काठमाडौंमा तन्दुरी कथा

गाउँका मान्छे मजदूरी गर्न भारत भासिन्थे, अर्घाखाँचीको पणेना गाविसका पोखरेल दाजुभाई शेषकान्त र रामप्रसाद पनि गए । उनीहरुले फर्केपछि सुरु गरेको व्यवसाय फैलियो । सयौंले व्यवसाय सुरु गरे, हजारौंले रोजगारी पाए । त्यतिमात्र हैन भाते बानी परेका कतिपयलाई रोटी खाने बानी बसायो ।

२०४६ सालतिर पोखरेल दाजुभाई गुजरात हान्निएका थिए । लुम्बिनी अञ्चलको पहाडी भेगका मान्छे त्यतिबेला दिल्ली, पञ्जाब, हरियाणा र लुधियाना जान्थे । उनीहरु भने फरक ठाउँ पुगेका थिए । तिनवर्ष गुजरातमा बस्दा मजदूरी गरेपनि दाजुभाई ढाबामा नान÷रोटी पकाएको हेरेर बस्थे । पकाउन सिके देश फर्केर यस्तै व्यापार गर्न सकिने आँट आउँदै थियो ।

पहाडियाले रोटी/नान खाँदैनन् भन्ने थाहा थियो । यसैले मधेशी/भारतीय बसोवास गर्ने एरिया खोज्न थाले । उनीहरुले टंकेश्वरमा तन्दुरी पसल खोले, लुम्बिनी तन्दूरी भोजनालय । नजिकै कालिमाटीमा तरकारी बजार, बल्खुमा फलफूल बजार भएकाले उक्त ठाउँमा मधेशी/ भारतीयको बसोवास बाक्लो थियो ।

वास्तवमा देखेकै भर थियो । उनीहरुले रोटी/नान पकाएकै थिएनन । भक्तपुरमा अर्डर गरेर घ्याम्पो बनाएका थिए । पिठो हातले पड्काउँदै रोटी पकाउँथे । रामप्रसादले टंकेश्वरपछि बल्खु, ग्वार्का, चावेलमा भोजनालय खोल्दै भाईहरुलाई जिम्मा लाउदै गए । नयाँ बानेश्वरमा १४ वर्षअघि भोजनालय खोलेपछि उनले थप भोजनालय खोलेनन् । तर अहिले लुम्बिनी तन्दुरी भोजनालयकै नाममा एक सय ५० जति रेष्टुरेष्ट काठमाडौंमा खुलिसकेका छन् । रेष्टुरेण्ट खुल्दै गएपछि उनहरुले लुम्बिनी तन्दूरी व्यवसायी संघ दर्ता गरेका छन ।

यसरी विस्तारित भयो

२०४८ सालमा एसएलसी पास गरेपछि पाल्पा, छहरेका खिमानन्द बस्यालसँग दुई विकल्प थिए- इण्डिया काम गर्न जाने, बुटवल वा काठमाडौं आएर पढ्न संघर्ष गर्ने । गाउँका एकजनामात्र काठमाडौं छिरेका थिए । काठमाडौं आउने आधार एउटै थियो- क्षेत्रपाटीमा भिनाजुको भोजनालय थियो ।

श्रमिक लक्षित भिनाजुको भोजनालयमा एउटा टेबुल थियो । अट्ने त्यसमा बसेर खान्थे, अरु थाल लिएर बाहिरै उभिएर खान्थे । नजिकै पाटीमा लस्करै बसेर खाइरहेका हुन्थे । ५ रुपैयाँ प्लेटमा भात पाइन्थ्यो । उनले देखासिकीमा नयाँ बजारमा चियापसल खोले । खिमानन्द एकचोटी आइसकेको ग्राहक पसल तिर लम्केको देख्नासाथै उसको रुचीअनुसारको चिया बसालिसक्थे ।

