सिद्धिकीको अनुहार

झट्ट हेर्दा हिरोझैं नलाग्ने । उचाइ ५ फिट ५ इन्च । मझौला कदको ज्यान । अनुहार खान्दानी नपरेको । निख्खर कालो छाला । तर, अभिनय यस्तो कि निर्देशक क्यामरा घुमाइरहेको छ, उनलाई त्यसको बालै छैन । जीवन र अभिनयबीच कुनै दूरी छैनजस्तो । जीवन्त अभिनयका पर्याय हुन्- नवाजुद्दिन सिद्धिकी ।

उनको शरीरमा कुनै एब्स छैन । एकै मुक्काले कारलाई हावामा उडाइदिने मसल छैन । जिमखानामा धाइरहेको समाचार पत्रिकाका गुलाबी पृष्ठहरूमा देखिँदैनन् । युवतीलाई भुतुक्कै पारिदिने डिम्पलसहितको जादुयी मुस्कान पनि छैन । तर, किन बढिरहेका छन् उनका फ्यान ? बलिउड नगरीको परम्परामा आम मान्छेजस्तै देखिने यी कलाकार किन व्यापक रुचाइए ? सिद्धिकीको यहाँसम्मका संघर्षमाथि एउटा किताबै लेख्न सकिएला । तर, यति छोटो लेखमा सिद्धिकीमाथि छोटो विचार गर्नुमा के हानि छ ?

भारतको उत्तर प्रदेश, मुजफ्फरनगर जिल्लास्थित तहसिल बुधना गाउँमा १९ मेई १९७४ मा मुस्लिम परिवारमा जन्मिए- सिद्धिकी । जमिनदार परिवारमा जन्मिएका उनलाई कतिपयले किसान परिवारको भएको बताउँछन् । तर, उनी आफैंचाहिँ आफ्नो जन्म जमिनदार परिवारमै भएको बताउँछन् । उनको खास नाम नम्बरदार नवाजुद्दिन सिद्धिकी हो । पछि उनले आफ्नो नामको पहिलो शब्द ‘नम्बदार’ हटाए । हरिद्वारको गुरुकुल कंगरी विश्वविद्यालयबाट केमेस्ट्रीमा ग्रेजुएट गरेका उनले दिल्लीमा केही समय चिफ केमेस्ट्रीका रूपमा काम गरे । पछि नाटकतर्फ आकर्षित भए । केही समयपछि जागिर छाडेर नेसनल स्कुल अफ ड्रामामा नाटक पढ्न भर्ना भए।

त्यसताका उनले निकै दुःख पाए । बेखर्ची भए । उनले शौचालयमा फोन नम्बरसहितको एउटा सूचना देखे । शौचालयको भित्तामा लेखिएको थियो, ‘वाचमेन निडेड ।’ त्यसपछि उनले चौकीदारको काम पाए । त्यस कामबापत महिनाको पाँच सय कमाउँथे । बिहान ९ देखि साँझ ६ बजेसम्म उनी चौकीदारी गर्थे । बेलुकी नाटक सिक्न जान्थे ।

नाटकबाट फिल्ममा सिफ्ट हुन उनले निकै मेहनेती गरे । तर, सफल भएनन् । फिल्ममा काम नपाएपछि टीभी च्यानल चहारे । त्यहाँ पनि केही काम पाएनन् । अडिसन दिन जाँदा उनी पटकपटक अस्वीकृत हुन्थे । सोही दौरानमा उनलाई एकजना असिस्टेन डाइरेक्टरले भनेका थिए, ‘तिमी यति कालो छौ कि तिम्रो लागि अर्को दुईवटा लाइट आवश्यक पर्छ ।’

खासमा बलिउड ‘हिरो’को पर्खाइमा थियो । उनीजस्ता ‘मामुली’ लाग्ने मान्छेको खाँचो थिएन बलिउडलाई । उनले कहीँ पनि काम पाएनन् । बलिउड उनका लागि कोसौं टाढाको विषय बन्यो । मुम्बईमा कोठा भाडासमेत तिर्न सकेनन् । करिब पाँच वर्ष बम्बई र दिल्लीका गल्ली चहारेपछि एक दिन उनलाई फिल्मको अफर आयो । तर, फिल्ममा उनको लागि एक सिनमात्रै थियो ।

