बालिका र युवा नेतृत्वलाई सशक्तीकरण गर्दैछौं

काठमाडौं : डेबी सिम्पसन प्लान इन्टरनेसनलको अन्तरिम प्रमुख कार्यकारी अधिकृत (सीईओ) हुन्। विविधता, परिवर्तन र विकासका लागि उनको लगावले नै उनलाई उनको पेसामा चिनाउन मद्दत गरेको छ। सन् २०१८ को वुमन लिडर्स इन कन्सल्टिङका लागि कन्सल्टिङ म्यागजिनको लाइफटाइम अचिभमेन्ट अवार्ड विजेता सिम्पसनलाई बोस्टन कन्सल्टिङ गु्रप (बीसीजी) ले यस क्षेत्रमा निरन्तर उत्कृष्ट रहेको उनको भूमिकाका लागि सम्मान गरिएको छ। उनकोे नाफामुखी र गैर–लाभकारी बोर्डहरूमा लामो अनुभव रहेको छ, जहाँ उनले लेखापरीक्षण र वित्त समितिहरूमा नेतृत्वदायी भूमिका निर्वाह गर्नुका साथै क्षतिपूर्ति, रणनीति र विकास प्रयासहरूमा पनि काम गरेकी छिन्। सिम्पसनले ड्युक युनिभर्सिटीबाट बायोमेडिकल इन्जिनियरिङमा स्नातक र म्यासाचुसेट्स इन्स्टिच्युट अफ टेक्नोलोजीको स्लोन स्कुल अफ म्यानेजमेन्टबाट व्यवसायमा स्नातकोत्तर गरेकी छिन्। उनै सीईओ सिम्पसनसँग गरिएको कुराकानी : 

प्लान इन्टरनेसनल नेपालले ७ लाख बालिकामा प्रत्यक्ष र १५ लाख व्यक्तिसम्म अप्रत्यक्ष रूपमा पहुँच पुर्‍याउने लक्ष्य राखेको छ। तपाईंले यसबाट कस्तो परिणामहरूको अपेक्षा गुर्नभएको छ ? 

हामी यी व्यक्तिलाई जीवनमा उचित अवसर, समान अवसर, उचित अधिकार र अधिक सुनिश्चित गर्न चाहन्छौं। त्यसबाहेक, समुदायमा बहस-पैरवी गर्न सक्ने नेतृत्वको विकास गर्ने चाहना राख्छौं। हाम्रो लक्ष्य समाजमा प्रभावकारी रूपमा अघि बढ्नु हो। सात लाख या १५ लाख भनेको सुरुवाती गणना मात्र हो। ०० आजसम्म, यी समुदाय र बालिकामा कस्तो प्रकारको प्रभाव परेको देख्नुभएको छ ? नेपालमा हाम्रो युवा सल्लाहकार परिषद्का धेरै सदस्यलाई भेट्ने सौभाग्य पाएका छौं, प्रत्येकले आ–आफ्नो सपना बोकेका छन्। उनीहरूले परिवर्तनकारी भूमिकालाई अँगालेर आफ्ना आकांक्षाको बारेमा आत्मविश्वास र स्पष्टताका साथ बोल्न सक्छन्। कोही–कोही सरकारी मन्त्रालयहरूमा संलग्न भएका छन् भने कसैले आफ्नो समुदायमा नेतृत्वदायी भूमिका निर्वाह गरेका छन्। उनीहरूले नेपाललाई अझ सहयोगी र प्रगतिशील स्थान बनाउन धेरै तरिकाहरू विकास गरिरहेका छन्, सिकिरहेका छन् र योगदान गरिरहेका छन्।

मैले नेपालमा हेर्ने अवसर पाएको सबैभन्दा उल्लेखनीय र प्रेरणादायी कार्यक्रममध्ये एक हो– च्याम्पियन्स अफ चेन्ज इनिसियटिभ। यस कार्यक्रमका सदस्यहरूले बाल, कम उमेर र जबर्जस्ती विवाह रोक्न सक्रिय रूपमा काम गरेर आधारभूत स्तरमा साँच्चै फरक पारिरहेका छन्। उनीहरूको अटुट दृढ संकल्प र इच्छाशक्तिले उनीहरूको समुदायमा रहेको नकारात्मक परम्परागत रुढिवादलाई चुनौती दिन र त्यसलाई तोड्न सक्ने देखिन्छ। यस्तो समर्पणले अर्थपूर्ण परिवर्तन ल्याएको छ, जुन साँच्चै प्रभावशाली छ।

