जोमसोम : मुस्ताङको वारागुङ मुक्तिक्षेत्र -३ तेताङमा अवस्थित ऐतिहासिक तथा प्राकृतिक नुन खानी संरक्षणको पर्खाइमा छ । करिब ३० वर्षअघि मुस्ताङको टुकुचेका स्थानीय समाजसेवी सुब्बा शंकरमान शेरचनले उक्त नुन खानी जिल्ला भित्र प्रयोगमा ल्याएका थिए । पछिल्लो समय बजारिया प्रशोधित नुनको उपयोग हुन थालेपछि तेताङको ऐतिहासिक नुन खानी ओझेलमा परेको हो ।
उ समय सुब्बा शेरचनले नुन खानीको संरक्षण गर्दै जिल्ला भित्र प्रयोगमा ल्याएको वारागुङ मुक्तिक्षेत्र-३ का वडाध्यक्ष नविनकुमार गुरुङले जानकारी दिए । तत्कालिन समयमा सुब्बा शेरचनले प्रति पाथी नुनको १९ रुपैयाँमा बिक्री गर्ने गरेको वडाध्यक्ष गुरुङले स्मरण गरे । बजारिया नुन नहुँदा र मुस्ताङमा सडक संञ्जालले नजोडिँदा तेताङको नुन उपयोग हुने गरेको थियो। स्थानीय नुन उ समय गाउँले र पशु चौपाया आदीलाई खुवाउने गथ्र्ये ।
सुब्बा शेरचनले नुन खानी उपयोगमा ल्याउन छोडेपछि स्थानीय गाउँ समाजले नुन खानी संञ्चालन तथा संरक्षण गरे । तर त्यो नुन खानी उत्खनन्को काम दिर्घकालिन बन्न सकेन । नुन खानी संरक्षण तथा उत्खनन हुन नसक्दा बर्सेनि लाखौं मुल्यको नुन त्यसै खेर गइरहेको वडाध्यक्ष गुरुङले सुनाए । वारागुङ-३ तेताङको नरसिंह खोलाको कलात्मक पहाडमा नुन खानी अवस्थित छ ।
त्यहाँ पहाडबाट रसाएको नुनिलो पानीलाई पाइपमार्फत तानेर कुण्डमा जम्मा गरी ढिक्क बनाइने गरिन्थ्यो । तल्लो मुस्ताङ देखि उपल्लो मुस्ताङका ९६ वटै गाउँमा तेताङको नुन पुग्ने गथ्र्यो ।तेताङ नुन खानी ऐतिहासिक तथा धार्मिक दृष्टिकोणले पनि महत्वपूर्ण मानिएको छ । ८ औं शताब्दी अर्थात् १३ सय वर्ष अघि बुद्धिस धर्म गुरु पद्यसम्भवले तेताङको नरसिंह खोला पहाडमा नुन रोपेको धार्मिक किंवदन्ती छ ।
छिमेकी देश भारतमा जन्मिएका गुरु पद्यसम्भव राक्षसको बध गर्न तिब्बत जाने क्रममा तेताङको नरसिंह खोला पहाडको ओढारमा ध्यान बसेका भन्ने भनाइ छ । पद्य सम्भवकै दैवी शक्तिको बलले तेताङको नरसिंह खोला पहाडमा नुन खानी उत्पती भएको कागछोदे गुम्बाका खेम्बो तेन्जिङ साङ्वोले सुनाए । उनले पद्य सम्भवसँग जोडिएका मुस्ताङका कतिपय तिर्थस्थल मध्ये तेताङको नुन खानी पनि एक भएको उनको भनाई छ ।
मुस्ताङको जोमसोम-कोरला सडकको पूर्वतर्फ नरसिंह खोला तिरैतिर करिब १ घण्टाको पैदलयात्रापछि नुन खानी स्थल पुग्न सकिन्छ । बर्खायाममा खोलाको बहाव उच्च हुँदा ३ महिना नुन खानी स्थल पुग्न कठिन हुन्छ । मुस्ताङ जिल्ला खानी तथा जैविक विविधताले महत्वपूर्ण भएकाले ३ वर्षअघि खानी तथा भूगर्व विभागको एक टोलीले समेत नुन खानीको संम्भाव्य अध्ययन गरेको थियो ।
नुन खानीको निरीक्षण गर्न तत्कालिन उद्योग मन्त्री सोमप्रसाद पाण्डेसहित खानी विभागका ३ सदस्यीय भूगर्व विद् टोली मुस्ताङ आएका थिए । मुस्ताङका संघीय सांसद प्रेमप्रसाद तुलाचनको पहलमा ४ वर्षअघि मुस्ताङमा नुन खानी र युरोनियम खानीको सम्भाव्यता अध्ययन भएको थियो ।
अध्ययन टोलीले ऐतिहासिक तथा प्राकृतिक नुन खानीलाई व्यवसायिक रुपमा संञ्चालन गर्ने संम्भावना कम भएको तर यसलाई स्थानीय स्तरको उद्योगको रुपमा विकास गर्न सकिने निश्कर्ष निकालेको थियो ।
मुस्ताङका संघीय सांसद तुलाचनले नुन खानीलाई पर्यटकीय गन्तब्यमा विकास गर्न र स्थानीय स्तरको उद्योगमा संञ्चालन गर्न सके रोजगारी तथा पर्यटन प्रर्वद्धनमा सघाउ पुर्याउने बताएका छन् । प्रयोगविहीन अवस्थाको ओझेलमा परेको नुन खानीलाई स्तरोन्नति गर्न वारागुङ मुक्तिक्षेत्रले चालु वर्ष १० लाख बजेट विनियोजन गरेको गाउपालिका अध्यक्ष फेञ्चोक छेप्तेन गुरुङले जानकारी दिए ।
नुन खानी स्थलमा कुण्ड निर्माण तथा पाइप लाइन जोड्न र आवश्यक तटबन्ध निर्माण गर्न बजेट विनियोजन भएको उनले बताए । नरसाङ खोलाको देब्रेतर्फ पहाडबाट नुनिलो पानी रसाउने गरेको छ । पाइपबाट खोलाको दाहिनेतर्फ ५ वटा नुन भण्डारण गर्ने कुण्ड भएपनि संरक्षणको अभावमा जीर्ण बनेको अध्यक्ष गुरुङले जानकारी दिए । लकडाउन हटेको खण्डमा चालु आर्थिक वर्षभित्रै नुन खानी स्थलको पूर्वाधार स्तरोन्नति गर्ने लक्ष्य रहेको उनको भनाइ छ ।
प्रतिक्रिया दिनुहोस !