फिल्म इन्टस्ट्रीले सिद्धिकीलाई अघि सारेर करोडौं असुलिरहेको छ । तर, खेतमा किसानले आत्महत्या गर्न छाडेका छैनन् । दिल्लीका गल्लीमा भिखारीको संख्या घटेको छैन ।

त्यसपछि उनले स-साना दृश्यमा काम पाए । जति ठूलो फिल्म उति सानो भूमिका । तर, सधैं पकेटमार, भिखारी, गुन्डा, आतंकवादी, पिटाइ खाने व्यक्तिको भूमिका । सिनका लागि भीडको एउटा हिस्सा बन्थे उनी । भीडमा मिसिएबापत उनले दिनको पाँच सयदेखि एक हजारसम्म पाउँथे । त्यही पैसाले गुजारा चलाउँथे । ठूलो भूमिका पाउन उनले फिल्ममा एक दशक संघर्ष गर्नुपर्‍यो । । सुरुमा ४० सेकेन्डको सिन पाए । त्यसको केही वर्षपछि तीन सिनको रोल पाए । चार सिनको रोल पाउन उनले ६ वर्ष कुर्नुपर्‍यो ।

सिद्धिकी दुःखबाट भागेर घर फर्केनन् । उनले भनेका छन्, ‘मसँग अरू कुनै अप्सन थिएन । जसरी हुन्छ, मलाई फिल्म खेल्नु थियो ।’ फिल्म खेल्न हिँडेका उनी त्यतिकै गाउँ फर्किन लाज मान्थे- गाउँलेको । तर, लाजको मेनुमा डर पनि थपियो- फिल्ममा पिटाइ खाएको भूमिका गरेर गाउँ जाँदा, गाउँलेहरू उनलाई नराम्ररी हकार्थे ।

फिल्म ‘सरफरोस’, ‘मुन्नाभाई एमबीबीएस,’ र ‘जंगल’ मा छोटो सिनमा काम पाए । सन् २००७ उनको लागि राम्रो वर्ष बन्यो । निर्देशक अनुराग कश्यपले ‘ब्लाक फ्राइडे’मा उनलाई मुख्य भूमिकामा लिए । उनको अभिनय निकै रुचाइयो । फिल्म बर्लिन इन्टरनेसनल फिल्म फेस्टिभलमा समेत छनोट भयो । त्यसपछि उनको चर्चा चुलियो । अभिनयको तारिफ हुन थाल्यो । त्यसपछि ‘पिप्ली लाइल’मा पत्रकारको भूमिका पाए । कश्यपकै ‘ग्याङ्ग अफ बासेपुर’ सुपरहिट भयो, जहाँ सिद्धिकी मुख्य भूमिकामा थिए । सोही फिल्मको सुटिङ-दौरानमा मानिसहरू वरिपरि झुम्मिएर हिरो खोज्थे । कसैले सिद्धिकीतिर इसारा गरिदिन्थे । मानिस उनको ज्यान देखेर ‘फिल्म झुर हुन्छ’ भन्दै पन्छिन्थे । अन्त्यमा त्यही फिल्मले उनको जीवन बदलिदियो । सोही फिल्मबाट उनले नेसनल फिल्म अवार्डमा वेस्ट एक्टरको अवार्ड जिते ।

फिल्म ‘मिस लब्ली’मा उनको अभिनयलाई ‘मोस्ट रियल पफर्मर’को दर्जा दिइयो । ‘माझी द माउन्टेन म्यान’मा उनी मूख्य भूमिकामा देखिए, जसलाई निकै रुचाइयो । ‘बजरंगी भाइजान’बाट बेस्ट सपोर्टिङ एक्टरको अवार्ड जिते ।

