पूर्वकुमारीको भाइटीका अनुभव

पूर्वकुमारीको भाइटीका अनुभव

काठमाडौं  : पन्ध्र मिनेटदेखि दोस्रो तल्लाको बैठक कोठामा कुरि रहेछु । बुबा प्रतापमान शाक्य मोबाइलमा छोरीको फोटो देखाउन थाले । ‘ल हेर्नुस्, यो गतवर्षको भाइटीका हो ।’ फोटो एक एक गर्दै आरामले हेरें । घरको वाइफाइ पासवर्ड मागेर फोटो ट्रान्सफर गर्न भ्याइयो । कोठामा ठूला ठूला फ्रेमका फोटोहरू सबै नियालियो । बुबा प्रतापमानसँग ‘इधर उधरकी बातेँ’ चलिरहयो । तर पूर्वकुमारी मतीना शाक्यको दर्शन अझै भएन ।

२०७५ को दसैंलाई बाइबाइ गरिसक्यौं । अब तिहारको स्वागत हुँदैछ । काष्ठमण्डपलाई देब्रे पार्दै, मरुगणेशथानलाई दाहिनेबाट मोडेर जादाँ बसन्तपुर दरबार पुगिन्छ । क्षेत्रपाटी जाने गल्ली हुँदै हिडौं अब । त्यहि गल्लीमा किलागलको टिपिकल नेवारी बस्ती छ । बाटोभरी सयपत्रीको सुगन्ध छर्दै । माटो कादियो, ज्यामिर र भोगटे लस्करै फैलाएर बसेको छ त्यो ठाउँ आजभोली ।

हिँड्दै जाँदा साघुँरो गल्लीको भिँडमा दाहिनेपट्टि हरियो बोर्ड झुण्डिएको रहेछ । बोर्डमा लेखिएको छ इतुम्बाल (इतुमबहाल) ।द्यः मयजु (पूर्वकुमारी) मतिनाको घर त्यही चोकमा छ ।

मतिना याक्न क्वाँ वा सा ( मतिना छिट्टोतलआउ त) । बुबा प्रतापमान ढोका संगैको भ¥याङमा गई छोरीलाई बोलाउन थाले । तर द्यः मयजु आउनु भएन । बुबा टुसुक्क खाटमा बस्नु भो । ‘मतिनाको आफ्नै दाजुभाई छैन’, उनले एक्कासी भने, ‘सानी आमाको छोरा रुनित र फूपुको नाती एकांश शाक्यलाई मतिनाले टिका लगाइ दिन्छिन् ।’

१३ वर्षका रुनित र ३ वर्षका एकांशले २०७४ सालमा मतिनाको हातबाट भाइटिका लगाएका रहेछन् । कुमारी घरमाहुँदा रुनितले दिदीलाई संधै देवीको रुपमा देख्थे । जाने बित्तिकै खुट्टा ढोगेर आशिर्वाद लिन्थे । ‘दिदी घर फर्किएपछि मैले उनको खुट्टा ढोगेको छैन ।’ रुनितले लजाउँदै भने । गतवर्ष भाइटिकामा खाममा केही पैसा राखेर दिदीलाई दिएको रुनितलाई याद रहेछ । ‘मेरो दिदी छैन त्यसैले उहाँको हातबाट टिका लगाउँछ’ु,उनले कलिलो आवाजमा सुनाए ।

कोठाको भित्तामा पहिलो र सायद अन्तिम पल्ट जिवित कुमारीका बडेमानका दुई फ्रेमिङ् फोटा थिए । एक पूर्वपट्टि र अर्को दक्षिण पट्टिको भित्तामा । ती तस्बिरहरु घाम उदाउने र अस्ताउने विन्दु जस्तै देखिन्थे । एक सुनौलो बिहानी जस्तो अर्को छितिजपारिको घाम जस्तो ।

बुबाले फेरि अर्को पटक द्यः मयजुलाई बोलाउनु भयो । यो पटक पनि उहाँ तल झर्नु भएन । मेरो घडिको सुइ फन्फन घुमे जस्तो भयो र प्रतिक्षा स्लो मोसनमा कुद्न थाल्यो ।

