दिनँ । टीभी हेरेर कति मान्छे बिग्रिए त ? ’

नेपाल प्रहरी, अपराध महाशाखा प्रमुख विवश लोहनी मनोरञ्जनका नाममा बनाइने त्यस्ता भिडियोमा दुवै पक्षको सहमति हुनुपर्ने बताउँछन् । सार्वजनिक स्थानमा आफ्नो बेइज्जत भयो भनेर पीडित पक्ष उजुरी दिन आएमा दोषीमाथि कानुनी कारबाही हुने उनी सुझाउँछन् । लागूऔषध जस्तो देखिने कुनै पनि वस्तु देखाएर झुक्याउन नमिल्ने उनको भनाइ छ । भन्छन्, ‘बम छ भन्दै मान्छेलाई तर्साउने ? अनि अन्तिममा प्राङ्क भिडियो भन्ने ? यस्तो गर्न पाइँदैन ।’ व्यक्तिको मानहानी हुने गरी कुनै पनि कार्य गर्न नहुने उनी बताउँछन् । भन्छन्, ‘प्राङ्क भिडियोको नाममा जे मन लाग्यो त्यही बनाउन पाइँदैन ।’