म माधुरी दीक्षित बन्न चाहन्नँ

सीमा विश्वाससँग अन्तरर्वार्ता

‘ब्यान्डिट क्विन', ‘वाटर', ‘हजार चौरासीकी माँ'जस्ता चर्चित फिल्म र दर्जनौं नाटकमा महत्वपूर्ण भूमिका निर्वाह गरेकी भारतीय कलाकार सीमा विश्वास चिनाइरहनुपर्ने नाम होइन । ‘नेसनल फिल्म अवार्ड', ‘फिल्म फेयर अवार्ड', ‘स्क्रिन नेसनल अवार्ड', ‘संगीत नाटक एकेडेमी अवार्ड'जस्ता अवार्डबाट सम्मानित उनी फरक धारका फिल्म र नाटकमा खेल्छिन् । नाटक लिएर भारतका टाढाटाढाका गाउँदेखि युरोपका ठूला सहरहरूसम्म उनी पुग्छिन् । आरोहण-गुरुकुलको निम्तोमा उनीसहितको एउटा टोली काठमाडौंको शिल्पी थिएटरमा बिहीबार एउटा नाटक प्रस्तुत गर्न आइपुग्यो । सीमाको एकल अभिनयमा रवीन्द्रनाथ टैगोरको ‘जीवन र मृत्यु' मञ्चन भयो । एकल महिलाको मृत्युजस्तो जीवन र जीवनजस्तो मृत्यु देखाइएको सो नाटक प्रस्तुति क्रममा आएकी सीमासँग लक्ष्मण श्रेष्ठले गरेको कुराकानी :

तपाईंहरू नाटक र फिल्ममा लामो समयदेखि सामाजिक विषय उठाउँदै आइरहनुभएको छ । यो यात्रामा नाटकले समाजमा के-कस्तो परिवर्तन गरेको पाउनुभयो ?

- म नेसनल स्कुल अफ ड्रामाबाट आएकी हुँ । मलाई राष्ट्रिय-अन्तर्राष्ट्रिय स्तरका मञ्चमा सहभागी हुने, काम गर्ने मौका मिलेको छ । तर जब हामी गाउँ जान्छौं, समाज निकै पिछडिएको देख्छौं । त्यहाँका महिलासँग नेसनल स्कुल अफ ड्रामामा जाने सपना हुँदैन । पहुँच, पैसा सबै हिसाबले उनीहरूलाई त्यो सम्भव लाग्दैन । जब हामीलाई देख्छन्, उनीहरूलाई लाग्छ— यो पनि त मजस्तै सामान्य केटी हो ।

यो यदि एक घन्टा स्टेजमा रहनसक्छे भने म १० मिनेट पनि किन यस्तो गर्न सक्दिनँ ? यो पनि समाजमा आएको परिवर्तन हो । हरियाणाजस्ता ठाउँमा (जहाँ महिलालाई निकै संकुचित रूपमा हेरिन्छ) जाँदा साठी वर्षभन्दा माथिका आमाहरू स्टेजमा आएर भन्छन्ः ‘तपार्इंहरूलाई देखेर हामीलाई हिम्मत आएको छ । हामी पनि हाम्रा छोरीहरूलाई यस्तो कार्यक्रममा जा भनेर भन्नेछौं ।'

यो सुन्दा÷देख्दा हामीले थोरै भए पनि योगदान गरिरहेछौं भन्ने लाग्छ । चाहे त्यो थिएटरमा कलाकार बन्ने उद्देश्य राखोस् वा सामाजिक रूपमा कतै घुम्न जानेबारे सोचोस् । यो आफ्नो रुचि हो । हामीलाई देखेर अरूलाई पनि हिम्मत आउँछ । यस्ता साना परिवर्तन हामीले गर्दा आएको हो ।

यसको अर्थ तपार्इं समाजमा परिवर्तन ल्याउन नाटक, फिल्ममा काम गर्नुहुन्छ ?

-हामी यस्तो त भन्दैनौं । हामी राजनीतिज्ञ, समाज सुधारक होइनौं । जसरी मानिसहरूको अरू पेसा छ, त्यसैगरी कलाकर्म हाम्रो पेसा हो । साथै मेरो जिम्मेवारी हुन्छ— मेरो धेरथोर नाम, कामको कारणले म यस्तो उदाहरण बनूँ जसले अरूमा गलत छाप नपरोस् । मबाट सकारात्मक प्रभाव परोस् । उत्साह बढोस् । म केवल समाज परिवर्तनका लागि गरिरहेछु भन्दिनँ । म कलाकार हुँ ।

तपार्इं र बलिउड कलाकारमा केही परिवर्तन त छ नि ?