प्लान इन्टरनेसनल नेपालले युवा विकास र बालिकाको नेतृत्वमा जोड दिएको छ। यी क्षेत्रहरूले नेपालका समुदायहरूको भविष्यलाई कसरी आकार दिइरहेका छन् ? 

मेरो पुस्ता र अघिका पुस्ताले संसारलाई चुनौतीपूर्ण अवस्थामा छोडेका छन्। हामीले अब आउने पुस्तालाई जिम्मेवारी सम्हाल्न, प्रभाव पार्न र उनीहरूको आवाज सुन्न सुनिश्चित गर्न योग्य बनाउन पहल गर्नुपर्छ। आखिर, यो उनीहरूको ग्रह र उनीहरूको समुदाय हो। मेरा लागि युवावस्था नै सबथोक हो। मैले जलवायु कार्यकर्ता शिखालाई भेटेपछि विश्व राम्रो हातमा परेको छ जस्तो लाग्यो। उनको साहस र दृढ संकल्प साँच्चै प्रेरणादायी छ। उनले प्लान इन्टरनेसनलको नेतृत्व टोलीलाई जलवायु अनुकूलन प्रयासमा युवाहरूसँग सहकार्य गर्न र हानि तथा क्षतिको आंकलनका लागि वकालत गर्न आह्वान गरेकी छिन्। शिखाको नेतृत्वले अर्थपूर्ण परिवर्तन गर्न र दिगो भविष्य निर्माणका लागि हामीलाई जवाफदेही बनाउन युवाहरूको शक्तिलाई मूर्तरूप दिएको छ।

स्थानीय रूपमा नेतृत्वको पहल र विश्वव्यापी रूपमा जोडिनुपर्ने भन्ने अवधारणा एक सकारात्मक ढाँचा हो। तपाईंको नेपाल भ्रमणका क्रममा संस्थाले पारेको प्रभावमध्ये कुन कुराले तपाईंलाई सबैभन्दा बढी उत्साहित तुल्याउँछ ? 

विश्वव्यापी रूपमा जोडिनुको प्रभावकारिता भनेको स्थानीय स्थानहरूमा विचार र उत्तम अभ्यासहरू साझेदारी गर्ने क्षमता हो। उदाहरणका लागि, यदि बंगलादेशमा केही राम्रो काम गरिएका छन् भने, हामी यसलाई अनुकूलन गर्न र नेपालमा लागू गर्न सक्छौं भने नेपालमा भएका राम्रा कामलाई अन्य देशमा लागू गर्न सक्छौं। हामी यहाँ एक बैठकका लागि लागिपरेका छौं, र मैले नेपालमा देखेको रोमाञ्चक चीजहरूमध्ये एक हो च्याम्पियन्स अफ चेन्ज कार्यक्रम। यो एक विश्वव्यापी पहल हो, तर यहाँ, यसले किशोरकिशोरीमा ध्यान केन्द्रित गरेको छ, उनीहरूलाई आफूलाई, उनीहरूको क्षमता र उनीहरूको समुदायसँग कसरी संलग्न हुने भन्नेमा मद्दत गर्दछ। यसमा तिनीहरूका परिवार अर्थात् बुवा, आमा र भाइहरूले पनि सहयोगी भूमिका निर्वाह गर्छन्। चेन्जका च्याम्पियनहरू सफल क्रस–बोर्डर पहलहरूको एक उत्तम उदाहरण हो।

प्लान इन्टरनेसनल नेपालका युवालाई सशक्तीकरण गर्न र भविष्यका परियोजनाहरूमार्फत उनीहरूको क्षमता अभिवृद्धि गर्न कसरी प्रतिबद्ध छ ? 

