क्रिकेटमा उत्साह, राजधानी बाहिर बन्दै भव्य रंगशाला

भैरहवा/धनगढी/ चितवन/बैतडी : छोटो अवधिमै मुलुकले क्रिकेटमा लोभलाग्दो छलाङ मारेको छ । एनपीएलको भव्य र सानदार आयोजनाले त विश्व क्रिकेटमै नयाँ इतिहास रचेको छ । तर, त्यसअनुरू रंगशाला र अरू भौतिक सुविधा नभएको भन्दै आलोचना पनि भइरहेको छ ।

राजधानीमा त्रिभुवन विश्वविद्यालय क्रिकेट रंगशालामा प्याराफिट, फ्डलाइट लगायतका संरचना निर्माणका लागि सरकारले टेन्डर आह्वान गरिसकेको छ । त्यति मात्र होइन, राजधानी बाहिर पनि भव्य क्रिकेट रंगशाला बनिरहेका छन । यी मैदान बनेपछि क्रिकेटको विकास ह्वात्तै हुने जानकारहरू बताउँछन् ।

निजी क्षेत्रको नमुना रंगशाला 

रुपन्देहीको तिलोत्तमा नगरपालिकामा निजी क्षेत्रको लगानीमा अन्तर्राष्ट्रिय स्तरको क्रिकेट मैदान निर्माण हुँदै छ । अष्ट्रेलियामा व्यवसाय गर्दै आएका विनोद कुँवरले एक्स्ट्राटेक ओभल प्रालिमार्फत ६० करोड रुपैयाँ लागतमा तिलोत्तमा नगरपालिका–१७ पूर्वदरखसवामा एक्स्ट्राटेक ओभल क्रिकेट मैदान निर्माण गरेका हुन् । 

६ बिघा क्षेत्रफलमा फैलिएको रंगशालामा खेलाडी ड्रेसिङ रुम, मिडिया बक्स, भीआईपी बक्स लगायत पूर्वाधार निर्माणका काम भइरहेका छन् । ‘क्रिकेट खेलको विकासका लागि रंगशालाको निर्माण गरिएको हो र राष्ट्रिय स्तरको क्रिकेट खेलका लागि मैदान तयारी अवस्थामा छ’, नेपाली क्रिकेट टिमका पूर्वकप्तान एवं रंगशालाका ब्राण्ड एम्बेसडर शक्ति गौचनले भने, ‘अहिले पनि खेल खेलाउन सकिन्छ । र, अन्य पूर्वाधार निर्माणका काम पनि भइरहेका छन् ।’

शिलान्यास भएको ६ महिनामा मैदान तयार भएको थियो । रंगशालामा विभिन्न चरणका काम गर्ने योजना छ । जसअनुसार अहिले पनि कामहरू भइरहेका छन् । उनका अनुसार १५/२० हजार दर्शक क्षमता प्याराफिट बनाउन सकिने अवस्था रहेको र हाल २/३ हजार दर्शक क्षमताको रंगशाला तयार भएको छ । रंगशालामा खेल संचालनका साथै आवासीय सुविधासहित एकेडेमी सञ्चालन गरेर क्रिकेट खेलाडी उत्पादन गर्ने लक्ष्य रहेको ब्रान्ड एम्बेसडर गौचनले बताए । 

एक्स्ट्राटेक ओभल क्रिकेट मैदानको निर्माणले क्रिकेट खेलाडीको उत्पादनका साथै राष्ट्रिय–अन्तर्राष्ट्रिय स्तरको प्रतियोगिता सञ्चालन गरेर यस क्षेत्रमा आर्थिक विकास र पर्यटनमा ठूलो टेवा पुग्ने विश्वास स्थानीय पर्यटन व्यवसायीहरूको छ ।

लगानीकर्ता विनोदका दाजु सूर्य कुवँरले मैदानसम्म पुग्ने सडक र विद्युत्लगायत आवश्यक भौतिक पूर्वाधार निर्माणको अपेक्षा सरकारसंग गरिएको बताए । ‘मैदान तयार भइसकेको छ । अन्य पूर्वाधार बन्दैछन्’, उनले भने, ‘सरकारबाट आर्थिक अपेक्षा छैन । तर, रंगशाला जाने/पुग्ने सडकलगायत पूर्वाधार सरकारले बनाईदिए सबैलाई सहज हुने थियो ।’

