इलाम : ‘बुढा मर्यो भाषा सर्यो’ बालकदेखि सुन्दै आएको लोकोक्ती अहिले झनै सान्दर्भिक भएको ठान्छन् लुङ्खिम अगुवा दुर्गामान राई । राई समुदायको लुङ्खिम थरको लोपउन्मुख भाषा तालिममा तीन हप्तादेखि सहभागी राईले सुनाए, ‘हामीले त बिर्सेका थियौं, अहिले सामान्य बोलचालको शब्द सिक्दै छौं ।’
इलामको सूर्योदय नगरपालिका ११ केराबारीमा इलामका लुङखिम जातिलाई लक्षित गरेको तालिममा सूर्योदय र रोङका युवादेखि जेष्ठ नागरिकसम्म सहभागी छन् । कुल पुजामा कुल पुजारीले मात्रै जातको भाषा प्रयोग गर्दै आएकोमा भाषा आयोगको आयोजनामा गाउँमै तालिम सञ्चालन भएपछि चार महिलासहित ३० जनाले भाषा सिकिरहेको लुङ्खिम राई समाजका अध्यक्ष जंगबहादुर लुङ्खिम राईले बताए ।
भाषा आयोगको आयोजनामा पुस पहिलो साताबाट सुरु भएको ४५ दिने लुङ्खिम भाषाको आधारभूत कक्षाले सामान्य बोलिचालीको कुरा सिकाएको अध्यक्ष लुङखिमले बताए । आयोगले निर्माण गरेको ‘लुङ्खिम खा’ (लुङ्खिम भाषा कक्षाको पाठ्यसामग्री) को आधारमा सहभागीलाई हरेक दिन बिहान ८ देखि १० बजेसम्म तालिम प्रदान गरिँदै आएको छ ।
तालिम कक्षमा पुग्दा समाजका अध्यक्ष राई आफै पनि भाषा सिक्दै थिए । तालिम आधा भएपछि उनले सुनाए, ‘भाषा नै हराउन लागेको थियो, अब जागरण आउँछ ।’ अरु स्थानीय तहमा समेत सिकेको कुरा पुर्याउने सपना सुनाउँदै उनले भने, ‘पहिचानको जागरणसँगै भाषाप्रति युवाहरुको मोह समेत बढेकाले भाषा जागरण अलिक सहज बन्दै गएको छ ।’
भाषा फिटिक्कै नजान्नेहरु समेत भाषामा गफ गर्न थालेको समाजका अध्यक्ष राईले बताए । भाषा आयोगले गरेको अध्ययनमा पाँच परिवारमा मात्रै लुङ्खिम भाषा बोल्ने परिवार फेलापरे पछि यसको संरक्षणको प्रयास सुरु गरिएको हो ।
एक सय २९ जनाले मात्रै देशभर यो भाषाको प्रयोग गर्ने गरेको सरकारी तथ्याङ्क छ । लुङ्खिम भाषा इलाममा मात्रै जिवित रहेको अध्यायनले देखाएको छ । राईका २६ वटा भाषामध्ये लुङ्खिम र तिलुङ संकटमा परेका भाषा हुन् ।
प्रशिक्षक अरुणकुमार लुङ्खिमले आफ्नो भाषा प्रयोग गर्न लजाउने युवा पुस्ताको कारण भाषा संकटमा परेको बताए । हजुरबा पुस्तादेखिनै लुङखिम भाषा बोलेका राई नै तालिमका सहजकर्ता छन् । उनले भने,'युवाहरुमा अनौठो प्रकारको आकर्षण देखिएको छ। यसले संरक्षणको अभियानलाई मलजल गर्ने विश्वास छ ।'
नेपालमा कुसुन्डा, तिलुङ, दुरा, बराम र लुङ्खिम गरी पाँचवटा लोपोन्मुख भाषाको संरक्षणको काम अहिले भाषा आयोगले गर्दै आएको छ । लुङ्खिम अगुवा दुर्गामान राईका अनुसार तालिममा घरमा प्रयोग गर्ने सामान, सम्मान, नाता गोतालाई प्रयोग गर्ने सिष्टाचारलगायतका कुरालाई प्राथमिकताका साथ सिकाइएको छ ।
राई समुदायमा पनि लुङ्खिमहरुले कुल, पित्री (श्राद्ध) भदौ महिनामा गर्ने गरेका छन् र राई समूदायकै अरु थरले भने सोह्र श्राद्धको समयमा यस्तो कर्म गर्ने गरेका छन् । उनका अनुसार अहिले संस्कृतिको जगर्ने गर्ने सोचले मर्दापर्दा लिङखिमकै मुन्दुमी (पुरोहित) प्रयोग गर्ने गरेका छन् । तालिम उत्तराद्धमा पुगेसँगै सहभागीको सिकाइ सकारात्मक बाटोमा अघि बढेकोमा समाजका अध्यक्ष जंगमान राई उत्साहित छन् ।
उनी भन्छन्, ‘एक शब्द पनि बोल्न नसक्नेले एउटा दुईटा कुर बोल्न सक्ने भएका छन्।’ अधिकांश सहभागीले अब आफ्नो भाषा बोल्ने उनको अपेक्षा छ । उनी पहिलेका बाबु बाजेहरुले प्रयोग नगर्दा यो भाषा लोप भएको ठान्दछन् । उनले भने, ‘पाँच घरमा मात्रै सिमित भाषा अब फैलन्छ भन्ने आशमा छु ।’
इलामले संरक्षण गरेको भाषा अब लुङ्खिम बस्ने सबै घरमा पुर्याउने उनको योजना छ । इलामको सूर्योदय नगरपालिकाको केरावारी, आहालेमा १०० घर जती लुङ्खिम रहेको अध्यक्ष राईले बताए ।
उनका अनुसार इलामको रोङ गाउँपालिका, देउमाईदेउमाई, इलाम नगरपालिकामा समेत लुङ्खिमको बसोबास रहेको छ । नेपालको भोजपुर, इलाम, मोरङलगायतका जिल्लामा यो जातीको बसोबास रहेको अध्यक्ष राइले बताए ।
लुङ्खिम भाषामा अहिले २४ वटा अक्षर रहेका छन् । प्रशिक्षक लुङ्खिम भन्छन्,‘सहभागीले अहिले सिकेको ३० प्रतिशतसम्म बोल्न सक्ने अपेक्षा गरेको छु ।’ आयोगले निकालेको पुस्तकले थप भाषा विकासका लागि सहयोग गर्ने उनको भनाइ छ ।
प्रतिक्रिया दिनुहोस !
