‘करोड भ्रष्टाचार’ मा कर्मचारीतन्त्रका चन्द्रमानहरु : ‘चाकडी’मा अड्डा
पुष २८, २०७५ शनिबार ८:४५:०
मालपोत पुग्ने कर्मचारीको जिब्रोमा झुन्डिएको शब्द हो चाकडी । चाकडीको आफ्नै परिभाषा छ, तर मालपोतका कर्मचारीबीच यो शब्दलाई फरक अर्थमा प्रयोग गरिन्छ । उनीहरूका निम्ति चाकडीको अर्थ हो ‘चाकडी’ चाबहिल, कलंकी र डिल्लीबजार मालपोत कार्यालय । काठमाडौंको महँगो जग्गा सबैभन्दा बढी कारोबार हुने अड्डा हुन् ती । त्यहाँ जग्गाको कारोबारसँगै कर्मचारीलाई प्राप्त हुने अथाह अतिरिक्त लाभका कारण ती अड्डा कर्मचारीबीच आकर्षणको केन्द्र बनेका छन् । त्यसैकारण उनीहरू ‘चाकडी’ प्रति मोहित छन् । त्यहाँ पुग्न अत्यधिक चाकडी गर्छन् । त्यही चाकडी अभ्यासका एक पात्र हुन् चन्द्रमान श्रेष्ठ ।
चाकडीमध्येको कलंकी र डिल्लीबजार मालपोतमा लामो समय अड्डा जमाएका श्रेष्ठ अहिले अख्तियार दुरूपयोग अनुसान्धान आयोगको फन्दामा परेका छन् । लामो समय ती अड्डामा कार्यालय प्रमुख भएका श्रेष्ठ हाल उनी वन तथा वातावरण मन्त्रालयका सहसचिवको रूपमा कार्यरत थिए । सञ्चार मन्त्रालयमा पुगेको हप्ता दिनमै काठमाडौंमा घर किनेपछि उनीमाथि अख्तियारले नजर राखेको थियो । त्यही प्रसंगमै छानबिन चल्दा उनलाई अकूत सम्पत्ति आर्जन गरेको आरोप लगाएको छ अख्तियारले ।
डिल्लीबजार मालपोतबाट सरुवा भएर उनी सूचना तथा सञ्चार मन्त्रालयमा उपसचिवको पदमा पुगेका थिए । त्यहाँ पुगेको एक सातामै उनले काठमाडौं बाफलमा कित्ता नम्बर २३४ को चार आना एक पैसा (१३६ वर्गमिटर) जग्गामा बनेको अढाई तले घर ७९ लाख ८४ हजार रुपैयाँमा किनेका थिए । उनको तहको कर्मचारीले इमानदारीपूर्वक काम गर्ने हो भने यति धेरै रकम जीवनभरमा बचत गर्नै सक्दैन किनभने उनीहरूले पाउने सरकारी तलब जीवन जिउन पनि धौ–धौ पर्ने खालको छ ।
मालपोतबाट सरुवा भएका २०६५ माघ १३ गते सूचना तथा सञ्चारमा हाजिर भएका थिए । माघ २१ गते नै उनले काठमाडौं महानगरपालिका– १३ बाफलका विनोदराज तिवारीबाट घरजग्गा खरिद गरे । उक्त घरजग्गा नवलपरासी सुनवल नगरपालिका– ९ स्वाठीकी भगवती योगीका नाममा दर्ता पाइएको अख्तियारका सूचना अधिकारी मदन कोइरालाले जानकारी दिए । भगवतीसँग सहसचिव श्रेष्ठको कुनै नाता सम्बन्ध छैन । नातासम्बन्ध नै नभएको व्यक्तिका नाममा घरजग्गा राखेर सम्पत्ति लुकाएको आरोप अख्तियारले लगाएको छ । गैरकानुनी रूपमा आर्जन गरेको सम्पत्ति नवलपरासी स्वाठीकी भगवतीका साथै श्रीमती जमुना तण्डुकार नाममा राखेको अख्तियारको दाबी छ । श्रेष्ठमाथि आरोप लागेको यो पहिलोपटक होइन । कलंकी मालपोतमा प्रमुख रहँदा त्यहाँ उठेको राजस्व बैंकमा जम्मा गर्न लाने क्रममा लुटिएको बहानामा लुकाएको आरोप पनि उनलाई लागेको थियो ।
विवादित यातायात महानिर्देशक
