प्रचण्डको अमेरिका मोह

दल एकीकृत गरेर निर्वाचित शक्तिशाली अध्यक्ष बन्ने अवसरमा दाहालको चासो र रुचि देखिँदैन

डोटेली भाषामा एउटा उखान छ– औरले ब्या अर्यो रे क्येई नै, जोगीले ब्या अर्यो रे भेस्यो । अर्थात् अरूले बिहे गर्दा केही नहुने, जोगीले बिहे गर्दा होहल्ला । प्रति वर्ष हजारौं नेपालीले अमेरिका आवत–जावत गर्छन् तर पूर्वप्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहालले एक मानवीय संकटको बेलामा गरेको अमेरिका यात्रामा दानवीय होहल्ला भयो । एक कट्टर राजनीतिक प्राणी भएकाले पारिवारिक पीडाको बेलामा पनि दाहालले दया र क्षमा उचित मात्रामा प्राप्त गर्न सकेनन् ।

विद्रोहपश्चात् उनले आफ्नो लोकप्रियता कायम गर्न नसक्नु यसको प्रमुख कारण हो । विद्रोहको बखतका अनेक मुद्दामा शंकाको लाभ दिन सकिन्छ तर बोलाइ र गराइको भिन्नतामा, सैद्धान्तिक विचलनमा र अपारदर्शिक आम्दानीमा शंकाको लाभ दिन सकिन्न । जुन साम्राज्यवादलाई मुर्दावाद भनेर लाखौं जनतामाझ नारा घन्काइएको थियो त्यसैलाई जिन्दावाद भनेपछि र सुदामा कुबेरमा परिणत भएपछि चर्चा र होहल्ला हुने नै भयो ।

पूर्वप्रधानमन्त्रीकि पत्नीको स्वास्थ्यको उपचार नागरिकका लागि चासोको विषय हो । यो एक मानवीय संवेदना प्रकट गर्ने बेला पनि हो । दाहालको अमेरिका भ्रमण विवादित हुनुको एउटा कारण उनको राजनीतिक डक्ट्रिन हो । प्रचण्ड पथका निर्देशक प्रचण्डको राजनीतिक डक्ट्रिनमा शत्रु मानिएको देश अमेरिका एक पुँजीवादी अर्थतन्त्र हो ।

सर्वहारा वर्गको अधिनायकवाद र समानताका लागि प्रचण्डले एक हिंस्रक आन्दोलनको नेतृत्व गरेका थिए । एक सर्वहारा कम्युनिस्ट नेताले आफ्ना प्रेरणाका स्रोतहरू जस्तै क्युबा, उत्तरकोरिया वा भेनेजुएलामा उपचार गर्न गएको भए त्यो सस्तोमा वा निःशुल्कसमेत हुन सक्थ्यो । चिकित्सा विधेयकको औचित्य सिद्ध गर्न नेताहरूले दुर्गा प्रसाईंको अस्पतालमा उपचार गर्न सक्थे । समानता सैद्धान्तिक नारा हुनेका लागि भरतपुर वा वीर अस्पताल उपयुक्त हुन्थे । अमेरिकालाई शत्रु मान्ने सोचले कसरी हावा खायो ? त्यसैले सैद्धान्तिक नारा प्रचण्डका देखाउने दाँत मात्र थिए । उनको हालको आर्थिक हैसियत, कांग्रेससँगको सत्ता सहकार्य र ओलीसँगको एकताले पनि यसको पुष्टि गर्छ । भयावह प्रचण्डबाट उनी दाहालमा परिणत भए तर उनले भयबाट मुक्ति पाएनन् । त्यसैले उपचारका लागि अमेरिका नै रोजाइमा पर्नुको प्रमुख कारण राजनीति हो ।