बुबाले अन्तिम पटक आवाज दिनु भयो । यस पटक द्यःमयजु बिस्तारै कोठाको ढोका छेउ आउनु भो । रातो टिर्सट र कालो प्यान्टमा । सोफामा बसिरहेको थिएँ म । उठेर नमस्कार गरुँ की गएर खुट्टा ढोगुँ । अलमल्लमा परेँ । बुबा प्रतापमानले पूर्वकुमारी मतिनालाई खाटमा बस्न लगाए । म अझै दोधारमै थिएँ ।

देवी कुमारीको रुपमा बाहेक द्यः मयजुलाई मैले प्रत्यक्ष सामान्य रुपमा देखेको थिइन । सँधै इन्द्र जात्राका दिन कुमारीको रथमा उहाँलाई देख्थेँ । नौं वर्षसम्म लगातार मतिनालाई जिवित देवीको रुपमै देखेथेँ । त्यतिबेला दर्शन पाउँन घन्टौं प्रतिक्षा गरिन्थ्यो ।

प्रत्यक्ष भेट्दा केहि नभए पनि हाइहेलो गर्न मन लाग्यो । तर उनी देवी हुन् । कसरी सामान्य मान्छेलाई जस्तो व्यवहार गर्नु । फेरि नेवार समूदायमा जिबित देवीलाई बढो सम्मान र आदर गरिन्छ । म ठूलो धर्मसंकटमा परेँ । एकचोटि त बहिनी भनेर बोलाउन मन लाग्यो । तर फेरि मनैले दिएन ।

कुमारी घरबाट आफ्नो घर फिर्ती भएपछि पनि पूर्व कुमारीको समुदायमा त्यत्तिकै सम्मान हुने गरेको छ । स्कूलमा पनि उनलाई सबैले माया गर्छन् । कुमारी मध्य पनि सबैभन्दा शान्त, मायालु र सोझी द्यःमयजुका रुपमाउनलाई सबैले चिन्छन् ।

सोफामा बस्न अप्ठेरो लागेपछि म भुँइतिर ओरालो लागि सकेको थिएँ । ‘तिमी मेरो मतलब तपाइलाई भेट्टन आको ।’ सम्मानार्थी शब्द प्रयोग गरौंकी सामान्यार्थी । मेरो जिब्रोले ठम्याउन सकेन । धेरै पटक तिमी र तपाइका बीच झुलिरहयो । अर्को उल्झन थियो आदर गर्ने विषय । ढोग्नु त पर्ने हो तर लाज लाग्यो । पछि सबैलाई कुरामा भुलाएँ र खाटसंगै गएर मैले द्यःमयजुको खुट्टा सुटुक्क छोएँ ।

बुबा प्रतापमान भन्दै थिए । ‘मतिनालाई भाइटिका गर्न मन लाग्छ । गत साल निकै खुसी थिइन् ।’ तर सबै हतार हतारमा भएकाले द्यः मयजुलाई भाइटिकाको धेरै ज्ञान नभएको उनी बताउँदै थिए ।

मैले हतार हतार सोधे,ँ ‘किनथाहा छैन । अरुबेला भाइटिका गरेको थिएन र ? ’ बुबाले भन्नु भो, ‘कुमारी हुँदा त भाइटिका कहाँ गर्न पाइन्छ र । देवीले भाइटिका गर्ने कुरा हाम्रो परम्पराले दिँदैननी ।’ उनले सहज रुपमा जवाफ फर्काए । मतिनाको आफ्नै भाइ नभएकाले पनि यो विषयमा खासै प्रस्ताव नराखेको बुबा प्रतापमान बताउँदै थिए ।

छानिएका प्रत्यक कुमारीले आफ्नो बच्पन ८ देखि १० वर्षसम्म कुमारी घरमै बिताउँछन् । दर्शन गर्न आउनेलाई जिवित देवीले आर्शिवाद दिन्छिन् । तोकिएको ठाउँमा बाहेक उनीहरु आफ्नै घर पनि जान पाउँदैनन् । त्यसमाथि जिवित देवीले आफ्नो रक्षाकालागि दाई वा भाइलाई टिका लगाइदिनु पर्ने त झन् आवश्यकता नै परेन । त्यसैले सायद जिवित देवीले भाइटिका मनाउँदैनन् ।

