गोसाइँकुण्डमा घर बनाए स्वर्गमा बास पाइन्छ रे !
रसुवा जिल्लामा पर्ने गोसाइँकुण्ड नेपालकै महत्वपूर्ण तीर्थस्थल हो । हिन्दु, बौद्घ तथा तान्त्रिक (वोन्पो) धर्म अनुयायी सबैका लागि अत्यन्तै महत्वपूर्ण गोसाइँकुण्ड क्षेत्रमा ज्येष्ठ-पूर्णिमा, श्रावण-पूर्णिमा तथा दसैंमा विशेष पर्व लाग्छ । विशेषतः श्रावण-पूर्णिमासँगै दसैंसम्म गोसाइँकुण्ड तीर्थयात्राको क्रम सुरु हुन्छ ।
गजेन्द्र आङदेम्बेको संयोजनमा मलगायत उपप्राध्यापक सरोज घिमिरे, रुकमांगद काफ्ले, बाबुराम तिमिल्सिना आदि गरी एघारजनाको टोली पोहोर साल गोसाइँकुण्ड पुगेका थियो । काठमाडौंको बालाजुबाट बस चढेर नौ घन्टामा रसुवाको सदरमुकाम धुन्चे पुग्यौं । भोलि बिहानै धुन्चेबाट गोसाइँकुण्डका लागि पैदल यात्रा सुरु भयो ।
बाटोभरि गोसाइँकुण्ड जाने तीर्थालुहरू प्रशस्तै भेटिए । उनीहरूमध्ये कोही तलबाट माथि गइरहेका थिए कोहीचाहिँ माथि गोसाइँकुण्डको तीर्थ अथवा कुण्डमा स्नान गरेर तल फर्किरहेका थिए ।
तीर्थालुहरू बालक, युवा तथा वृद्धवृद्धा सबै किसिमका थिए । ‘हिमालय स्प्रिङ वाटर’को बोर्डनेरैबाट घट्टेखोला पुग्यौं । अघिः केही पानीघट्टहरू राखिएको हुनाले त्यस जग्गालाई घट्टेखोला भनिएको रहेछ । उक्त (घट्टेखोला) जग्गामा पाल, चित्र र काठको तक्ताबाट बनाइएका केही अस्थायी होटलहरू पनि थापिएको थियो । स्थानीयवासी त्यस्ता अस्थायी होटलहरूलाई ‘थर्पु’ भन्दा रहेछन् ।
खासगरी गोसाइँकुण्ड जाने तीर्थयात्रीको सेवाका लागि साउन महिनाको एकादशी तिथिदेखि पूर्णिमा तिथिसम्म घट्टेखोलादेखि माथि गोसाइँकुण्डसम्म नै केही दूरीको अन्तर गरी प्रत्येक ठाउँठाउँमा स्थानीयवासीले त्यस्ता थर्पुहरू थापेका हँदा रहेछन् ।
अन्दाजी दुई घन्टाको उकालो हिँडाइपछि ‘टङचेन डाँडा’ पुग्यौं । स्थानीय तामाङ भाषामा राखिएको ‘टङचेन डाँडा’लाई आजभोलि ‘देउराली डाँडा’ भनिँदो रहेछ । ‘टङचेन डाँडा’ (देउराली डाँडा) मा एउटा स्थायी किसिमको होटेल थियो । गोसाइँकुण्ड तीर्थ जाने तथा मेला भर्नेहरूको बाक्लो आगमनले हुनसक्छ ‘टङचेन डाँडा’ (देउराली डाँडा) का होटल तथा थर्पुहरूमा मानिसहरू खचाखच थिए ।
मन्दिरको पूर्वतिर पाँचजना तामाङ झाँक्री (बोन्पो) र चारजना झाँक्री (बोन्पो) प्रति आस्था राख्ने विदेशी मानिसहरू ढ्यांग्रो बजाउँदै मन्त्र उचारण गर्दै बसिरहेका थिए ।
थोरैमाथि पुगेपछि बाटोमा भार्खुगाउँका एकजना तामाङ युवक घोडा लिएर ग्राहकको प्रतीक्षामा उभिरहेको भेटिए । उनले प्रतिव्यक्ति ६ हजार रुपैयाँका दरले चन्दनबारीदेखि माथि गोसाइँकुण्डसम्म घोडामा लैजाने रैछन् ।