निजी क्षेत्रले रंगशाला निर्माणको काम निकै अघि बढाएको छ । तर, सरकारी स्तरबाट भैरहवामै सिद्धार्थ क्रिकेट मैदान स्तरोन्नती गरी अन्तर्राष्ट्रिय स्तरको बनाउने काम भने करिब डेढ दशक बितिसक्दा समेत अधुरो छ । बहुवर्षीय ठेक्का नहुँदा, युवा तथा खेलकुद मन्त्रालय र राष्ट्रिय खेलकुद परिषद् (राखेप)ले पर्याप्त बजेट नछुट्ट्याउँदा सिद्धार्थ क्रिकेट मैदानलाई अन्तर्राष्ट्रिय स्तरको बनाउने योजना वर्षौं देखि अलपत्र परेको हो । करिब १६ प्रतिशत मात्रै काम भएको छ । 

बर्सेनि न्यून बजेट मात्रै पर्दा डीपीआरअनुसार अन्तर्राष्ट्रिय स्तरको मैदान यति नै समयमा बन्छ भन्ने एकिन छैन । क्रिकेट मैदान बनाउन करिब १२ करोड रुपैयाँ खर्च भइसकेको छ । ०६८ मा भैरहवा र मूलपानीमा अन्तर्राष्ट्रिय स्तरको मैदान बनाउन सुरु गरिएको थियो । तर, मूलपानी मैदानले गति लिँदा भैरहवाको मैदान स्तरोन्नतिकोे काम भने कछुवा गतिमा छ । मैदानमा ७ हजार दर्शक अट्ने गरी प्याराफिट बनाउने र अन्तर्राष्ट्रिय क्रिकेट खेलाउने उद्देश्यसहित राखेपले डीपीआर बनाएको छ । 

डीपीआर अनुसार त्यो बेला मैदान बनाउन कम्तिमा ३८ करोड रुपैयाँ लाग्ने जनाइएको थियो । तर, पछिल्ला वर्षहरूमा बजेट नै विनियोजन हुन छोडेको छ । जसले गर्दा पुरानै डीपीआर अनुसार काम गर्दा पनि अहिलेको अवस्थामा कम्तिमा ७० करोड बढी लागत लाग्ने रुपन्देही क्रिकेट संघका अध्यक्ष हरिबहादुर थापा बताउँछन् । 

अहिलेको जस्तै सुस्त गतिमा काम हुने हो भने अझै २५ वर्ष अन्तर्राष्ट्रिय स्तरको रंगशाला निर्माण नहुने खेल क्षेत्रका अगुवा बताउँछन् । हाल ३ करोड लागतमा हल, खेलाडी बक्स र शौचालयसहितको तीन तल्ले भीआईपी प्याराफिट निर्माण भएका छन । सुरुमा १ करोड १९ लाख रकम खर्च गरेर क्रिकेट संघको कार्यालय सहित एक तल्लाको प्याभेलियन भवन निर्माण गरिएको थियो ।

त्यसपछि मैदान सम्याउन तीन वर्ष लगाइयो । प्याभेलियन भवनसहित ८९ लाखमा मैदान सम्याउने काम, ४० लाखमा तारजाली, ९० लाखमा ढल व्यवस्थापन, १ करोडमा पिच, प्याभेलियन अगाडि टायल बिच्छ्याउने, गार्ड रुम, स्टोर रुम बनाइएको छ । तर, सरकारले बहुवर्षीय योजनामा नराखेर रंगशालालाई बजेट छुट्ट्याउनै छाडेको छ । समय समयमा ताँती लागेर मैदान अवलोकन गर्न आउने विभागीय मन्त्री, प्रदेशका मुख्यमन्त्री, मन्त्री र खेलकुद परिषद्का पदाधिकारीले भने पर्याप्त बजेट छुट्याउँछौं भनेर आश्वासन मात्रै दिने गरेका छन । तर, बजेट नछुट्ट्याउँदा रंगशाला निर्माण कछुवा गतिमा भइरहेको छ ।

फाप्लाको बन्यो डीपीआर

सुदूरपश्चिको फाप्ला अन्तर्राष्ट्रिय क्रिकेट रंगशालाको डीपीआर तयार भएको छ । सरकारले ०७९ जेठमा फाप्ला क्रिकेट रंगशाला तथा खेलग्राम पूर्वाधार निर्माण विकास समिति आदेश–२०७९ जारी गरेको थियो । त्यतिबेला नै फाप्ला अन्तर्राष्ट्रिय क्रिकेट मैदान एवं खेलग्राम पूर्वाधार निर्माण विकास समितिको अध्यक्षमा सुवास शाही र सदस्यमा कल्पना दियाकोटी मनोनीत भएका थिए । ९ सदस्यीय समितिमा अध्यक्ष र एकजना सदस्यबाहेक ७ जना पदेन सदस्य रहने व्यवस्था छ ।