भेनेजुएला प्रकरणमा उनले अमेरिकाको आलोचना गरेर अमेरिकाबाटै पुरष्कृत भएपश्चात् उनको सुरक्षित तवरले अमेरिका जाने मार्गप्रशस्त भयो । दाहालले भेनेजुएलाको उपयोग मात्र गरेका हुन् । उनका पूर्वदौंतरी बाबुराम भट्टराईले कम्युनिस्टको हावादारी बयानबाजीबाट समृद्धि नहुने निष्कर्षसहित कम्युनिस्टको त्याग गरेर अमेरिका र युरोप घुमिसकेका छन् । कांग्रेसलाई प्रमुख शत्रु मान्ने भट्टराई कांग्रेसको सहयोगले निर्वाचित भएर, दौरा–सुरुवालको भेषभूषामा सजिएर अहिले अमेरिका र युरोपबाट सिक्नुपर्ने भन्न थालेका छन् । भट्टराई र दाहाल दुवै मार्क्सवादी हुन् । मार्क्सको कम्युनिस्ट घोषणापत्रसहित अनेक दार्शनिक, आर्थिक र राजनीतिक दस्ताबेजको व्याख्या आआफ्नै ढंगले गरेर संसारमा मार्क्सवादका नाममा थुप्रै राजनीतिक परिवर्तन भए ।

लेनिन र माओको क्रान्तिले कम्युनिस्ट आन्दोलनलाई एक थप उचाइ दियो तर आर्थिक समृद्धि लेनिन र माओले समेत गर्न सकेनन् । मार्क्सवादीले क्रान्तिकारी वाक्यांशको उपयोग मात्र गरेको देखेर मार्क्सले भनेका थिए– ती मार्क्सवादी हुन् भने म स्वयं मार्क्सवादी होइन ।’ मार्क्स जीवित भएका भए अहिले दाहाल, ओली, भट्टराई, वैद्य आदिलाई के उनले मार्क्सवादी भन्ने थिए ? यो एक मनोगत प्रश्न हो तर नेपालका कम्युनिस्ट नेताको मार्क्सवादप्रतिको बुझाइमा प्रश्न गर्ने प्रशस्त ठाउँ छन् । अमेरिकालाई शत्रु मान्नु एक उपयोगितावाद थियो, अहिले मित्र मान्नु एक अवसरवाद हो । त्यसैले दाहालजस्ता कम्युनिस्ट नेताले उपचारको लागि अमेरिका नै रोज्नुको कारणको विश्लेषण नेपालका वाम बुद्धिजीवीले गरेमा त्यो बढी अर्थपूर्ण र पूर्वाग्रहरहित हुनेछ ।

अब खुला समाजमा देश प्रवेश गरिसकेकाले केही सान्दर्भिक प्रश्नहरू कम्युनिस्ट नेतासमक्ष नेपाली जनताले राख्नैपर्ने हुन्छ । अमेरिकाबाट सिक्नुपर्ने केही छ वा केही छैन ? अमेरिकामा उल्लेख्य आर्थिक प्रगति भएको छ वा छैन ? अमेरिका लोकतान्त्रिक मुलुक हो वा होइन ? कम्युनिस्टका लागि शत्रु आवश्यक हो वा शत्रुविना पनि कम्युनिस्ट बन्न सकिन्छ ? अमेरिका नेपालको मित्रराष्ट्र हो वा शत्रु राष्ट्र ? अमेरिकाप्रति कम्युनिस्ट नेताहरूको अस्पष्टता दाहालको अमेरिका भ्रमणलाई विवादित बनाउने अर्को कारण हो । अमेरिकालाई शत्रु भन्न सिकाइएका कतिपय नेपाली नागरिक अहिले अमेरिकामा व्यवसाय, पेसा, अध्यापन र अनुसन्धान गर्दैछन् । माओवादी युद्धका बेला युद्धरत दुवै पक्षका कतिपय पीडितले अमेरिकामा शरणार्थीका रूपमा ग्रिनकार्ड प्राप्त गरेका छन् ।

अमेरिकाको डीभी आवेदनको सूचना नेपालका छापाहरूले समाचारका रूपमा प्रकाशित गरेकोबाट अमेरिकाप्रतिको नेपालीको आकर्षण छर्लंगै हुन्छ । नेपालको रेमिट्यान्सको एक ठूलो हिस्सा अमेरिकाबाट प्राप्त हुन्छ । आर्थिक पारदर्शिताको अभाव दाहाल भ्रमणको अनावश्यक हल्लाको अर्को कारण हो । समाजवादी मुलुकमा सरकारले स्वास्थ्य सेवामा अनुदान दिने गरेकाले त्यहाँ स्वास्थ्य उपचार तुलनात्मक रूपमा महँगो हुँदैन ।

