हामी प्राय : मन्दिर पुग्नासाथ मनमनमा रहेका अनेकौं रहर पूरा हुन भन्ने सोचिरहेका हुन्छौं। अर्थात्, भगवान् कामना गरिरहेका हुन्छौं। रातको समयमा एउटा मात्रै बज्यैले सुन्नेगरी वर माग्यो भने पूरा हुन्छ भन्ने जनविश्वास छ।
ए सत्यवती माई, मेरो छोराको विदेशको भिसा लागोस् । म कालोबोका चढाउँछु । पाल्पा सिद्धेश्वरबाट सत्यवती माईको दर्शन गर्न पुगेकी मनमाया गाहाँले माईको मन्दिर घुमेपछि वर मागिन् । उनको समूहमा सँगै पुगेका तिलक रानाले पनि अर्को वर्ष गाडी किन्न पाउँ भन्दै वर मागे । दुवैले सबैले सुन्ने गरी नै वर मागेका थिए । मनमाया र तिलक रानाजस्तै हजारौं दर्शनार्थी सत्यवती बज्यैको मन्दिर पुग्ने गर्छन् । आफ्ना अपूरा रहरहरू पूरा हुन् भन्दै भाकल गर्छन् ।
चिटिक्क परेका ससाना मन्दिर । कलात्मक प्राकृतिक छटाले सिँगारिएको सुन्दर ठाउँ । छेउमै छ, सफा र कञ्चन ताल । वरिपरि बाँसको लिंगा गाडिएको सत्यवती ताल परिसर आफैंमा मनमोहक छ । पाल्पा जिल्लाको तिनाउ गाउँपालिकामा पर्ने सत्यवती मन्दिर आफैंमा ऐतिहासिक अनि धार्मिकस्थल हो । पर्यटकीय स्थानको रूपमा विकसित हुँदै गरेको यो मन्दिर परिसर पुग्दा स्वर्गकै अनुभूति हुने गर्छ । वरिपरि जंगलको बीचमा रहेको सत्यवती ताल र तालको छेउमै बनाइएका सत्यवती बाजे र बज्यैको मन्दिर विशेष महत्व बोकेका छन् ।
नीलो रंगमा समाहित गरेको पानीले सत्यवती तालमा बेग्लै साम्राज्य सिर्जना गरेको छ । जहाँ चराचुरुंगी, माछा, जलचर र थुप्रै जनावरले आ श्रयस्थल बनाएका छन् । तालमा फुलेका रंगीविरंगी फूल र पानीको कलकल आवाजले सत्यवती मन्दिर प्रांगणमा बेग्लै रौनक थप्ने गर्छ ।
टाढाटाढाबाट मन्दिर दर्शन गर्न पुगेका भक्तजनले ताल वरिपरि घुम्दै, चिच्याउँदै मध्यरातमा वर माग्दै गरेको दृश्य भने रोचक र अनौठो देखिन्छ । राता, पहेंला रंगीविरंगी ध्वजापताकाले मन्दिरको महिमा गान गाउँछ । मनोकांक्षा पूरा भएपछि टाढाटाढाबाट दर्शनार्थी बोका, परेवा, राँगा, हाँस लिएर पूजाका लागि सत्यवती माई पुग्छन् । बलि दिँदै गरेको दृश्य भने केही कारुणिक देखिन्छ ।
सत्यवतीमा आफ्ना अपूरा रहर र सपनाहरू पूरा होऊन भनेर पुग्ने गर्छन् भक्तजन । यहाँ आएर मध्यरातमा मागेको एउटा मात्रै वर पूरा हुन्छ भन्ने जन श्रुति छ । वर मागेर पूरा भएका कामनाहरूमा खुसी हुँदै बज्यैप्रति कृतज्ञ हुन पनि भक्तजन सत्यवती मन्दिर पुग्ने गर्छन् । एउटा मन्दिर सत्यवती बज्यैको छ । उक्त मन्दिरलाई सत्यवती माइसर्थान पनि भन्ने गरिन्छ । जसको छेउमै छ, सत्यवती बाजेको मन्दिर ।
वर माग्ने अनौठो समय : बाजे र बज्यै मिलेर उक्त स्थानको संरक्षण गर्नुहुन्छ, स्थानीय बासिन्दालाई रक्षा गर्नुहुन्छ भन्ने जनविश्वास छ । सत्यवती देवीले कानले नसुन्ने भएकाले चिच्याएर वर माग्नुपर्छ भन्ने किंवदन्ती छ । हामी प्राय : मन्दिर पुग्नासाथ मनमनमा रहेका अनेकौं रहर पूरा हुन भन्ने सोचिरहेका हुन्छौं । अर्थात् भगवान्सँग कामना गरिरहेका हुन्छौं । रातको समयमा एउटा मात्रै बज्यैले सुन्नेगरी वर माग्यो भने पुरा हुन्छ भन्ने जनविश्वास छ ।
