काठमाडौं : उच्च हिमाली क्षेत्रको आरोहण यसै पनि जोखिमपूर्ण हुन्छ । त्यसमाथि आरोहणमा जाँदा प्रयोग गरिने अक्सिजन गुणस्तरहीन भइदियो भने अवस्था कस्तो होला ? तर यहाँ भइरहेको छ यस्तै । हिमाल आरोहरणमा जाँदा प्रयोग गरिने अक्सिजन बिक्रीवितरणमा ठगी गर्ने गरेको पाइएको छ ।
उचाइमा लाग्ने ‘लिक्विड अक्सिजन’को सट्टा कम गुणस्तरका मेडिकल अक्सिजन प्रयोग गर्दै आरोहीसँग अधिक मूल्य लिइँदै आएको छ । मापदण्डबिना अक्सिजन कारोबार गर्ने कम्पनीसँग मिलेर ट्रेकिङ कम्पनीले आरोहीलाई लिक्विड अक्सिजनको सट्टा मेडिकल अक्सिजन सिलिन्डर प्रयोग गर्न लगाउने गरेको पाइएको छ ।
गुणस्तरहीन अक्सिजन प्रयोग गरी आरोहीसँग ट्रेकिङ कम्पनीहरूले चारदेखि पाँच सय डलरसम्म असुल गर्दै आएका छन् । मेडिकलमा पाइने सामान्य अक्सिजन हिमालमा प्रयोग गरिने लिक्विड अक्सिजनको बोतलमा भरेर ठगी गर्ने गरेको पाइएको हो । हिमालमा प्रयोग हुने लिक्विड अक्सिजनको ड्यू पोइन्ट मोइस्चर माइनस ६० डिग्री हुनुपर्छ । त्यो मेडिकल अक्सिजनमा नपाइने लिक्विड अक्सिजन व्यवसायी एवं एसडी ग्यासका प्रमुख डा. दिवश अमात्यले बताए । ‘हिमालको बाहिरी तापक्रम पनि चिसो हुँदा सिलिन्डरमा प्रेसर बढी भएर सीमित मात्रामा काम दिने भएका कारण आरोहीको जीवनमाथि नै एजेन्सीहरूले खेलवाड गर्दै आएका छन्’, एक आरोहीले नाम नबताउने सर्तमा भने । ६० प्रतिशतभन्दा बढी गुणस्तरहीन अक्सिजन प्रयोग गरेर ठगी हुने गरेको उनको दाबी छ । गुणस्तर नभएपछि अक्सिजनले ‘क्याम्प-२’ भन्दा माथि कामै नदिने गरेको उनको आरोप छ ।
लिक्विड अक्सिजनको मापदण्ड पूरा हुन माइनस १ सय ८३ डिग्री हुनुपर्ने डा. अमात्यले बताए । एसडी ग्यास कम्पनीले अहिले रसियन सर्भिस सेन्टरसँग सहकार्य गरेर ४० डलरमा लिक्विड अक्सिजन सिलिन्डर भर्दै आएको छ । तर ट्रेकिङ कम्पनीहरूले भने आरोहीलाई गुणस्तरहीन अक्सिजनकै लागि चारदेखि पाँच सय डलरसम्म असुल गर्दै आएका छन् । एक आरोहीले प्रयोग गरेको सिलिन्डर पुनः फर्काएर अर्को वर्ष आरोहीलाई बिक्री गरिँदै आएको छ । त्यसमा पनि राज्यले अनुगमन गर्न सकेको छैन ।
मापदण्डबिनाका पुराना सिलिन्डर प्रयोग गरेर आरोहीको स्वास्थ्यमाथि गम्भीर खेलवाड हुने गरे पनि नियमन नहुँदा बर्सेनि सयौं आरोहीले सास्ती खेप्न बाध्य छन् । विदेशीले आरोहणका क्रममा ल्याएका अक्सिजनका सिलिन्डर नै नेपालमा प्रयोग हुँदै आएका छन् । अहिले टोपआउट, पोइक्स, समिटलगायत नामका ६ हजारभन्दा बढी सिलिन्डर प्रयोगमा छन् । त्यसमा पनि तीन हजारभन्दा बढी २० वर्ष पुराना सिलिन्डर छन् ।
केही वर्षदेखि नेपालमै सस्तो पर्ने भन्दै विदेशबाट अक्सिजन ल्याउन छाडिएको छ । तर नेपालमा प्रयोग भए पनि सरकारले करको दायरामा नल्याउँदा मनलाग्दी मूल्य तोकेर लुट मच्चाउने गरेको पाइएको हो ।