रंगशालाको जग्गा जोडिएको धनगढी उपमहानगरपालिका र कृष्णपुर नगरपालिकाका नगर प्रमुख पदेन रहने व्यवस्था छ । यस्तै सुदूरपश्चिम प्रदेश सरकारको खेलकुद हेर्ने मन्त्रालयका सचिव, कैलालीका प्रमुख जिल्ला अधिकारी, सहरी विकास तथा भवन निर्माण विभाग, संघीय आयोजना कार्यान्वयन ईकाई कैलालीका प्रमुख र उद्योग वाणिज्य संघ कैलालीका अध्यक्ष पदेन सदस्य रहने व्यवस्था छ ।

रंगशाला पूर्वाधार निर्माण विकास समिति गठन भएपछि गत आर्थिक वर्ष ०८०/८१ मा सरकारले रंगशालालाई प्राथमिकताको आयोजनाका रुपमा राखेर डीपीआर र ईआईए रिपोर्टका लागि १ करोड बजेट विनियोजन गर्‍यो । पूर्वाधार निर्माण विकास समितिले गरेको खरिद प्रकृयामा डीपीआर र ईआईएको ठेक्का ग्रेड/मास श्रेष्ठ जेभीले ६० लाखमा पाएको थियो ।

‘ग्रेड/मास श्रेष्ठ जेभीले २०८१ को असोजमै डीपीआरको रिपोर्ट बुझाइसकेको छ । पूर्वाधार निर्माण समितिले त्यसलाई पारित गरिसकेको छ । ईआईएका लागि सबै रिपोर्ट तयार भएर संघीय बन मन्त्रालयमा बुझाइएको छ । ‘बनले ईआईए रिपोर्ट स्विकृत गर्ने वित्तिकै पूर्वाधार निर्माणको बाटो खुल्नेछ’ समितिका अध्यक्ष शाहीले भने ।

फाप्ला क्रिकेट मैदानलाई संघीय र प्रदेश सरकारले प्राथमिकतामा राखेका छन् । सुदूरपश्चिम प्रदेश सरकारले पछिल्लो ४ वर्षदेखि बजेट छुट्ट्याउँदै आएको छ । तर प्रदेश र संघीय सरकारले विनियोजन गरेका बजेट फ्रिज हुँदै आएका थिए । आयोजना पूरा गर्न बजेट अभाव हुँदैन भन्ने विश्वास शाहीलाई छ । ‘सुरुवाती बजेट थोरै भए पनि बहुवर्षीय परियोजना भएको हुनाले बजेटमा समस्या हुँदैन भन्ने लागेको छ,’ शाहीले भने, ‘यसको निर्माण मोडल अन्यभन्दा फरक छ । यहाँ सरकारी लगानीका साथसाथै निजी र खेलकुदसँग सम्बन्धित वैदेशिक निकायले पनि लगानी गर्न पाउँछन् ।’

ड्रिम फाप्ला अभियान सुरु भएको ८ वर्ष भए पनि जग्गाप्रप्ति नभएकाले पनि यसको काम सुरु हुन सकेको थिएन । धनगढीको चौराहाबाट ५ किलोमिटर दूरीमा रहेको साढे ४१ बिघाको जग्गा भोगाधिकार २०७८ सालमै पाइएको थियो । ५० हजार दर्शक अटाउने क्षमताको क्रिकेट रंगशालामा बनाउने लक्ष्य रहेको अध्यक्ष शाहीले बताए ।

‘पहिलो चरणमा २५ हजार दर्शक क्षमताको रंगशाला सहितका पूर्वाधार बन्ने छन्, त्यसका लागि १० अर्वको लगानी हुने देखिन्छ । दोस्रो चरणमा खेलग्राम बनाइने छ । त्यसमा होटल रेष्टुरा पनि बन्ने छन । गठन आदेशमै अन्तर्राष्ट्रिय र निजी क्षेत्रको लगानी पनि भित्र्याउन पाउने प्रावधान राखिएको छ । त्यसैले पनि रंगशाला र खेलग्राम बनाउनमा बजेटको अभाव नहुने आशा गरेका छौं’ शाहीले भने ।