यसैले चिया पसल चल्यो । अब, समोसा, सेल, मालपुवापनि पाक्न थाल्यो । नजिकै भ्याली कोल्ड स्टोरमा काम गर्नेले उनको पसलको चिया/खाजा अर्डर गर्न थालेपछि व्यापार चकाचक चल्यो । पछि कालिकास्थानमा उनले जेरी, पुरीसमेत पकाएर बेचे । पोखरेल दाजुभाईको देखासिकीमा उनीपनि तन्दूरीमा रोटी/नान पकाएर बेच्न थाले । गाउँमै निजी स्कुल चलाई बसेका अर्घाखाँची वाङ्लाका दुर्गाप्रसाद भूषाल द्वन्दकालमा माओवादीले उक्त भेगमा निजी स्कुल चलाउन रोक लगाएपछि काठमाडौं आइपुगे । भाञ्जाले तन्दूरी भोजनालय खोलेका थिए, त्यो भेगका अरु थुप्रै यसैमा थिए, उनले पनि खोले ।

नयाँ बानेश्वरमा १४ वर्षअघि भोजनालय खोलेपछि उनले थप भोजनालय खोलेनन् । तर अहिले लुम्बिनी तन्दुरी भोजनालयकै नाममा एक सय ५० जति रेष्टुरेष्ट काठमाडौंमा खुलिसकेका छन ।

१५ वर्षअघिसुरु गर्दा २ रुपैयाँमा रोटी बेच्न थालेका थिए । काठमाडौंमा त्यतिबेला केही पञ्जाबी ढाबा थिए । रोटीको १० र नानको २० रुपैया थियो । लुम्बिनी तन्दूरीले सस्तोमा रोटी/नान बेच्न थालेपछि ति विस्थापित हुन थाले । खिमानन्द सोल्टीमोडको ओरालोमा एउटा ढाबा देख्छन, अन्त देखेका छैनन । लुम्बिनी तन्दूरी लोकप्रिय हुनुअघि सहरमा दर्जनौं ढाबा थिए ।

अब खिमानन्दजसरी नै उनीहरुको भेगका, त्यहाँसग नातासम्बन्ध गाँसिएका, त्यो भेगबाट बसाई सरेका यो व्यवसायमा थपिदै गए । दुई तिहाई जति भोजनालय साहू त छहरे र सीमामा पर्ने अर्घाखाँचीको पगेना गाविसका छन । जो आएपनि लुम्बिनी राख्ने चलन सुरु भयो । ‘एउटा नपढेको श्रमिक, जसले लुम्बिनी थाहा नहुनसक्छ’ उनी थप्छन, ‘तर लुम्बिनी तन्दूरीचाहिँ थाहा पाउछ ।’ सबै वर्गका ग्राहकलाई तानेको छ । उच्चपदस्थ कर्मचारी आउछन ।

मन्त्री, सभासदपनि आउछन- खासगरी मधेशी मूलका । नाम्लोले सामान बोक्नेपनि । ‘रोटी चिजै त्यस्तो हो,’ उनी थप्छन, ‘सस्तो, सबैको पहुचमा छ, जति धनी भएपनि स्वास्थ्यका लागि भएपनि खानपर्ने ।’ रामप्रसादले २३ वर्ष अघि भोजनालय खोल्दा रोटीको दाम गोटाको ५० पैसा थियो । अहिले दुई रोटी र दाल/तरकारीको ६० रुपैयाँ पर्छ, दाल/भात/तरकारीको दोब्बर पर्छ ।

पहाडियाले रोटीलाई खानाको रुपमा स्वीकारेकै थिएनन । भाते बानी लागेका पहाडिया नेपाली रोटी खाएपछि खोई भात भन्थे÷अहिले भन्ने पनि छन । रोटी खाएर सुते निदाउन नसक्ने हुन । अहिले रोटी लोकप्रिय हुदैछ । खिमानन्द रोटी भातको विकल्प हो भन्ने स्थापित गर्न लुम्बिनी तन्दूरीले पनि जस पाउन पर्छ भन्छन । गहूँलाई गनिदै गनिन्नथ्यो । रोटीको स्वीकार्यताले गहूँको भाउ बढायो ।