हामीले भने हिँड्ने नै निर्णय गर्यौं । आकाशबाट साउने झरी पनि बर्सिन थाल्यो । बाटो असारे रोपाइँ हिल्याएझैं हुन थाल्यो । ज्यान ढाकेको पातला प्लास्टिकबाट पानी छिरेर शरीर निथ्रुक्क भिज्न थाल्यो । कठिनाइका ‘चोलाङपाटी’ पुग्यौं । चोलाङपाटीमा एकदुईवटा स्थायी होटलहरू थिए । होटल आसपासका खाली जग्गाहरूमा स्याफ्रु-गाउँका तामाङहरूले थर्पुहरू थापेका थिए । गोसाइँकुण्ड जाने/आउनेहरूको भीडभाड त्यहाँ अत्यन्तै थियो । ठूलो स्याफ्रुका निमादोर्जे लामा (तामाङ) ले थापेको थर्पुमा सामान्य दालभात खाएर त्यो रात त्यहीँ बितायौँ ।
अर्को दिन बिहान सबेरै चोलाङपाटीबाट हामी बाटो लाग्यौं । बिहानीको झिसमिसेमा झरी र हुस्सुका कारण बाटो चिन्न हम्मेहम्मे भएको थियो । छामछुम गर्दै उकालोको बाटोलाई पछ्याएर अघि बढ्यौं । थोरै माथि उक्लेपछि लौरीविनायक (लौरीबिना) पुग्यौं । बल्ल पूर्वतिर झुल्के घाम देखिन थाल्यो ।
घामको किरणले उत्तरपश्चिमतिर अजंग रूपले बसेको गणेश हिमाल, दोर्जे लाक्पा हिमाल र लाङटाङ हिमाल पनि टलक्क टल्किन थाले । पारि हाक्कु, गात्लाङ, थङविन आदि गाउँमा छिटफुट घरहरू देखिन थाले । बल्ल पो सुरु हुँदै थियो हिँड्नुको मज्जा । लौरीविनायक (लौरीबिना) देखि माथि बाटोको प्रत्येक मोडमा तीर्थयात्रीहरूले पितृहरूको सम्झनास्वरूप दुईचारवटा ढुंगा ठाडो पारेर माथिबाट चेप्टो ढुंगा तेस्र्याई बनाएका ससाना ढुंगाका घरहरू प्रशस्तै भेटिन्थे ।
जनविश्वासअनुसार गोसाइँकुण्ड तीर्थ जाँदा बाटोमा यसरी ढुंगाका घरहरू बनाइए मरेपछि स्वर्ग बास पाइन्छ रे । साथै विवाहितहरूले बनाए आफ्नो घरपरिवार पनि दरिलो बन्छ रे, अविवाहितहरूले बनाएचाहिँ चाँडै उनीहरूको घरजम हुन्छ रे । अन्दाजी आधा घन्टाको उकालो हिँडाइपछि हामी बुद्घ गुम्बा डाँडामा पुग्यौं । त्यस (बुद्ध गुम्बा) डाँडामा पनि लहरै थर्पुहरू थापिएको थियो । बुद्ध गुम्बा डाँडाको पूर्वउत्तरतिर अटल रूपले बसेका नौ कुण्ड पहाडहरू देखिन थाले ।
गुम्बाको प्रांगणमा स्याफ्रु गाउँका तामाङ युवकयुवतीहरू ‘सेसे बोन्पो’ गीत गाउँदै ‘स्याफ्रु नाच’ नाचिरहेका पनि थिए । ती युवकयुवती यसरी नाच्दैगाउँदै माथि गोसाइँकुण्डसम्म पुग्ने रे ।
प्रत्येक वर्ष श्रावण पूर्णिमाको दिन तल स्याफ्रु, भार्खु, यार्सा तथा धुन्चे आसपासका तामाङ युवकयुवती आआफ्नो गाउँबाट यसरी स्याफ्रु नाच्दै गाउँदै माथि गोसाइँकुण्डसम्म पुग्दा रहेछन् । उनीहरूको मान्यताअनुसार श्रावण पूर्णिमाका अवसरमा यसरी आफ्नो गाउँबाट नाच्दै गाउँदै माथि गोसाइँकुण्डसम्म पुगिए आफनो मनोकामना पूरा हुन्छ रे ।
बुद्ध गुम्बा डाँडाबाट हामी फेरि उकालो लाग्यौं । माथि अर्को एउटा थर्पुमा केही समय विश्राम गर्यौं र चिसो तथा लेक लाग्नबाट बच्न अदुवा र कागती मिसाएको रातो चिया खायौं । त्यो थर्पु तल स्याफ्रु गाउँका कान्छा शेर्पाको रहेछ । कान्छा शेर्पाको थर्पुदेखि चाहिँ बाटो तेर्सोतिर मोडियो ।