पुँजीवादी अर्थतन्त्रको स्वास्थ्य सेवा महँगो हुन्छ । अमेरिका स्वास्थ्योपचारका लागि सर्वाधिक महँगो देश हो । उदाहरणका लागि नेपालमा छातीको प्रति एक्सरे खर्च करिब ६५० रुपैयाँ पर्छ भने अमेरिकामा २०० देखि ४०० अमेरिकी डलर (नेपाली २२ हजारदेखि ४४ हजार रुपैयाँ) सम्म पर्छ । अमेरिकामा स्वास्थ्योपचार अमेरिकी नागरिकका लागिसमेत ठूलो समस्याका रूपमा रहेको छ । त्यसैले अमेरिकाको प्रत्येक निर्वाचनमा जनताको स्वास्थ्य बिमा एक प्रमुख राजनीतिक मुद्दाका रूपमा देखिन्छ ।

अमेरिकी नागरिक स्वास्थ्योपचारका लागि क्यानाडा वा कहिलेकाहीं भारत पनि जाने गरेका छन् । चिकित्सा पद्धति सस्तो भएकाले भारतले चिकित्सा पर्यटनबाट मात्र करिब ३ अर्ब डलरको वार्षिक आम्दानी गर्छ । अमेरिकामा बस्ने नेपाली नागरिकले नेपालमा उपलब्ध हुने सुलभ स्वास्थ्य सेवाको लाभ लिने गरेका छन् । त्यसैले नेपाली नागरिकले अमेरिकामा स्वास्थ्योपचार प्राप्त गर्नु एक खुसीको समाचार हो तर सार्वजनिक पदमा बस्नेका लागि आर्थिक मुहानको स्पष्टता अति आवश्यक हुन्छ ।

पंक्तिकारको एक निजी अनुभव यहाँ उपयुक्त हुन्छ । केही समयअघि पंक्तिकारको नानीको पैतालाको हड्डीमा एक सानो संक्रमण देखियो र अस्पताल भर्ना गर्नुप¥यो । चिकित्सकले अनेक जाँच गरेपश्चात् एउटा सानो शल्यक्रिया गर्नुपर्ने भयो र चार दिन अस्पतालमा राखियो । एक महिनापछि अस्पतालले उक्त सेवाका लागि करिब ५५ हजार अमेरिकी डलरको बिल पठायो । एक सामान्य खटिराको उपचारका लागि यस्तो महँगो सेवा संसारका कुनै पनि मुलुकमा हुँदैन । पंक्तिकारको स्वास्थ्य बिमाले त्यसको करिब ८० प्रतिशत खर्च बेहोथ्र्यो । त्यो स्वास्थ्य बिमाको सुविधा अमेरिकामा रोजगारदाताले कामदारलाई उपलब्ध गराउँछ । अमेरिकाको आलोचनमा जीवन समर्पण गरेका मार्क्सवादका विद्वान्ले कर्मचारीका लागि यति मात्र गरेर पनि आर्थिक क्रान्तिको शंखनाद आजै गर्न सकिन्छ ।

नेपालका धनवान् व्यक्तिलाई समेत अमेरिकामा उपचार गराउन अमेरिकी डलरको आवश्यकता पर्छ । नेपाल राष्ट्र बैंकले सीमित मात्रामा अमेरिकी डलर त्यस्ता व्यक्तिलाई उपलब्ध गराउँछ । दाहालको अमेरिका भ्रमणको खर्च एक लाख डलर मात्र भए पनि त्यो राष्ट्रबैंकले उपलब्ध कसरी गराउँछ ? के एक सामान्य नागरिकलाई समेत राष्ट्रबैंकले त्यो सुविधा दिन्छ ? राष्ट्रबैंकले अमेरिकी डलरको प्रबन्ध गर्दा दाहालको आम्दानीको स्रोत खोज्दैन ? सिंगापुर, दिल्ली र अमेरिकामा स्वास्थ्योपचार गराउन आम्दानीको स्रोत खुल्नु पर्दैन ? नागरिकले सरकारलाई तिरेको करको रसिदबाट उसको आम्दानीको स्तर र स्रोत स्पष्ट हुन्छ । त्यो नहेरी राष्ट्रबैंकले कर नतिरेको आम्दानी विदेश लैजान अनुमति कसरी दिन्छ ? रह्यो कसैले उनलाई आर्थिक सहयोग गरेको हुन सक्ने अनुमान ।

