काठमाडौं : जब दुःखी गरिब असहायहरू बिचल्ली परेको दृश्य देख्छन्, उनलाई छटपटी हुन्छ । कतिबेला कुची समाएर दृश्यलाई चित्रमा उतारु जस्तो लाग्छ । सामाजिक विभेद र कुसंस्कारविरुद्ध आफ्ना चित्रले आवाज उठाओस् भन्ने लाग्छ कलाकार मुकेश महतोलाई ।
वीरगन्ज घडीअर्वा पोखरीछेउका रैथाने हुन् महतो । पोखरी छेउछाउको सुन्दरता, कला र संस्कृतिको मादकता हेरेरै हुर्किएका हुन् । घरछेउका बाबुलाल पेन्टर थिए । बाबुलालले ट्रकमा पेन्टिङ गर्थे, थरीथरीका पोट्रेट, प्राकृतिक दृश्य र मायाका सिम्बोललाई ट्रकमा सजीव रूपमा उतार्थे उनी । मुकेश पनि बाबुलालले चित्र कोरेको हेरेर घण्टौं बिताउँथे । उनको जस्तै चित्र बनाउन मन लाग्थ्यो मुकेशलाई । घरमा आएर कपीमा स्केच कोर्थे । खुब ध्यान दिएर कोरिरहन्थे । उनले बनाएको चित्र सुन्दर हुन्थ्यो । उनलाई आफैंले बनाएको चित्र औधी मन पथ्र्यो ।
अघिल्लो हप्ता वीरगन्जमा तीनदिने कला महोत्सव सम्पन्न भएको थियो । महोत्सवकै दौरानमा भेटिएका हुन् मुकेश महतो । महोत्सवको पहिलो दिन अन्य कलाकारले माई मन्दिर, टाँगा, रिक्सा घण्टाघरको दृश्य चित्रमा उतारिरहँदा मुकेशले भने बडो अजीवको चित्रमा कुची चलाइरहेका थिए । माई मन्दिरपरिसरमा पलेँटी कसेर बसिरहेका उनी चित्रमा कुनै युवतीको खट्टामा रङ पोतिरहेका थिए । एउटा खुट्टाको औंलामा रातो मेहेन्दी, अलि माथि पायल लगाइएको थियो । अर्को खुट्टामा स्कुल जाने मोजा लगाइएको थियो । ओहो कस्तो अचम्म, एकजोर खुट्टामा पनि फरकफरक शृंगार । एकापट्टिबाट हेर्दा बेहुलीको जस्तो खुट्टा अर्कोपट्टिबाट हेर्दा स्कुल जाने युवतीको खुट्टा ।
मरुभूमिजस्तो ठाउँमा सिउँडी उम्रिरहेका । युवतीको खुट्टालाई मोटो साङ्लोले बाँधिरहेको । समाजमा युवतीको पढ्ने चाहना र सानैमा बिहे गरिदिने सामाजिक परम्पराको संकेत गरेको थियो यो चित्रले । चित्रको अर्कोपट्टि विवाहमा दिइने दाइजोको कलेक्सन समेटिएको थियो । अन्य कलाकारले वीरगन्जको घण्टाघरलाई चित्रमा सजाउँदै गर्दा मुकेशलाई किन यस्तो चित्रले तान्यो त ?
उनले आफू हुर्केको समाजमा दाइजो प्रथा र बालविवाहको प्रकोप नै देखेका छन् । छोरीहरूको सानैमा बिहे गरिदिने चलनले पढाइमा अब्बल र केही गर्न चाहने सयौ बालिका घरधन्दामै सीमित भएको देखेका छन् । यस्ता घटनाले उनलाई दुःखी बनाउथ्यो । भन्छन्, ‘कलाकार समाजको दर्पण हो । समाजमा जे छ त्यो देखाउनु उसको धर्म हो । हिजो भएका दृश्य आज नहुन सक्छ, भोलिका पिँढीलाई आजको दृश्य हस्तान्तरण गर्न चित्र उपयुक्त माध्यम हो ।’
कलाकारले चित्र बनाउने बेला दुनियाँको परवाह गर्न नहुने तर्क गर्छन् मुकेश । आफ्नो ब्रह्मले जे देख्यो, आफूलाई जुन घटनाले छोयो स्वतन्त्र रूपमा चित्रमा उतार्नुपर्नेमा उनको जोड छ । उनका चित्रमा प्रायजसो दाइजो प्रथा, चेलीबेटी बेचबिखन, बाल श्रम, प्रदूषण, छिनछिनमा बदलिरहने प्राकृतिक दृश्यहरूले स्थान पाउँछन् । भन्छन्, ‘मलाई मानवीय संवेदनासँग जोडिएका घटनाले बढी छुने गर्छ ।’
स्कुल पढ्दादेखि नै चित्र बनाउन थालेका मुकेशका चित्रमा वाटर कलर र एक्रेलिक कलरको समायोजन देख्न सकिन्छ । चित्रसँगै उनले विभिन्न प्रकारका मूर्ति पनि बनाछन् । उनको गाउँमा कलकत्ताबाट विनयपाल भन्ने मूर्तिकार आउँथे । उनले सरस्वतीको मूर्ति, विश्वकर्माको मूर्तिलगायत माटोका विभिन्न आकार प्रकारका मूर्ति बनाउथे । मुकेशले उनीसँग करिब आठ वर्ष लगाएर मूर्ति बनाउने काम सिके । अहिले विभिन्न चाडपर्व तथा मेलामा मूर्ति बनाएर बेच्ने गरेका छन् । चित्र प्रदर्शन गर्न उनी भरत र बंगलादेश पुगेका छन् ।
मुकेशले बनाएको सरस्वती, गणेश, विश्वकर्मा, दुर्गा भगवान्लगायतका मूर्ति वीरगन्जका विभिन्न चोकचोकमा अहिले पनि देख्न सकिन्छ । उनी चित्रकारसँगैे कुशल मूर्तिकार पनि हुन् । मूर्ति बनाउन सहयोगीको रूपमा उनले केही युवालाई रोजगारी दिएर राखेका छन् । गणेश चतुर्थी, विश्वकर्मा पूजा, दसंै तथा सरस्वती पूजामा उनलाई मूर्ति बनाउन भ्याइनभ्याइ हुन्छ ।
मूर्ति बनाउनु अघि उनले साइनबोर्ड लेख्ने काम गर्थे । पढाइमा भने त्यति ध्यान दिन सकेनन् उनले । उनले गर्ने काम पनि कलाकारितासँगेै जोडिएको हुन्छ । मूर्ति बनाउन होस् या चित्र बनाउन कुची नचलाई आफू बाँच्नै नसक्ने बताउने मुकेशले चित्र बनाउँदा आत्मसन्तुष्टि मिल्ने जानकारी दिए । रहरले सुरु गरेको चित्रकलाले पछिल्लो समय नामसँगै पैसा कमाउने बाटो पनि दिएकोमा उनले खुसी व्यक्त गरे ।
मुकेशले औपचारिक रूपमा एसएलसी पास गरेपछि चित्रकारितामै हात हाले । अहिले भरतबाट बीएफए लेभल पढ्दै छन् । पढाइको किताबमा पाना पल्टाउन भन्दा रङ, कुची र स्केच बोकेर हिँड्न मन पराउने मुकेश पूर्णतया चित्रकलामेै आबद्ध छन् ।
प्रतिक्रिया दिनुहोस !