सिद्धार्थ राजमार्गको चरचरे र पानी मिलबाट करिब २ घण्टाको पैदलयात्रापछि सत्यवती मन्दिरमा पुग्न सकिन्छ । केही वर्ष अगाडिबाट यो मन्दिरमा पुग्न सडक मार्गको ट्र्याक पनि खोलिएको छ । झुम्साबाट करिव ७ किमि कच्ची उकालो बाटोको यात्राबाट पनि सत्यवती मन्दिर प्राङ्गण पुग्न सकिन्छ । मन्दिरमा हरेक दिन पूजा हुन्छ । तर विशेष मेला भने कात्तिके पूर्णिमाको दिन लाग्छ । यहाँ लाग्ने मेलालाई नेपालमै महत्वपूर्ण मेलाको रूपमा चिनिन्छ ।
कात्तिके पूर्णिमाको अवसरमा बाला चर्तुदर्शी परेको समयमा जोग परेको भन्ने गरिन्छ । यो वर्ष जोग परेको छ । यस अवसरमा कात्तिक २७ गतेदेखि ३० गतेसम्म सत्यवती माईस्थानमा विशाल मेला लाग्यो । तिनाउ गाउँपालिकाका अध्यक्ष प्रेम श्रेष्ठका अनुसार यो वर्ष भव्य मेला लाग्यो र करोडौको कारोबार भयो। लाखौं रुपैयाँको भेटी संकलन भएको छ।
मन्दिर दर्शनका लागि नेपालका विभिन्न जिल्ला र भारतीय सहरहरूबाट समेत दर्शनार्थी आएका थिए। तिनाउ गाउँपालिकाले यस वर्ष हुने मेलाका लागि विशेष पहल र तयारी गरेको थियो। हिँडेर पुग्न नसक्ने भक्तजनका लागि सवारीसाधनमा नै जाने गरी बाटो सफा गरेको थियो । मन्दिर परिसरलाई सुन्दर र व्यवस्थित बनाइएको थियो।
क्र्याटर लेक हुन सक्ने सम्भावना : संस्कृतिविद् तथा अध्येता निर्मल श्रेष्ठ सत्यवती माईस्थान पाल्पाको मात्रै नभएर नेपालकै प्रसिद्ध धार्मिकस्थल भएको बताउँछन् । उनी भन्छन्, प्राकृतिक विविधता, जैविक विविधता, थरीथरीको जलचल, थलचरको उपस्थितिले सत्यवती माई परिसरमा मनमोहकता छाएको छ । पर्यापर्यटन, प्राचिनता र धार्मिक महत्व र इको टुरिज्मको रूपमा यो स्थान परिचित छ ।
चुरेपहाडको आडैमा रहेको यो ताल पाल्पा जिल्ला र यो क्षेत्रकै गहना हो । यहाँ मगर जातिको विशेष बासस्थान छ । मगर संस्कृतिलाई नजिकबाट नियाल्नको लागि पनि यो स्थान विशेष छ । यहाँ सांस्कृतिक विविधता छ ।
श्रेष्ठका अनुसार, पहाडको टाकुरामा रहेको यो ताल वरपर चारैतिर अग्ला पहाड र घना जंगल छ । सत्यवती ताल झ्याप्प हेर्दा क्र्याटर लेक ‘ज्वालामुखी फुट्दा माटोको ढिस्को उछिट्टिएर बन्ने ताल’ जस्तो देखिन्छ । यो स्थानमा तराईका थारू तथा चौधरी जातिले पनि पूजा गर्न आउने हुँदा क्र्याटर लेक हो कि भन्ने पनि अनुमान गरिएको छ । तर अहिलेसम्म प्रमाणित भइसकेको भने छैन । भलै ताल उत्पत्तिको बेग्लै कहानी जन श्रुतिमा रहेको छ ।
संस्कृतिविज्ञ निर्मल श्रेष्ठ अगाडि भन्छन्, ज्वालामुखी फुटेर बनेको स्थानमा ज्वालामुखीको असर कम होस् भनेर नरबली दिने पनि प्रचलन रहँदै आएको इतिहासमा भेटिन्छ । सत्यवती तालमा भक्तजनको आस्था र विश्वासलाई हेर्दा यसको प्राचिनताको अनुमान गर्न सकिन्छ । वर माग्दा झुटो कुरा वोल्न हुन्न र वर मागिसकेपछि पछाडि नफर्की हिँड्नुपर्छ भन्ने मान्यता छ ।