मेरो मनमा प्रश्न उब्जियो त्यसो भए द्यःमयजुले नांै वर्षसम्म भाइटिका मनाउनु भएन त? ३ वर्ष ६ महिनाको उमेरमा कुमारी बन्नु भएकी मतिना शाक्य १३ वर्षको उमेरसम्म कुमारीको पदमा रहिन् ।

कुमारी घरमा हुँदा जिवित देवीको रेखदेख गर्नेहरु हुन्छन् । प्रत्यक दिन १२ देखि ४ बजेसम्म पढाइ पनि हुन्छ । चाडपर्वमा आफन्तहरु कुमारीसंग भेटघाट गर्न आइरहन्छन् । २०७४ सालमा तृषना शाक्य नयाँ कुमारी भएसंगै काठमाडौंमा अहिलेसम्म १७ जना कुमारी भइसकेको रेकर्ड छ । पाटनमा चार र बुगमतिमा आठ कुमारीको नाम लिष्टिङमा छ ।

पहिलो र यसपालिको भाइटिका द्यःमयजु मतिनाको केही फरक हुने देखियो । यो पाली उनी सुझ बुझका साथ भाइटिका मनाउँदै छिन् । गतवर्ष महाअष्टमीका दिन कुमारीबाट अवकाश पाएपछि द्यःमयजुले सामान्य जिवन बिताउन थालेको धेरै भएको छैन ।

मतिना कुमारी हुँदा उनकी दिदी मिजला शाक्यले मात्र भाइहरुलाई टिका लगाउने गर्थिन् । ‘भाइटिकाको दिन बहिनी मतिनाको अभाव जहिले खड्कने गथ्र्यो’ मिजला भन्छिन् । सबै परिवार संगै हुँदा कोही एकजना छैन भन्ने कुरा मनमा आइ रहन्थ्यो । बहिनी घर फर्किए पछि दिदी मिजला मख्ख छिन् ।

‘हाम्रो नेवारी चलनमा जाकि सिन(चामलको टिका) मात्रभाइलाई लगाइदिने हो ।’ बुबाले भने । मण्डप कोरेर खिलइता (सेतो कपडाको लामो बत्ती) बालेर भाइटिका गर्ने हो ।’ यो सबै मतिनाले यसपालि राम्रोसंग सिक्न पाउने उनले बताए ।

मैलै पूर्व कुमारी मतिनालाई सोधेँ, पहिलो पटक भाइटिका गर्दा कस्तो अनुभव भयो?

‘राम्रो लाग्यो’उनले सटिक जवाफफर्काइन् ।

कस्तो हुँदो रहेछ भाइटिका ? मैले फेरि सोधेँ ।

‘रमाइलो’ फेरि छोटो उत्तर आयो ।

भाइटिकाको बारेमा तपाइलाई केहीथाहा छ?

..........मतिना बोलिनन् । निहुरिएर बसिन् । । खाटमा झोलिएका खुट्टा हल्लाउन थालिन् । दुवै हातका औंलाहरु मुसार्न थालिन । वरिपरि भाई, दिदी, बुबाआमा बस्नु भएको थियो । उनी घरिघरि ती सबैलाई पालाकपुलुक हेर्थिन् । तर बोलिनन् । अहँ पटक्कै बोलिनन् ।

मैले फेरि सोधेँ, कुमारी घरमा रमाइलो कीआफ्नै घरमा?

‘दुवै’

अन्तिमप्रश्न गरेँ, कुमारी हुँदा भाइटिका गर्न मन लाग्थ्यो ?

‘लाग्थ्यो’ ।

द्यः मयजुसंगको गफमलाई अझै तन्काउन मन लागेन । डेढ वर्ष त भयो उनी कुमारी घरबाट बाहिरिएको । अन्जान मानिससंग घुलमिल हुन सायद मतिना अझै सकेकी छैनन् ।


प्रतिक्रिया दिनुहोस !

लोकप्रिय

Unity

working together is no longer optional-it is a matter of compulsion

Annapurna Media Network has announced the Unity for Sustainability campaign which comes into force from January 1, 2022. The main aim of this campaign is to 'lead the climate change dialogue' working closely with all the stakeholders on sustainable development mode, particulary focusing on climate-change issues.