सरकारले अक्सिजन प्रयोगको नियमन एवं मापदण्डसमेत निर्धारण गर्न सकेको छैन । अक्सिजन प्राविधिक विषय भएको र आधारशिविरभन्दा माथि प्रयोग हुने गरेकाले स्थलगत अनुगमन हुन नसकेको पर्यटन विभागका सूचना अधिकारी रामप्रसाद सापकोटाले बताए । अक्सिजन प्रयोगमा कानुनी मापदण्डभन्दा बाहिर रहेको पाइए तत्काल छानबिन गरी कारबाही थाल्ने उनको भनाइ छ । विभागले प्रत्येक आरोहीलाई अक्सिजन लिएर जान ब्रिफिङमै निर्देशन दिने गरेको छ । तर एजेन्सीहरूले आरोहीलाई कस्ता अक्सिजन प्रयोग गर्न लगाएका छन् भन्ने विषयमा अनुगमन गर्नुपर्ने आरोही लाक्पा शेर्पाको माग छ ।
काठमाडौंमा टोपआउट र शंकर अक्सिजन बालाजुले पनि अवैध रूपमा अक्सिजन भर्दै आएको पाइएको छ । रसियामा मात्र निर्माण हुने लिक्विड अक्सिजन विदेशी आरोहीहरूले नेपाल आउँदा लिएर आउने गरेका छन् । यसरी ल्याइएका सिलिन्डर नै नेपालमा पुनः भरेर प्रयोग गरिँदै आएको एजेन्सीहरूको भनाइ छ । केही वर्षदेखि नेपालमै सस्तो पर्ने भन्दै विदेशबाट अक्सिजन ल्याउन छाडिएको छ । तर नेपालमा प्रयोग भए पनि तिनलाई सरकारले करको दायरामा नल्याउँदा मनलाग्दी मूल्य तोकेर लुट मच्चाउने गरेको पाइएको हो । यसरी प्रयोग हुने सिलिन्डरलाई एसडी ग्यास कम्पनीले मर्मतसहित ग्यास भरेर दिने गरेको कम्पनीका प्रमुख अमात्यले बताए । आफ्नो कम्पनीले बर्सेनि चार सयभन्दा बढी सिलिन्डर मर्मत गरेर अक्सिजन भरी पठाउने गरेको उनको भनाइ छ ।
हिमालमा पथप्रर्दशक भएर काम गर्ने सरदार, शेर्पा, गाइड र अन्य आरोहण दलका सदस्यलाई अक्सिजनसम्बन्धी तालिम दिनु मुख्य चुनौती भएको अमात्यले बताए । अक्सिजन कस्तो प्रकृतिको हो, यसका फाइदा÷बेफाइदा नचिन्दा र एजेन्सीले मनलागी गर्दा आरोहीको ज्यान खतरामा पर्ने गरेको छ । मेडिकल अक्सिजनको ठूलो सिलिन्डरबाट बोस्टिङ गरेको हिमालमा प्रयोग गरिने सानो सिलिन्डर भरेर प्रयोग गर्दा गुणस्तरहीन हुने र लिक्विड अक्सिजन जस्तो नहुने आरोही ओङ्छु शेर्पाको अनुभव छ ।
सस्तो र बोस्टिङ गरेको मेडिकल अक्सिजनबाट शक्ति नआउने, अक्सिजन खाए पनि कुनै अनुभूति नहुने, मुख सुक्खा हुने, फोक्सो सुक्खा भएर खोकी बढी लाग्ने, स्वर सुक्ने र अक्सिजन प्रयोग भएको मुखको भाग कालो हुने गरेको छ । मुखमा चिसो मात्र नभई फोक्सोमा समस्या र क्यान्सरसम्म हुने खतरा बढेको छ ।
यस वर्ष मात्र तिब्बततर्फ पाँच दर्जनभन्दा बढी समिट नामको अक्सिजन सिलिन्डरको रेगुलेटरले काम नदिएर आरोहीहरू बीचबाटै फर्कन बाध्य भएका थिए । अक्सिजन प्रयोगमा एजेन्सीको चरम लापरबाही भएको भन्दै आरोहीहरूले अनुगमन गरी कारबाही माग गरेका छन् । ‘अक्सिजनमा ट्रेकिङ कम्पनीले सिन्डिकेट चलाएका छन् । अक्सिजनबाट वार्षिक करोडांै रुपैयाँको कारोबार हुने गरे पनि राज्यलाई एक पैसा नबुझाएको एक आरोहीको दाबी छ ।
आरोहणमा कम्पनीले एक आरोहीलाई कम्तीमा पाँच र कामदारलाई तीनवटा सिलिन्डर हिमालमा प्रयोग गर्न दिँदै आएको छ । यी अक्सिजन कारोबारमा राजस्व नलिँदा पनि जथाभावी प्रयोग बढेको छ । सरकारले सिलिन्डरमा कर लगाएर नियमन गरेर मात्र प्रयोग गर्न दिनुपर्ने आरोहीहरूको माग छ ।
प्रतिक्रिया दिनुहोस !