दोस्रो तरणको निर्माणमा फुटबल मैदान, बहुउद्देशीय इन्डोर हल, संग्रहालय पनि बन्ने छन् । यसअघिको भारत भ्रमणका बेला परराष्ट्रमन्त्री आरजु राणा देउवाले पनि भारत सरकारलाई उक्त क्रिकेट रंगशाला निर्माणका लागि अनुरोध गरेकी थिइन् । भारत त्यसका लागि सकारात्मक रहेको उनले पत्रकार सम्मेलेनमै सार्वजनिक पनि गरेकी थिइन् ।

गौतमबुद्धको काम धमाधम 
तीन वर्षदेखि अलपत्र गौतमबुद्ध क्रिकेट रंगशालाको निर्माणले गति लिएको छ । साउनबाट रंगशाला निर्माण पुनः सुरु भएको हो । ६ महिनामा १३ प्रतिशत काम पूरा भएको छ । अबको ३० महिनामा भरतपुर महानगरपालिका–१५ स्थित रामपुरमा अन्तर्राष्ट्रिय मापदण्डको क्रिकेट रंगशाला तयार हुनेछ । 

मैदानमा यसअघि रोपिएको दुवो फ्याँकेर अत्याधुनिक प्रविधिबाट मैदान तयार हुँदैछ । रंगशालामा १५ हजार दर्शक अट्ने प्याराफिट बन्दैछ । धुर्मुस–सुन्तली फान्डेसनले ५ हजार क्षमताका प्याराफिट निर्माण गरिसकेको छ । ६ वटा ब्लक मध्ये चारवटाको पहिलो चरणको काम सकिएको छ । 

दर्शक बस्ने १६ मध्ये चार तहको सिँढी पहिल्यै बनेको थियो । अब १० हजार दर्शकको लागी प्याराफिट बनाउने कम थालिएको छ । ‘यो वर्ष रंगशाला निमार्णको गति तीव्र भएको छ । तोकिएको मितिमा जसरी पनि काम सक्न लागि परेका छौं,’ भरतपुर महानगर प्रमुख रेनु दाहालले भनिन्, ‘सबैतिरबाट सकारात्मक प्रयास भएर काम अगाडी बढेको छ । अब कुनै कुराले पनि काम रोकिँदैन । ’ 

धुर्मुस–सुन्तली फाउन्डेसनले निमार्णको जिम्मेवारीबाट अलग भएपछि भरतपुर महानगरपालिकाले स्वामित्व लिएर काम अघि बढाएको हो । तीन तहको सरकारको साझेदारीमा रंगशाला निर्माण अघि बढाइएको हो । संघीय सरकारले २५ करोड विनियोजन गरेको छ ।

बागमती प्रदेश सरकारले ठेक्का सम्झौताको ७० प्रतिशत बजेटको निर्णय गरिसकेको छ । प्रदेश सरकारको ५२ करोड ५० लाख बजेट विनियोजन गरेको छ । केही दिनअघि प्रदेश सरकारले १० करोड रुपैयाँ निकासा गर्ने निर्णय गरिसकेको छ । नपुग रकम भरतपुर महानगरले आन्तरिक स्रोतबाट जुटाउनेछ ।

रंगशाला निमार्णको निगरानी भरतपुर महानगरले गरिरहेको छ । महानगरका इन्जिनियर प्रत्यक्ष फिल्डमा खटिएका छन् । ०७५ माघ १६ गते भरतपुर महानगरपालिका र धुर्मुस–सुन्तली फाउन्डेसनबीच रंगशाला निर्माणको सम्झौता भएको थियो । ‘३० महिनाको परियोजना हो । हामी समयभन्दा अगावै सबै काम सक्नेछौ,’ निर्माण कम्पनीका साइट इन्जिनियर विक्रम केसीले भने, ‘पहिलाको कामसहित जोड्दा करिब ५० प्रतिशत काम सकिएको छ ।’

सम्झौताअनुसार तोकिएको मितिभन्दा अगाडि काम सक्ने निर्माण कम्पनीको तयारी छ । ०७८ साउन २२ गतेबाट धुर्मुस–सुन्तली फाउन्डेसनले काम रोकेको थियो । फाउन्डेसनले भरतपुर महानगरपालिकालाई स्वामित्व हस्तान्तरणको पत्र पठाएको थियो । ०७५ माघ १६ क्रिकेट रंगशाला परियोजना घोषणा भएको थियो ।