भाकल गर्न र भाकल पूरा भएपछि पनि पूजा गर्न भक्तजनहरू यहाँ पुग्ने गर्छन् । मलमास परेको वर्ष भने यहाँ मेला लाग्दैन । भाकल गरेका भक्तजन कात्तिके पूर्णिमाको अघिल्लो दिन नै मन्दिर पुगेर मध्यरातमा पूजा गर्छन् । यो मन्दिरमा कुखुरा र सुगुरको वलि चढाउन हुन्न भनिन्छ । यहाँको गाउँमा समेत सुँगुर पाल्न निषेध प्राय : छ ।
सत्यवती माईस्थान उत्पत्तिको कथा : सत्यवती मन्दिर पूजा समितिका अध्यक्ष दानबहादुर गाहाका अनुसार परापूर्वकालमा पवित्र र सुन्दर ठाउँ खोज्ने र बास बस्ने क्रममा सत्यवती बज्यै यो स्थानमा आएको भन्ने किंवदन्ती छ । सत्यवती माईका धेरै दिदीबहिनीमध्ये एक बहिनीलाई यो स्थान मन परेपछि उहाँले नै सरसफाइ गरी यो स्थलको निर्माण गरेको पाइन्छ ।
किंवदन्तीअनुसार, मनकामना देवीकै एक दिदीबहिनीमध्ये सत्यवती देवी पनि एक हुनुहुन्छ । सत्यवती बज्यैले थकाइ मारेका स्थानहरूमा पनि सत्यवती माईको मन्दिर स्थापना भएका छन् । यो स्थान मन परेपछि तपस्या गर्ने भनेर, वरिपरि सरसफाइ गर्ने, बढारकुढार गर्ने क्रममा माइले कुभिण्डोको भाडामा पानी बोकेर ल्याउनुभएछ । बूढी भएकी सत्यवती बज्यैले काम कम सुन्नु हुँदोरहेछ । लिपपोत गर्ने क्रममा कुभिण्डोको भाडामा भएको अचानक पानी पोखिएछ र सत्यवती तालको स्थापना भएको हो भन्ने जन श्रुति छ ।
समितिका अध्यक्ष गाहा भन्छन्, परम्परागत मान्यताअनुसार सत्यवती माईमा आएर झुटो बोल्नेहरू यहीको तालमा विलय हुन्छन् भन्ने चलन छ । किंवदन्तीअनुसार, मध्यरातमा सरसफाइ गरिरहेकी बज्यैलाई त्यहाँ गाई चराउन गएका एक बालकले देखेछन् । पोखरीमा बज्यैले प्रयोग गर्ने सुनको काइयो भेट्टाएछन् । बज्यैले बालकलाई उक्त कुरा कसैलाई नभन्न र सुनको काइयो घर लिएर जान अह्राउनु भएछ । घर गएपछि ती बालकले बज्यैको विषयमा सबैतिर हल्ला गरेछन् । यसलगत्तै ती बालक त्यहँी विलय भएछन् भन्ने किंवदन्ती छ । यसैकारण पनि यहाँ आएर कसैले पनि झुटो बोल्न नहुने भनाइ छ ।
धार्मिक एवं ऐतिहासिक पर्यटकीय स्थल : तिनाउ गाउँपालिकाका उपाध्यक्ष लालबहादुर थापा भन्छन्, ७४ प्रतिशत मगर जातिको बासस्थान रहेको तिनाउ गाउँपालिकाको गहना नै सत्यवती माईस्थान हो । प्रचारप्रसार र पक्की सडकको अभावले यो ठाउँको सोचे जति विकास हुन सकेको छैन । यस क्षेत्रको विकासका लागि गाउँपालिकाले योजना नै बनाएर काम गरिरहेको छ । पक्की सडक र पुल निर्माणको काम अगाडि बढेको छ ।
मन्दिर संरक्षण, संवर्द्धन र विकासका लागि गाउँपालिकाले ५ करोड ८ लाखभन्दा बढीको डीपीआर तयार गरेको छ । सत्यवती केवलकार निर्माणका लागि एक निजी क्षेत्रले समेत प्रस्ताव अगाडि बढाएको छ । धार्मिक पर्यटकीय स्थानको रूपमा विकास गर्ने, स्थानीय मगर संस्कृतिको प्रवद्र्धन गर्ने र त्यहाँ घुम्न जाने पर्यटक तथा दर्शनार्थीका लागि स्थानीय स्तरमै होमस्टे सञ्चालनमा ल्याउने तयारी गाउँपालिकाको छ ।
फिल्म सुटिङ स्पटका रूपमा पनि यो स्थानलाई अगाडि बढाउन सकिने उपाध्यक्ष थापाले बताए । यस स्थानमा मेलाको बेला नेपालका विभिन्न जिल्ला र भारतको गोरखपुर, गोण्डा, लखनउ, सुनौली, बिहारलगायतका स्थानबाट समेत भक्तजन आउने गर्छन् । नेपाल र भारतका दर्शनार्थीलाई सहज तरिकाले सत्यवती माईको दर्शन गर्ने सकिने व्यवस्था मिलाउन प्रयास भइरहेको उनी बताउँछन् ।