अब ती व्यक्तिको आर्थिक हैसियत, सहयोग गर्नुको उद्देश्य र तिनलाई सहजै राष्ट्रबैंकले डलर उपलब्ध गराइदिनुको कारण के हो ? तिनले कर तिरेको हेरिन्छ कि हेरिँदैन ? अकूत सम्पत्तिको नाममा ससाना कर्मचारी समातिएका छन् तर स्वास्थ्योपचारमा लागेको खर्च के अकूत सम्पत्ति होइन ? जननेता दाहाल अहिले ५ दर्जन प्रहरीको घेरामा यात्रा गर्छन् । त्यसैले क्रूद्ध बुद्धिजीवीले लेख्ने बेलामा मज्जाले आक्रोश पोख्दा कहिलेकाहीं मानवीय घेरा नाघिन्छ ।

पत्रकारलाई धम्क्याएर ठीक पार्ने अरौटेहरूको घेराभित्रबाट मनोरञ्जन गर्नुभन्दा आरोप र आलोचनाको तथ्यगत र बौद्धिक निवारण गर्नु लोकतन्त्रमा हितकारी हुन्छ । दाहालले नेतृत्व गरेको हजारौं जनताको आन्दोलनले पूर्णता पाएको छैन । क्षमताअनुसारको काम र आवश्यकताअनुसारको माम साम्यवादी आन्दोलनको लक्ष्य हो । वर्गहीन समतावादी समाज निर्माण गर्ने आन्दोलनका क्रममा १७ हजार नेपालीले ज्यान गुमाए । हजारौं विस्थापित भए, घाइते भए । तर आफ्नै आयस्रोत नभएका एक सर्वहारा आन्दोलनका पूर्णकालीन राजनीतिक कार्यकर्ता दाहाल अमेरिका र सिंगापुरमा स्वास्थ्योपचार गराउन समर्थ भए । त्यसैले समानता, वर्गहीनता वा साम्यवाद दाहालको सत्तामा पुग्ने उपयोगिता मात्र थियो । जुन दलका नेतालाई उनले शत्रु मानेर सफाया गरेका थिए, अहिले त्यही दलका उनी अध्यक्ष बनेका छन् । साम्यवाद ल्याउन हिँडेको नेताले अमेरिकाको यात्रा गर्नु नै द्वैधचरित्रको उदाहरण हो ।

स्थानीय निर्वाचनको परिणामपछि खड्गप्रसाद ओलीले एउटा अवसर देखे र एउटा जोखिम मोले । सम्भवतः ओलीसँग दाहाललाई साइजमा राख्ने योजना र सामथ्र्य पनि होला । ओलीको हातबाट नेकपाको तालासाँचो फुत्केको दिनमा एमालेले देख्ने छ– दाहालको चमत्कार, असली रूप । आफ्नो ज्यान जोखिममा राखेर सहकार्य गर्ने योद्धालाई सजिलै पाखा लगाउन सक्ने दाहालले माधव, भीम, वामदेव, झलनाथ, विष्णु, ईश्वर आदिलाई कामरेड मान्नुपर्ने कुनै कारण छैन ।

त्यसैले दाहालको नेतृत्वमा नेकपाका एक ढिक्का रहन सक्नेमा विश्वसनीय आधार छैनन् । दाहाललाई अध्यक्ष नबनाइँदा हुने दुर्घटना लेखिरहनु परेन । दल एकीकृत गरेर निर्वाचित शक्तिशाली अध्यक्ष बन्ने अवसरमा दाहालको चासो र रुचि देखिँदैन । दाहालको एउटा लचकता पनि छ । त्यो हो– सम्झौता । भेनेजुएला प्रकरण र अमेरिकाको मेजमानी यसको ताजा उदाहरण हो । दाहालले धेरैलाई धेरै धोका दिएका छन् । धोका खाने अग्रपंक्तिमा अब ओली छन् । भारत र चीनको भ्रमणपछि अमेरिकासँग दाहालको हिमचिमको उद्देश्य त्यही हो ।