गुलरिया : विश्वमै लोपोन्मुख अवस्थामा पुगेका एकसिंगे गैंडाहरुको प्राकृतिक रुपमा मृत्यु हुनेक्रम बढेसँगै नासिने चिन्ता थपिएको छ । गैंडाका कोटोहरु (बच्चा) बाघको आक्रमणलगायत वयस्क गैंडाहरु प्राकृतिक कारणले मर्न थालेपछि नेपालमा गैंडाको दीगो संरक्षणका लागि तत्काल पहल गर्नुपर्ने आवश्यकता महशुस गर्न थालिएको छ ।
पछिल्लो समय सन् २०१५ मा गरिएको गैंडा अनुगमनका क्रममा बर्दिया राष्ट्रिय निकुञ्जमा २९ वटा गैंडा गणना गरिएका थिए । त्यसपछि राष्ट्रिय निकुञ्ज तथा बन्यजन्तु संरक्षण विभागले चितवन राष्ट्रिय निकुञ्जबाट निकुञ्ज भित्रको बबइ उपत्यकामा दुई पटक गरी ८ वटा गैडा स्थानान्तरण गरेको हो ।
राष्ट्रिय प्रकृति संरक्षण कोष बर्दिया संरक्षण कार्यक्रमका संरक्षण अधिकृत रविन कडरियाले भने पछिल्लो गैंडा गणनापछि सन् २०२० सम्म ५ वर्षको अवधिमा बर्दियामा १४ वटा गैंडा प्राकृतिक कारणले मरेका छन् । गैंडाको प्राकृतिक मरणको सुस्म अध्ययन गर्नुपर्ने आवस्यकता बढ्दै गएको छ ।
गैंडाको चोरी शिकार शून्य छ । तर प्राकृतिक मृत्युको तथ्यांक डरलाग्दो देखिन्छ । बबई उपत्यकामा स्थानान्तरण गरिएका ८ वटा गैंडाहरुबाट ३ वटा बच्चा जन्मिए । जसमध्ये एउटा वयस्क गैंडा कर्णाली तटीय क्षेत्रमा पुगेको र केही गैंडा बाघको आक्रमणलगायत प्राकृतिक कारणबाट मरेको बताए । गैंडाको प्राकृतिक मरणले चिन्ता थपिदिएको छ । उनले थपे गैंडाको दीगो संरक्षणका लागि समयमै सक्रियता बढाउनुपर्छ । पछिल्लो गैंडा गणनाअनुसार चितवनमा ६ सय ५, बर्दियामा २९, शुक्लामा ८ र पर्सामा ३ वटा गरी नेपालमा ६ सय ४५ वटा एकसिंगे गैंडा छन् ।
विश्वमै संवेदनशील प्रजाती मानिने लोपोन्मुख एकसिंगे गैंडा कोरोना भाईरस (कोभिड-१९) नियन्त्रणका लागि गरिएको लकडाउन तथा निषेधाज्ञाका कारण राष्ट्रिय रुपमा अनुगमन हुन नसक्दा यसको दीगो ब्यवस्थापनमा चुनौती थपिन थालेको छ ।
बर्दिया, चितवन, पर्सा र शुक्लाफाँटा राष्ट्रिय निकुञ्ज लगायत आसपासका मध्यवर्तीक्षेत्र स्थित सामुदायिक बनका वासस्थानहरुमा रहेका गैंडाहरुको राष्ट्रिय रुपमै गणना तथा अनुगमन नगर्दा यसको यकिन संख्या, बासस्थानसँगै आहारा ब्यवस्थापनमा चुनौती थपिएको हो । सरकारले प्रत्येक ५ वर्षमा गैंडा गणना गर्दै आएको थियो ।
गत चैत्र महिनाको सुरुवातसँगै राष्ट्रिय रुपमै देशभरीका गैंडाका बासस्थान क्षेत्रहरुमा अनुगमन गर्दै गैंडा गणना गर्ने तयारी गरिएको भएपनि महामारीका रुपमा फैलिरहेको कोभिड-१९ संक्रमणका कारण गणना स्थगित हुन गएको छ ।
तर निकुञ्जहरुको आन्तरिक रुपमा नियमित गरिने गैंडा अनुगमन भने रोकिएको छैन । बर्दिया राष्ट्रिय निकुञ्ज तथा राष्ट्रिय प्रकृति संरक्षण कोष बर्दिया संरक्षण कार्यक्रमको सहकार्यमा बर्दियामा पहिचानमा आधारित गैंडा अनुगमन गरिएको बर्दिया राष्ट्रिय निकुञ्जका प्रमुख संरक्षण अधिकृत विष्णु प्रसाद श्रेष्ठले बताए ।
अनुगमनका क्रममा बर्दियामा ३७ वटा गैंडा भेटिएका छन् । अनुगमनका क्रममा ३० वटा गैंडा कर्णाली तटीय क्षेत्रमा र बाँकी बबईलगायतका क्षेत्रमा भेटिएका छन् । कर्णाली नदी तटीय क्षेत्रमा ४ वटा पोस्ट तथा बबई क्षेत्रमा एउटा पोस्टमार्फत पहिचानमा आधारित गैंडा अनुगमन गरिएको हो ।
बर्दिया राष्ट्रिय निकुञ्ज चितवन पछिको गैंडा संरक्षणका लागि उपयुक्त मानिन्छ । निकुञ्जभित्र बबई नदी तटीयक्षेत्र भन्दा कर्णाली नदीतटीय क्षेत्र गैंडाको उपयुक्त वाससस्थान बन्दै गएको छ । अधिकृत श्रेष्ठले भने बबई तटीय क्षेत्र पनि गैंडाको वासस्थानका लागि उपयुक्त मानिए पनि आहारालगायत पानीपोखरीको दीगो व्यवस्थापन गर्नु आवश्यक छ ।
प्रतिक्रिया दिनुहोस !