इको टुरिजमको विशेष सम्भावना : पत्रकार तथा अध्येता राजेशकुमार अर्यालका अनुसार सत्यवती मन्दिर परिसरमा इको टुरिजमको विशेष सम्भावना छ । डाँडाको माथि ताल हुनु, वरिपरि जंगल, बीचको समतल भागमा मन्दिर र वासपासमा मगर बस्ती भएको सुन्दर स्थान हो यो । यहाँबाट पाल्पा, रूपन्देही, गुल्मी तथा तराई र भारतका केही स्थान समेत हेर्न सकिन्छ । फिल्म तथा डकुमेन्टी निर्माण गर्ने स्थानको रूपमा यो स्थानलाई अगाडि बढाउन सकिन्छ ।
तानसेन नगरपालिका— ९ का वडाध्यक्षसमेत रहेका अर्याल भन्छन्, सत्यवती बज्यै कहाँबाट आउनुभयो भन्ने यकिन किंवदन्ती छैन । जन श्रुतिअनुसार, देवीहरू प्राय : थानमा रहने चलन थियो । मानिसहरू हिँड्दा कतै डराए, रातविरातमा उक्त ठाउँमा अप्ठ्यारो भयो भने कुनै देवीको नाममा पूजा गर्ने र देवीस्थान निर्माण गर्ने संस्कृति पुरानै हो । नेपाली प्रकृतिपूजक हुन् । ताल भने ऐतिहासिक हो भन्ने अनुमान गर्न सकिन्छ । देवीस्थान भएको ठाउँमा मन्दिर बनाएर पूजा गर्न थालेको भने धेरै समय भएको छैन ।
फिल्म सिटी र सुटिङ स्पटको सम्भावना : स्थानीय नेता तथा विज्ञ झपेन्द्र जीसीका अनुसार सत्यवती बज्यै तालमै विलय भएको मान्यताअनुसार यहाँ तालमा पूजा गर्ने गरिन्छ । ताल किनारमा बाँस र पातीको लिंगो लिएर जाने र तालको छेउमा ध्वजा चढाउँदै पूजा गर्ने चलन छ । यहाँको प्राकृतिक सुन्दरता अत्यन्तै सुन्दर भएकाले यस स्थानलाई फिल्म सिटीको रूपमा विकास गर्न सकिने सम्भावना रहेको उनी बताउँछन् ।
जीसी भन्छन्, मगर समुदायमा हजुरबुवा हजुरआमालाई बाजेबज्यै भन्ने चलन छ । यही अनुसार नै उक्त समुदायका शक्तिशाली बाजे बज्यैको महिमाबाट यो सत्यवती माईस्थानको स्थापना र पूजा अर्चना सुरु भएको हुन सक्छ । जे होस्, यो स्थल सुरभ्य र रौनकले भरिपर्ण छ । सत्यवती माईको तालभन्दा करिब डेढ किमिमाथि सत्यवती बाजेको ताल छ । जहाँ पानी भने सुकेको छ । बर्खायाममा मात्रै यहाँ पानी रहन्छ ।
जीसी भन्छन्, लताकुञ्ज, वृक्षकुञ्जको बीचमा मूल नभएको स्थानमा ताल हुनु नै अद्वितीय शक्ति हो । केही विशेष शक्ति भएकै कारण यो सम्भव भएको हुन सक्छ । यो सत हो, यहाँ केही अदृश्य शक्ति छ भन्ने गहिरो विश्वास छ । यसको वरिपरि वृक्षकुञ्ज, लताकुञ्ज, हरियाली र सुरम्भ्य वातावरण छ । जुन निकै मनमोहक देखिन्छ ।
फिल्म सुटिङ गर्दा हिरो हिरोइनहरूको भेट्ने स्थलको रूपमा यहाँको दृश्य देखाउन सकिन्छ । उनीहरूको नाच र प्रेमील दृश्यका लागि सत्यवती माईस्थान गजबको गन्तव्य बन्न सकछ । फिल्म तथा म्युजिक भिडियो बनाउने क्रममा एक्सन सिन होस् या विवादका दृश्य हुन्, यहीको जंगलमा बनाउन सकिन्छ । यहाँको सिनलाई जस्ताको तस्तै भिडियो र फिल्ममा उतार्न सकिन्छ । पर्यटनको प्रचुर सम्भावना भएको सत्यवती माईस्थान अवसरको ढोका हो । समग्रमा पाल्पाकै बहुमूल्य गहना हो यो ।
प्रतिक्रिया दिनुहोस !