-मलाई थाहा छैन । म बस् एक कलाकार हुँ । मैले रिजनल फिल्म पनि खेलेकी छु, अन्तर्राष्ट्रिय फिल्म पनि । नाटक र केही सिरियल पनि खेलेकी छु । भूमिका र विषय मन पर्‍यो भने म काम गर्छु । म कहिल्यै पनि तुलना गर्दिनँ । माधुरी दीक्षित वा अरू कोही बन्न चाहन्नँ । म सीमा विश्वास हुँ । म कलाकार बन्न चाहन्छु । राम्रो कलाकार बन्ने मेरो प्रयास अझै जारी छ । म आफूलाई निपुण भन्दिनँ ।

तपाईं कस्तो विषयलाई प्राथमिकता दिनुहुन्छ ?

-हेर्नोस्, मैले लिस्ट बनाएर राखेको छैन; कस्तो विषयलाई ठीक वा गलत भन्छु । मलाई मन परेमा ठूलो, सानो जस्तो पनि भूमिकामा खेल्छु । यसमा मेरो भूमिका राम्रो छ, गलत छ भनेर पनि छुट्याउँदिनँ । पूरै स्क्रिप्ट मलाई मन पर्‍यो भने म खेल्न तयार हुन्छु ।

कहिलेकाहीँ सिंगो विषय मन परेर खेल्छु, कतै भूमिका मन परेर, कहिले निर्देशक मन परेर । जस्तै ‘हजार चौरासीकी माँ'मा मैले सानो भूमिका खेलेकी छु । त्यति बेला म नेसनल स्कुल अफ ड्रामामा थिएँ । मेरो ड्रिम रोल त हजार चौरासीकी आमाको नै थियो (त्यसमा जया बच्चन खेलेकी छन्) । तर, जब मलाई मेरो रोलको प्रस्ताव गरियो, मैले भनेँ— यो भूमिका निकै छोटो छ तर पनि म खेल्नेछु ।

म बस् एक कलाकार हुँ । मलाई भूमिका र विषय मन पर्‍यो भने काम गर्छु । माधुरी दीक्षित वा अरू कोही बन्न चाहन्नँ । म सीमा विश्वास हुँ। म कलाकार बन्न चाहन्छु । राम्रो कलाकार बन्ने मेरो प्रयास अझै जारी छ । तर, म आफूलाई निपुण भन्दिनँ ।

निर्देशक गोविन्द निहलानीले मलाई अझै थप १० दिन लिएर विचार गर्न भन्नुभयो । मैले भनेँ— १० दिनपछि पनि मेरो जवाफ यही हुनेछ । मलाई थाहा छैन, निहलानीसँग काम गर्ने मौका फेरि मिल्छ कि नाइँ ? हुनसक्छ, त्यो रोलमा नखेलेको भए मलाई गोविन्द निहलानीसँग फेरि खेल्ने मौका नै मिल्दैनथ्यो ।

के हामी तपाईंको कलाकर्मलाई वैकल्पिक धार भन्न सक्दैनौं ?

-म एकदम साधारण कलाकार हुँ । म बस् अभिनयमार्फत यथार्थ उद्घाटित गर्न खोज्छु । यथार्थपरक भूमिका मन पर्छ । म कमर्सियल र आर्टस् भनेर छुट्याउँदिनँ । राम्रो र नराम्रो फिल्म भन्छु ।

त्यसो भए तपाईं राम्रो र नराम्रो फिल्म कसरी छुट्याउनुहुन्छ ?

-यो व्यक्तिगत रूपमा निर्भर गर्छ । म उदाहरण दिन चाहन्नँ । सिनेमा वा नाटकका लागि सबैभन्दा महŒवपूर्ण कुरा त्यसको कथाले के भन्न खोज्छ र भन्न सकेको छ वा छैन भन्ने हो ।

समाजप्रति नाटककोे जिम्मेवारी के हुन्छ ?

-पत्रकारका रूपमा समाजप्रति तपाईंको जस्तो जिम्मेवारी छ, नाटकको पनि त्यस्तै हो । हामी अरूभन्दा फरक जिम्मेवारी निर्वाह गर्छौं भन्दैनौं । यत्ति त जिम्मेवारी फेरि पनि रहन्छ— हामी गलत दिशानिर्देश नगरौं, अन्धकारमा नराखौं । नाटक उत्साहवद्र्धक, चिन्तनयोग्य र कलापूर्ण होस् भन्नेमा हाम्रो जोड हुन्छ ।

थोरै प्रसंग बदलौं । भारतमा यति धेरै कलाकार छन् । तपाईको स्तरमा पुग्नका लागि के-कस्ता संघर्ष गर्नुपर्‍यो ?

-म कहिल्यै सोच्दिनँ, म कुन स्थानमा पुगेँ वा पुग्नुपर्छ । मेरो लागि सिक्नु ठूलो कुरा हो । अभिनय नै मेरो जीवनको सबैभन्दा ठूलो ध्येय हो ।

सोच्छु, १० जन्म लिन परे पनि कलाकार नै हुन पाऊँ । त्यसका लागि म गम्भीर र इमानदार रूपमा जस्तोसुकै कठिन मेहनत गर्न पनि तयार छु । मलाई निद्रा एकदमै प्यारो लाग्छ तर आफ्नो कामका निम्ति ४८ घन्टा पनि जागै बस्न तयार छु । मेरो एउटै टिप्स हुन्छ— मेहनत गर । जीवनमा जे बन्न चाहन्छौ त्यसका लागि इमानदार रूपमा मेहनत गर्नुपर्छ । बस्, अरू केही होइन ।

नारी कलाकार हुनाको हिसाबले तपाईंले के-कस्ता चुनौती भोग्नुपर्‍यो ?