चन्द्रमान श्रेष्ठ दुईपटक यातायात विभागका महानिर्देशक भए, २०६८ चैत १३ गतेदेखि २०६९ असोज २९ गतेसम्म र २०७२ मंसिर १८ देखि २०७३ फागुन ९ गतेसम्म । श्रेष्ठकै पालामा स्मार्ट लाइसेन्स र इम्बोस्ड नम्बर भित्रिएको हो । स्मार्ट लाइसेन्स र इम्बोस्ड नम्बर भिœयाउनेदेखि मालपोत कार्यालयमा रहँदा उनले भ्रष्टाचार गरेको पाइएको अख्तियारले जनाएको छ । यतिबेला नै स्मार्ट लाइसेन्स र इम्बोस्ड नम्बर भिœयाउने क्रममा नै ठूलो चलखेल भएको तथ्य बाहिर आएको थियो ।
निजामती सेवामा ३२ वर्षसहित ३७ वर्ष सार्वजनिक पदमा रहेका श्रेष्ठले दुई करोड ११ लाख कमाएका छन् भने यो अवधिमा कमाएको भन्दा बढी खर्च गरेका छन् । सवारी खरिद, सेयर लगानी, शिक्षा, विदेश भ्रमण, बैंक मौज्दातलगायतका शीर्षकमा उनले तीन करोड ४५ लाख खर्च गरेका छन् । यसमा एक करोड ३४ लाख अवैध देखिएको छ ।
२०३८ माघ २८ सार्वजनिक सेवामा प्रवेश गरेका श्रेष्ठ निजामती सेवाअन्तर्गत अर्थ मन्त्रालयको नायब सुब्बामा २०४३ साल साउन १ गते नियुक्त भएका हुन् ।
सधैं आकर्षक कार्यालयमा
जागिरे जीवनको अधिकांश समय ‘आकर्षक र मालदार’ भनेर चिनिने कार्यालयमा बिताएका छन् उनले । कोष नियन्त्रण कार्यालय काठमाडौंको क्षेत्रीय कोष नियन्त्रक, वैदेशिक रोजगार विभागको महानिर्देशकजस्ता पदमा रहँदा उनी विवादमा मुछिएका थिए । उनले महालेखा नियन्त्रक कार्यालय काठमाडौं, गृह, अर्थ, श्रम, भौतिक निर्माण, स्वास्थ्य तथा जनसंख्या मन्त्रालयमा समेत काम गरे ।
कुनै पनि आकर्षक र मालदार भनेर चिनिने ठाउँ छोडेका छैनन् श्रेष्ठले । अधिकांश समय काठमाडौंमा बिताए । २०६४ सालदेखि नै उनले काठमाडौंकै आकर्षक कार्यालयमा बिताए जबकि त्योभन्दा पहिल्यै उनी नक्कली प्रमाणपत्रको प्रकरणमा पनि मुछिएका थिए । पटकपटक विवाद मुछिए तर उनी दण्डित हुनुको साटो पुरस्कृत हुँदै गए । जति विवादमा मुछिन्थे, त्यति नै आकर्षक कार्यालयमा सरुवा हुन्थे ।
प्रवृत्ति चन्द्रमान
चन्द्रमान एउटा उदाहरण मात्रै हुन् । कर्मचारी तन्त्रमा चन्द्रमानजस्ता प्रवृत्ति बोकेका प्रशस्त छन् । आकर्षक र मालदार भनेर चिनिने कार्यालयमै उनीहरू पूरै जागिरे जीवन बिताउँछन् । जनतालाई चुस्तदुरुस्त सेवा दिनेभन्दा पनि आफ्नो दुनो सोझ्याउन र सम्पत्ति कुम्लउनतिर लाग्छन् । निजामती कर्मचारी ऐनको सिद्धान्त र उद्देश्यविपरीतका काम गर्छन् ।
कर्मचारी तन्त्रमा चन्द्रमानजस्ता प्रवृत्ति बोकेका प्रशस्त छन् । जनतालाई चुस्तदुरुस्त सेवा दिनेभन्दा पनि आफ्नो दुनो सोझ्याउन र सम्पत्ति कुम्ल्याउनतिर लाग्छन् ।
ट्रान्सपरेन्सी इन्टरनेसनलका अध्यक्ष खेमराज रेग्मी कर्मचारीतन्त्रमा अवाञ्छित गतिविधि बढ्नुमा दण्डहीनताको पारिणाम भएको बताउँछन् । कर्मचारी सञ्चालनमा दण्ड र पुरस्कारको व्यवस्था नहुँदा खराब प्रवृत्तिले प्र श्रय पाएको उनको भनाइ छ । ‘खराब गर्नेले दण्ड पाए, राम्रो गर्नेले पुरस्कार पाएमा त्यस्तो प्रवृत्तिमा निरुत्साहित हुनेछ’, रेग्मी भन्छन् ।