गत असार २३ मा ३० महिनाभित्र काम सक्ने गरी निर्माण व्यवसायीसँग सम्झौता भएको थियो । निमार्णको जिम्मा पाएकोले तोकिएको समयमा काम सम्पन्न गर्ने लक्ष्य लिएको छ । ७८ करोड ५० लाख ९१ हजार रुपैयाँमा रंगशाला निर्माणको ठेक्का लागेको हो । सम्झौताअनुसार २०८३ पुस २२ गतेसम्ममा निर्माण सम्पन्न हुनेछ । 

व्यावसायिक प्रतियोगिताका लागि तयार 

बैतडी जिल्ला सदरमुकाममा रहेको दशरथचन्द खेल मैदान व्यावसायिक प्रतियोगिता गर्नका लागि तयार भएको छ । खेलमैदानमा आधारभूत कामहरू सकिएसँगै प्रतियोगिता आयोजना भइरहेका छन् ।

गत वर्ष मात्रै टर्फ पिच निर्माण गरिएकोमा यहाँ थुप्रै जिल्लास्तरीय प्रतियोगिताहरू भइसकेका छन् । यसैगरी प्रधानमन्त्री कप महिला टी–२० सुदूरपश्चिम प्रदेशस्तरीय छनोट प्रतियोगिता यही खेल मैदानमा हुँदै छ । पुस १९ गतेदेखि २५ गतेसम्म चल्ने प्रदेशस्तरीय छनोट प्रतियोगितामा क्रिकेट संघमा आबद्ध यस प्रदेशका ८ जिल्लाले सहभागिता जनाउँदै छन् । 

यो जिल्लाकै पुरानो खेलमैदान हो । तर, खेलकुदको महत्वसँग जोडिएको खेलमैदानका रुपमा हेरिएको छ । ०६३ सालमा जिल्लाको दशरथचन्द नगरपालिकाले यस खेल मैदानको निर्माण सुरु गरेको थियो । ०७१ सालमा राष्ट्रिय खेलकुद परिषद्ले दशरथचन्द अन्तराष्ट्रिय क्रिकेट मैदान भनेर निर्माण सुरु गरेको थियो । सुरुमा १ करोड ४० लाख बजेट विनियोजन गरेर अन्तर्राष्ट्रियस्तरको खेलमैदान निर्माण गर्नका लागि काम भएको थियो । तर निर्माण व्यवसायीको ढिलाइ र राज्यस्तरबाट बजेट निकासाको ढिलाई लगायतका कारणले अपेक्षा अनुसार काम भएको थिएन । 

हालसम्म सरकारको तर्फबाट यस खेल मैदान निर्माणका लागि ४ करोड बढी लगानी भएको र प्रदेशस्तरीय प्रतियोगिताका लागि मैदान तयार भएको जिल्ला क्रिकेट संघ बैतडीका अध्यक्ष विनोदबहादुर चन्दले जानकारी दिए । चालु आर्थिक वर्षमा पनि सुदूरपश्चिम प्रदेश सरकारबाट ५० लाख बजेट बिनियोजन गरिएको छ ।

राष्ट्रिय तथा अन्तर्राष्ट्रिय प्रतियोगिता खेल्न लायक खेलमैदान निर्माण भइरहेको जिल्ला क्रिकेट संघको दावी छ । ‘अहिले ५० यार्डमा खेलाउन लागेका छौँ, राष्ट्रिय तथा अन्तराष्ट्रिय खेलहरू ५६ देखि ६० यार्डसम्म नै खेलाउँछन्, यस वर्ष प्रदेश सरकारको ५० लाख बजेटबाट पनि खेल मैदानको यार्ड बढ्छ,’ उनले भने । 

राज्यस्तरबाट थोरै लगानी थप्न सके छिट्टै अन्तर्राष्ट्रिय प्रतियोगिता खेलाउन लायक मैदान तयार हुने अध्यक्ष चन्दको भनाइ छ । हालसम्म यस खेल मैदानमा ४ करोड हाराहारी बजेट खर्च भएको र सोही हाराहारीको बजेट थप्न सके खेल मैदानको स्तरोन्नतिसँगै प्याराफिट निर्माण गर्न सकिने जिल्ला क्रिकेट संघ बैतडीको भनाइ छ ।