प्रत्येक वर्ष, हामी हाम्रो नेटवर्कमा करिब ३ सय बालिकालाई ल्याउँछौं। यी बालिकाले केटीहरूले हाम्रोसाथ मात्र प्राप्त गर्दैनन्, उनीहरूले एक अर्काबाट पनि सिक्छन्, समुदायहरू साझा गर्न र उनीहरूको विचारहरू विकास गर्न समूह बनाउँछन्। समय बित्दै जाँदा यो समुदाय हजारौं अर्थात् सम्भवतः दस वा बाह्र हजार पुग्नेछ र तिनीहरू अर्को पुस्ताका अगुवाहरूको जग बन्नेछन्। 

प्लान इन्टरनेसनलको प्रमुख कार्यकारी अधिकृतको हैसियतले तपाईंका प्रमुख प्राथमिकता के के हुन् र नेपालको लक्ष्यसँग ती कसरी मेल खान्छन् ? 

हाम्रा बालिकाहरू बलियो रणनीतिका साथ स्थानीय रूपमा नै स्वीकारिएका छन्। नेपालको स्थानीय रणनीति देशको विशिष्ट आवश्यकतालाई सम्बोधन गर्दै विश्वव्यापी प्राथमिकतामा आधारित छ। हाल, हामी मानवीय संकटहरूको प्रतिक्रियामा ध्यान केन्द्रित गर्दैछौं, विशेषगरी बाढी र भूकम्पजस्ता जलवायुसम्बन्धी प्रकोपहरूको बढ्दो जोखिमलाई ध्यानमा राखेर काम अघि बढाएका छौं। हामी संकटमा परेका बालिकाहरूको सहयोगलाई प्राथमिकता दिइरहेका छौं र आपत्कालीन अवस्थामा छिटो कार्य गर्ने हाम्रो क्षमतालाई सुदृढ गर्दैछौं। बालिकाको विकासका लागि जवाफदेहिता सुनिश्चित गर्नु महŒवपूर्ण छ। 

नेपालमा जवाफदेहिता संयन्त्रलाई कुन रणनीतिले बलियो बनाउन सक्छ ? 

यसका लागि सरकारसँग सहकार्य गर्नु महŒवपूर्ण छ। किनभने सरकारले नै संयन्त्र बनाउने र सेवाहरू प्रदान गर्ने जिम्मेवारी बोकेको हुन्छ। यसकारण हामी स्थानीय, जिल्ला र संघीय स्तरमा शिक्षा र अन्य प्रमुख क्षेत्रहरूमा प्रभावकारी रूपमा प्रभाव पार्न काम गरिरहेका छौं। स्थानीय संगठनहरूसँग साझेदारी गर्दा हामीलाई समाधानहरू सिर्जना गर्न, हाम्रो प्रभावलाई बढावा दिन थप मानिसहरूलाई समावेश गर्न अनुमति प्राप्त हुन्छ। 

एक विश्वव्यापी नेताको हैसियतले आफ्नो समुदायमा नेतृत्वदायी भूमिका निर्वाह गर्न चाहने नेपाली युवतीलाई कस्तो सल्लाह दिनुहुन्छ ? 

महिलाहरूले सामना गर्ने सबैभन्दा ठूलो चुनौती भनेको उनीहरूको आफ्नै क्षमतालाई कम आँक्नु हो। आत्मविश्वास बढाउनु अत्यावश्यक छ— आफैंमा विश्वास गर्नुहोस्, जोखिम लिनुहोस्। सफल हुनका लागि सिद्ध हुन आवश्यक छैन भनेर बुझ्नुहोस्। कदम उठाउनुहोस्, कदम चाल्नुहोस्, र बाटोमा हिँड्न सिक्नुहोस्। आत्मविश्वास र इच्छाशक्ति भनेको आफूलाई सफल बनाउने मन्त्र हो। 

प्लान इन्टरनेसनलको नेपालमा लक्ष्य महŒवाकांक्षी देखिन्छ। तपाईंले सामना गर्नुपरेका मुख्य बाधाहरू केही छन् कि ? 