पूर्वसचिव कृष्ण ज्ञवाली बहुदल आएपछि डर, अनुशासन र मर्यादा हराउँदै गएको कारणले भ्रष्टाचार मौलाउँदै गएको बताउँछन् । ‘असरमा विस्तार भयो, आकर्षणले प्रलोभन बढायो, पैसा कमाउने, लुकाउने, खर्च गर्ने ठाउँ पर्याप्त भए’ उनले भने, लोभ बढ्यो, डर भर हरायो ।’ पञ्चायतकालमा एकाधले गर्ने बहुदल आएपछि झांगिएको उनको भनाइ छ ।
चन्द्रमान प्रवृत्तिले कर्मचारीतन्त्र बद्नाम भएको छ । सार्वधारणको नजरमा कर्मचारी भ्रष्ट र कामचोर हुन्छन् भन्ने मनोवृत्तिको विकास भएको छ । पैसा कमाउनकै लागि सरकारी जागिर खाने र आकर्षक भनिएका ठाउँमा गएर भ्रष्टाचार गर्ने प्रवृत्ति मौलाएको छ ।
राजनीति भ्रष्टाचारको मूल जड
यस्ता प्रवृत्तिलाई राजनीतिक आड भरोसा पनि छ । पैसाको आडमा सचिव, नेता र मन्त्रीलाई रिझाउँछन्, प्रभाव पार्छन् र किन्छन् । उनीहरू बाँडीचँुडी गर्छन् । उनीहरूको सम्पत्ति कहाँ आयो, कसरी आर्जन भयो भन्ने खोजीनीति हुँदैन । कर्मचारीतन्त्रलाई चन्द्रमान प्रवृत्तिले गाँजेको छ । सधैं आकर्षक स्थान रहने र अकूत सम्पत्ति जम्मा गर्ने उनीहरूको काम नै बनेको छ ।
पूर्वसचिवसमेत रहेका ट्रान्सपेरेन्सीका अध्यक्ष रेग्मी कर्मचारीतन्त्रमा प्रदूषित हुनुमा राजनीतिकै आडभरोसा मुख्य कारण रहेको बताउँछन् । राजनीतिको संरक्षणबिना कर्मचारीले गलत काम गर्न नसक्ने उनको ठहर छ । पूर्वसचिव ज्ञवाली भने कर्मचारीको ट्रेड युनियनको संरक्षणले कर्मचारीतन्त्रमा भ्रष्टाचार बढेको बताउँछन् । उनले राजनीतिकर्मी र कर्मचारीको कमाउने प्रतिस्पर्धा बढेको उनको भनाइ छ । मुहान नै सफा छैन, हामीलाई भ्रष्टाचार नगर भन्ने आफूचाहिँ मनपरी गर्ने भन्ने मनोविज्ञानले कर्मचारी ग्रस्त रहेको उनले बताए ।
सरकार उदासीन
केही समयपहिला अख्तियारसमेत गलत कर्ममा सक्रिय हुँदा खराब प्रवृत्ति मौलाएको रेग्मीको भनाइ छ । ‘बीचमा अख्तियार पनि गलत बाटोमा लाग्यो, दागीहरूको संरक्षणमा लाग्यो’ उनले भने, ‘त्यसले गलत प्रवृत्तिले झांगिने अवसर पायो ।’ रेग्मीका अनुसार पछिल्लो समयमा अख्तियारको सकारात्मक परिणाम देखिएको छ ।
चन्द्रमान प्रवृत्ति मौलाउनुमा सरकार नै जिम्मेवार रहेको उनको भनाइ छ । खराब काम गर्नेबित्तिकै कार्यालय प्रमुख, विभागीय प्रमुख, मन्त्रालयले नै कारबाही गर्नुपर्ने ट्रान्सपेरेन्सीका अध्यक्ष रेग्मी बताउँछन् । ‘अख्तियार एक्लैले मात्र सक्रिय भएर हुँदैन, सरकार नै जाग्नुपर्छ, मन्त्रालयदेखि प्रधानमन्त्रीस्तरमा अभियान चाल्नुपर्छ’ उनले भने, ‘भ्रष्टाचार मामिलामा सरकार नै उदासीन छ ।’ राजनीति नसुध्रिएसम्म भ्रष्टाचार नियन्त्रण हुन नसक्ने रेग्मीको दाबी छ । ‘मुहान नै धमिलो छ, त अरू मात्र दोष दिएर के हुन्छ’, उनी भन्छन् ।
प्रतिक्रिया दिनुहोस !