-नारी हुनाकै कारण मेरी आमाले धेरै चुनौती सामना गर्नुपर्‍यो । उहाँले धेरै आलोचना खेप्नु पर्‍यो । हामी सानै छँदा आमा हामीलाई सुताएर जानुहुन्थ्यो । मानिसहरू पर्दा पन्छाई पन्छाई हेरेर भन्थे, ‘बिचरी सानी फुच्ची एक्लै छे । आमा नौटंकी गर्न गइछे ।' त्यो हिसाबले म धेरै ‘भाग्यमानी' हुँ । अहिले त मलाई सम्मान गर्छन् । फोटो खिच्न आउँछन् ।

अहिले तपाईंहरूले प्रदर्शन गर्नुभएको नाटक ‘जीवित वा मृत्यु' एकल महिलाको पीडासँग सम्बन्धित छ । ‘वाटर' फिल्ममा पनि तपार्इंले विधवाको भूमिका खेल्नुभएको छ । अहिले भारतमा एकल महिलाको स्थिति कस्तो छ ?

-मलाई थाहा छैन, तपाईंहरूको समाजमा एकल महिलाको स्थान कस्तो छ । म बंगाली हुँ, मैले मेरो समाज देखेकी छु । हाम्री एउटी हजुरआमा साँझ ५ बज्दा नबज्दै खाना खानुहुन्थ्यो । उहाँको सानो माटोको चुल्हो थियो, देख्दा सुन्दर । हामी सानासाना केटाकेटी पटकपटक सोध्थ्यौं, ‘दादी (बज्यै) खाना खानुहुन्न ? ' हाम्रो लागि उसिनेको आलु, उसिनेको घिरौंला हुन्थ्यो । मुंगको दालभन्दा अरू दाल हुन्थेन उहाँका लागि । चिल्लोचाप्लो पनि हुन्थेन । त्यस्तो खाना सानोसानो लड्डु बनाएर खानुहुन्थ्यो । अनि हामी केटाकेटीलाई पनि दिनुहुन्थ्यो ।

अझै पनि त्यो स्वाद जिब्रोबाट हराएको छैन । तर, अहिले सम्झिँदा निकै दुःख लाग्छ । त्यो खानामा कति पीडा लुकेको थियो । एकल महिलाका लागि दुई प्रहरको खाना पनि हुँदैनथ्यो । अझै पनि यो प्रथा धेरै समाजमा जीवित छ । र, हामी कलाकारहरूको कर्म यो यथार्थलाई सबैको सामुन्ने देखाउने हो । ऐनाले जस्तै । थप जिम्मेवारी त समाजको हुन्छ । तपाईं नै सोच्नुस्, के तपार्इं आफ्नो नातेदार वा परिवारमा यस्तो सहन सक्नुहुन्छ ?

हाम्रो समाजमा अझै पनि यस्तो छ । जब कि हामी एकातर्फ कल्पना चावला चन्द्रमामा पुगेकी थिइन् भनेर गर्व गर्छौं । तर, समाजको अर्को भागमा यस्तो प्रथा पनि जीवित छ । ‘वाटर' बनाउने समयमा म वाराणसी, वृन्दावनमा एकल महिलाहरूको आ श्रममा गएकी थिएँ । अझै पनि उनीहरूको अनुहार मेरो आँखामै छ । त्यहाँ तीन पुस्ता थिए— बज्यै, आमा र छोरी । तीनै पुस्ता घरबाट निकालिएका हुन् । मैले उनीहरूको घरबारे सोध्दा उनीहरू भन्थे, ‘घरको नाम नलिनु । मेरो जिन्दगी यहीँ छ । दिनको दुई रुपैयाँ कमाउँछु ।

केही मान्छेहरू कहिलेकाहीा दालचामल दिन्छन् । बीस रुपैयाँ भाडाको घरमा बस्छु । यहाँका घरमा भाँडा माझ्ने काम गर्छु । स्वतन्त्रता छ । शान्ति छ ।' आज पनि तपार्इं त्यहाँ जानुभयो भने देख्नुहुन्छ, हजारौं एकल महिला । सम्पत्तिसँग जोडिनु पनि यसको एक कारण हो । देश (भारत)को उत्तरी भागमा एकल महिलालाई देवरसँग विवाह गरिदिने पनि चलन छ ताकि सम्पत्ति ‘पराई महिला'ले नलैजाओस् । सम्पत्तिकै लागि उनीहरू दुव्र्यवहार गर्छन् ताकि एकल महिलाले घर छोडेर जाऊन् ।