नेपालमा पनि चुनौती अन्य क्षेत्रको जस्तै छ। विपत्तिहरूले गर्दा अक्सर प्रगति अवरुद्ध भइरहेको छ, जसले हामीलाई महŒवपूर्ण रूपमा पछाडि धकेल्न सक्छ। यो कहिलेकाहीँ निराशाजनक हुन सक्छ, तर हामीले प्र्रयास जारी राख्नुपर्छ। विकास सहयोगी नेताहरूको विकास गर्नु आवश्यक छ— तिनीहरूले संकटको समयमा समुदायहरूलाई डोर्‍याउन सक्छन्। कोष अर्को चुनौती हो, किनकि आपत्कालीन अवस्थामा स्रोतहरू प्रायः डाइभर्ट हुन्छन्। यी असफलताको बाबजुद, हामी अनुकूलन र विजय प्राप्त गर्न प्रतिबद्ध छौं।०० तपाईं हालसालै जनकपुर जानुभएको थियो। तपाईंले त्यहाँ आफ्नो अनुभव साट्नुभयो ? शिक्षा र पहुँचमा समानता सुनिश्चित गर्ने उद्देश्यले जनकपुरले सीमान्तकृत समुदायमा केन्द्रित बृहत्, बहुवर्षीय कार्यक्रम आयोजना गर्दै आएको छ। यद्यपि यो कार्यक्रम अझै प्रारम्भिक चरणमा छ, हामीले सरकार, स्थानीय सरकारहरू र विद्यालयबीच उत्साहजनक साझेदारी भएको देखेका छौं। स्थानीय स्कुलमा युवा क्लबलाई भेट्नु विशेषगरी प्रेरणादायी थियो। चार जना केटी र चार केटाहरू सम्मिलित यस क्लबले विद्यार्थी, शिक्षकहरूलाई प्रतिक्रिया प्रदान गर्ने प्लेटफर्म प्रदान गर्दछ, जुन परम्परागत रूपमा पदानुक्रमित सेटिंगमा एकदम नयाँ छ। तिनीहरूको आत्मविश्वास बढ्दै गएको र शिक्षकहरू ग्रहणशील भएको देख्नु उल्लेखनीय थियो। 

त्यहाँका राजनीतिक नेता र पदाधिकारीसँगको भेटघाटको अनुभव कस्तो रह्यो ? 

भाषाको अवरोधले कहिलेकाहीँ कुराकानीको प्रवाहमा बाधा पुर्‍याउँदछ, तर परिवर्तनका लागि जुन सबै तहमा स्पष्ट थियो। सबै जना लक्ष्यमा अडिग देखिन्थे; यसलाई कसरी प्राप्त गर्ने भनेर पत्ता लगाउन चुनौती छ। एउटा महŒवपूर्ण मुद्दा त्यहाँ शिक्षकको अभाव छ। ५ हजार ६ सय विद्यार्थीका लागि १ सय २० जना मात्र शिक्षकले कसरी शिक्षा दिन सक्लान्। समाधानको बारेमा सहयोगी छलफलहरू आशाजनक थिए।

गल्र्स लिडरसिप इन्डेक्स रिपोर्ट जारी भएको छ। यस्ता रिपोर्टहरूले कसरी योगदान पुर्‍याउँछ जस्तो लाग्छ ? 

यस्ता इन्डेक्स तथा जाँचले सरकारहरू र संगठनहरूलाई अवरोधहरूको जानकारी दिई प्रगतिमा अघि बढ्न मद्दत गर्दछ। तिनीहरूले सफलताका क्षेत्रहरू हाइलाइट गर्छन् र जहाँ सुधार आवश्यक छ त्यहाँ ध्यान दिन्छन्। यी रचनात्मक परिवर्तन ल्याउनका लागि महत्त्वपूर्ण छन्। 

नेपालमा अविश्वसनीय रूपमा परिवर्तनहरू भइरहेका छन्, जुन स्वागत योग्य छ। कम उमेरमै विवाह अन्त्य गर्नु विश्वव्यापी रूपमा हाम्रो एक प्रमुख लक्ष्य हो। हामी नेपालमा यस हानिकारक अभ्यासलाई निरुत्साहित गर्न सचेतना जगाउन र यसका विरुद्ध आवाज उठाउन कडा मेहनत गरिरहेका छौं।