पूर्वतर्फ पारि तलतिर एउटा नीलो ताल देखिन थाल्यो । त्यस ताललाई ‘सरस्वती कुण्ड’ भनिँदो रहेछ । सरस्वती कुण्ड आसपासमा फाट्टफुट्ट भेडीगोठहरू देखिन थाले । खासगरी पूर्व र उत्तर दुई क्षेत्रबाट आएको पानीको निकास त्यस सरस्वती कुण्डमा जम्मा भएको छर्लंगै देखिन्थ्यो ।
हिँड्दाहिँड्दै चट्टानैचट्टानले ढाकेको उकालो बाटो सुरु भयो, साँघुरो र जोखिमपूर्ण । बाटोभरि गोसाइँकुण्ड जाने र फर्किने तीर्थालुहरू खचाखच थिए । त्यहीँ भेट भए दक्षिणतिरबाट आइरहेका शिरमा टसक् लगाएका एक हूल तामाङ झाँक्री (बोन्पो)हरू । ढ्यांग्रो बजाउँदै आइरहेका । उनीहरू काभ्रे (पाँचखाल)बाट आएका रे ।
ती तामाङ झाँक्री (बोन्पो) हरूको विश्वासअनुसार श्रावण पूर्णिमाको दिन यसरी झाँक्री पहिरनमा नाच्दै मन्त्र उचारण गर्दै गोसाइँकुण्ड गई महादेवको भक्ति गरे आशीर्वाद पाउन सक्छन् रे । अथवा श्रावण पूर्णिमाको दिन महादेवको आशीर्वाद पाएपछि मात्र झाँक्री (बोन्पो) हरू विद्या र सिद्घिमा पारंगत हुन सक्छन् रे ।
थोरै माथि उक्लेपछि ‘घप्टे डाँडा’मा पुगियो । त्यस डाँडाको बायाँतिर भित्तामा गणेशको एउटा प्रतिमा राखिएको थियो ।
दायाँतिर दुईचारवटा ढुंगाका ढिस्काहरू थिए । गोसाइँकुण्ड जाने केही तीर्थयात्रीहरूले त्यस ढुंगामा काँचो अन्डा चढाउने गर्दा रहेछन् । घोप्टे डाँडादेखि हामी थोरै ओरालो झरेर फेरि तेर्सो लाग्यौं । तल पूर्वदक्षिणतर्फ अर्को एउटा ठूलो ताल देखिन थाल्यो । त्यस ताललाई ‘भैरव कुण्ड’ भनिँदो रहेछ । कुण्डभित्रको पानी कालो डरलाग्दो थियो । त्यस भैरव कुण्डमा तीर्थयात्रीहरूले पूजा गरेको तथा नुहाएको कुनै पनि संकेत देखिएन । किंवदन्तीअनुसार भैरवकुण्डमा पूजा गरे वा नुहाए पानीले भित्र तानेर लान्छ रे ।
भैरवकुण्डको दृश्यावलोकन गरेपछि उत्तरतिर गोसाइँकुण्डतर्फ लाग्यौं । थोरै माथि एउटा ओडारमा तल यार्सा गाउँका तामाङहरू खाना पकाएर खाइरहेका भेटिए । उनीहरू गोसाइँकुण्डको पर्व भरेर आफ्नो घरतिर फर्किंदै रहेछन् । त्यहाँदेखि माथि अर्को एउटा सानो पहाड पनि काटियो । अब बल्ल लम्पसार परेर फैलिएको गोसाइँकुण्ड (ताल) देखिन थाल्यो । तालको वरिपरि हजारौं तीर्थालु भक्तजन पूजापाठ गरिरहेका थिए । कोही पोखरीभित्र नुहाइरहेका थिए ।
कोहीचाहिँ ब्राह्ण (पण्डित) को हातबाट टीका र प्रसाद ग्रहण गरिरहेका थिए । जनविश्वासअनुसार श्रावण पूर्णिमाको दिन गोसाइँकुण्डमा स्नान गरिए जन्मभरिको पाप पखालिन्छ रे ।