रोचक कुरो के छ भने फिल्म ‘ब्यान्डबाजा बारात’को वर्कसप चलिरहेको थियो । रणवीर सिंह सोही फिल्मबाट डेब्यु गर्दै थिए । रणवीरलाई अभिनय सिकाउन नवाजुद्दिनलाई बोलाइयो । त्यसबेला स्वयम् उनीचाहिँ नचलेका कलाकार थिए । त्यस्तै विद्या बालन अभिनीत फिल्म ‘कहानी’मा सिद्धिकी रिसाहा पुलिस अफिसरको रूपमा देखिए । त्यसबाट निकै तारिफ बटुले । महिलाहरू उनको फ्यान भए । एउटी महिला फ्यानले उनलाई भेट्न मरिहत्ते गरिन् । उनले सिद्धिकीलाई भेटिन् । तर, सिद्धिकी भेटेपछि महिला निरास भइन् । ती युवती सिनेमामा देखाइएको उनको चरित्रको मात्रै फ्यान थिइन् ।

सिद्धिकी आफूलाई ‘स्टार’ नभई ‘एक्टर’ मान्छन् । उनले एक अन्तर्वार्तामा भनेका छन्, ‘स्टार त जो-कोही बन्न सक्छ । म त एउटा एक्टर हुँ ।’ परम्परागत बलिउड स्टारमा हुने क्वालिटी उनीसँग केही पनि थिएन । तर पनि उनी बलिउडमा रुचाइए । यसको एउटै कारण हो- उनको जीवन्त अभिनय । उनको ‘जुनन’अघि मुस्किलहरू फिका भए । कसैले नपत्याउँदा पनि उनले पछाडि फर्केर हेरेनन् । अन्ततः ओम पुरी, नसुरिद्दिन शाहहरूको पदचाप पछ्याउन आइपुगे ।

उनी पटकपटक विवादमा तानिए । मिस इन्डिया निहारिका सिंहसँग यौन सम्बन्धको समाचार बाहिर आयो । बायोग्राफी प्रकाशित भएपछि उनले लेखेका कैयौं कुरा पूर्वप्रेमिकाले झुट भएको बताएपछि उनी थप विवादमा तानिए । सिद्धिकीको चर्चा गर्दा उनको अर्को कुरामा पनि विरोधाभास देखिन्छ । जमिनदारको छोरा जसले केमेस्ट्रीमा उच्च शिक्षासमेत प्राप्त गरेका छन्, त्यस्ता व्यक्तिले चौकीदारको काम गर्‍यो भन्नुमा विश्वसनियता कम देखिन्छ । यद्यपि यस विषयलाई उधिन्नु अप्रासांगिक हुन्छ । खासमा उनको अभिनय नै बुलन्द हो । अभिनय शक्तिले नै उनी यस स्थानसम्म पुर्‍यायो ।

सिद्धिकीले भिखारी र पकेटमारको मात्रै भूमिका पाउनुको कारण दक्षिण एसियाली समाजको सुन्दरतासम्बन्धी बुझाइ हुन सक्छ । गहुँगोरो वर्ण भएका मानिसलाई सुन्दर मानिने समाजमा उनी कालो वर्णका थिए, जसलाई अझै खलनायक मात्रै बनाइन्छ । ६ फिट अग्लो, गोरो, चक्लेटी अनुहार भएका मानिसमात्रै बलिउडमा हिरो कहलिन्छ । सिद्धिकी त्यस्ता थिएनन् ।

महत्वपूर्ण कुरा, सिद्धिकीमार्फत तल्लो वर्गको कथा पर्दामा उतारेर तल्लो वर्गलाई नै बजारले लुटिरहेको छ । उनी यसमा सचेत देखिँदैनन् । फिल्ममा एउटा कलाकारले गर्नुपर्ने भूमिकामा मात्रै उनी केन्द्रित देखिन्छन् । फिल्म इन्टस्ट्रीले उनलाई अघि सारेर करोडौं असुलिरहेको छ । तर, खेतमा किसानले आत्महत्या गर्न छाडेका छैनन् । दिल्लीका गल्लीमा भिखारीको संख्या घटेको छैन । उनका फिल्मले सर्वसाधारणको दयनीय जीवनमा कुनै प्रभाव पारेको छैन । सिद्धिकीको अनुहार बेचेर आम मानिसबाट पैसा असुल्दै बक्स अफिसमा नयाँ रेकर्ड बनाउने ध्याउन्नमा छ बलिउड, जसलाई आजको समयकै सबैभन्दा ठूलो विडम्बना मान्नुपर्छ ।

एजेन्सीको सहयोगमा