स्नान गरिसकेपछि केही समय गोसाइँकुण्ड (ताल) र त्यस क्षेत्र आसपासको दृश्यावलोकन गर्ने सोच बनायौं । तालवरिपरि पूजापाठ गर्ने र नुहाउने मानिसको ओइरो थियो । तालको छेउछाउमा चढाइको भेटी, नरिवल, सिन्दूर-सुपारी, अक्षता तथा धुपबत्तीहरू प्रशस्तै देखिन्थे ।
धेरैजसो तीर्थालुले श्रावण पूर्णिमाको दिन गोसाइँकुण्ड महादेवलाई डल्लो नरिवल चढाउँदा रहेछन् । केही ठिटाहरूले चाहिँ लामो् लौरोले यसरी चढाएको भेटी र नरिवलका डल्लाहरू तलबाट बाहिर निकाल्ने प्रयास पनि गरिरहेका थिए ।
साथी रुकमांगदले आफ्नो क्यामेरामा वरिपरिका दृश्यहरू कैद गर्न थाल्नुभयो । त्यसैताक चारजना तामाङ झाँक्री (बोन्पो) हरू ढ्यांग्रो बजाउँदै तालवरिपरि परिक्रमा गरेर हाम्रोसामु आइपुगे र क्रमशः तालभित्र हाम्फाल्न थाले । त्यसपछि लामो समय उनीहरू तालभित्रको पानीमा डुबुल्की मारेर बसिरहे । उनीहरूमध्ये अन्दाजी २०/२१ वर्षकी एउटी झाँक्री (वोन्पो) युवती सबैभन्दा लामो समय पानीमा बसिरही । थोरै समय ती तामाङ झाँक्री (बोन्पो) हरूको दृश्यावलोकन गर्यौं ।
त्यसपछि पोखरीको उत्तरतर्फ रहेको शिवलिंग मन्दिरतिर हामी लाग्यौं । शिवलिंग मन्दिरमा दर्शनार्थीको घुइँचो थियो । मन्दिरको पूर्वतिर पाँचजना तामाङ झाँक्री (बोन्पो) र चारजना झाँक्री (बोन्पो)प्रति आस्था राख्ने विदेशी मानिस ढ्यांग्रो बजाउँदै मन्त्र उच्चारण गर्दै बसिरहेका थिए ।
उनीहरूको नजिकै दक्षिणतिर छेउमा एकजना ब्राह्मण (पण्डित) ले दर्शनार्थीलाई टीका ग्रहण पनि गरिरहेको थियो । यो सब हेर्दा लाग्यो, गोसाइँकुण्ड सनातन हिन्दु-धर्म अनुयायीलगायत बौद्घ धर्मावलम्बी तथा तान्त्रिक धामीझाँक्री (बोन्पो)प्रति आस्था राख्ने सबैका लागि महत्वपूर्ण तीर्थस्थल हो ।
शिव मन्दिर क्षेत्रको दृश्यावलोकनपछि गोसाइँकुण्डको मुहानतिर लाग्यौं । त्यस मुहानमा ठूल्ठूला ढुंगामुनिबाट पानी कलकल आवाज दिँदै तल दक्षिणतिर बगिरहेको देखियो । किंवदन्तीअनुसार अघि भगवान् शिवजीले आफ्नो तिर्खा मेटाउन त्रिशूलले भेदन गरेर त्यो पानी निकालेको रे ।
शिवको त्रिशूलबाट भेदन गरी निकालिएको हुनाले नै त्यहाँबाट बगेको पानी-धारालाई ‘त्रिशूल धारा’ भनिएको रे । त्यही त्रिशूल धाराबाट बगेको पानी तल जम्मा भएर गोसाइँकुण्ड ताल बन्दो रहेछ र गोसाइँकुण्ड तालबाट निकास भएको पानीले तल अर्को भैरवकुण्ड ताल बन्दो रहेछ ।
त्यसपछि भैरवकुण्ड तालबाट निस्किएको पानीले चाहिँ तल अर्को सरस्वती कुण्ड ताल पनि बन्दो रहेछ । त्यही सरस्वती कुण्डबाट निकास भएको पानीले नै तल पुगेर त्रिशूली नदीको रूप लिँदो रहेछ । खासगरी ‘त्रिशूल धारा’ मूल भई बगेको पानीले तल पुगेर नदीको रूप लिएको हुनाले नै उक्त नदीलाई ‘त्रिशूली नदी’ भनिएको रे ।
प्रतिक्रिया दिनुहोस !