सञ्चालक फरक फरक भएपनि मेनु, स्वाद उस्तै उस्तै छ । देखासिकीमा खुल्दै गएकोले मेनु/स्वादमा खासै फरक नपरेको हो । खोल्छु भन्नेले पहिला केही दिन अरुको हेर्छ । संघ बनाएर संगठित भएपछि उनीहरुले तालीम दिएका छन । वाणिज्य, गुणस्तर विभागलाई पनि सहभागी गराएर भोजनालय चलाउन चाहिने मापदण्डको बारे जानकारी गराइएको छ ।

खिमानन्दका अनुसार जापानमापनि ६ वटा लुम्बिनी तन्दूरी खुलेका छन । जापानमा रोटी चल्दैन, नान चल्छ । हल्का स्वाद फरक । जस्तो तरकारी मसालेदारको सट्टा हल्का स्विट बनाउनु पर्छ । टार्गेट इण्डियन, सातामा एकचोटी जापानिज ग्राहक आउछन रे । युरोपमा पनि फाट्टफुट्ट खुलेका छन । त्यहीका ग्राहकले रुचाउने स्वादअनुसार थोरै फरक त हुन्छ, तर यहाँको सँग एकदम मिल्दोजुल्दो छ ।

लुम्बिनी तन्दूरी अहिले स्वरोजगारको अभियान भएको छ । अब लुम्बिनी तन्दूरीमा पानी आपूर्ती गरेर कोही स्वरोजगार भए । कसैले कोइला, कसैले तरकारी आपूर्ती गर्छन । तीनवटा सहकारी छन । लुम्बिनी तन्दूरीले बचत गर्दिदापनि चल्ने सहकारी चल्ने अवस्था भयो । ‘अरुले पनि यो मोडालिटी अपनाउदा अन्यत्रका पनि समृद्ध हुन्छन्, ’ खिमानन्दको सुझाव छ ।

जागिर खाए एउटा तहमा पुग्ने न हो । व्यापारमा त माथि जाने कुनै सिमा छैन । हरेक देशको ढोका खुला छ । लगानी गर्न जुनसुकै देशले रातो कार्पेट ओछ्याउछन । त्यही भएर सडकमा चिया बेच, व्यापारै गर । होटल भनेको फलामको चिउरा चपाउनु हो । धेरै मेहनत गर्नपर्छ । सबैभन्दा प्रचुर सम्भावना भएको व्यापारहो । पुजी छैन कितलीमा चिया बेच्नुस, छ सात तारे होटल खोल्नुस- उनको सुझाव छ ।

भोजनालय खोल्ने पुस्ताले संघर्ष गरेको हो -पकाउन, सरसफाई गर्न आफै अघि सर्ने खालका थिए । उनीहरु पछिको पुस्ता काठमाडौंमै निजी स्कुलमा पढेका/पढ्दैछन । उनीहरुले बाउआमाले जस्तो संघर्ष गर्न परेको छैन । आफूजस्तै मेहनत गर्न सक्ने कुरामा शंका छ । यसैले उनीहरु कमाएको पैसाले गतिलो रेष्टुरेण्ट खोल्ने सोचपनि बनाउदै छन । रामप्रसाद काठमाडौं र लुम्बिनीमा बस्ने होटलसहित आधुनिक रेष्टुरेण्ट बनाउने योजनामा छन । अरुपनि रेष्टुरेण्टको स्तरोन्नती गर्ने सोचमा छन । खिमानन्द धादिङतिर पोल्ट्री व्यवसाय चलाउन छलफल गर्दैछन ।

खिमानन्द गाउँ खेतीमा निर्भर थियो । खेतको उब्जनीले वर्षभरि पुग्ने कमै थिए । एसएलसीभन्दा पर पढेका एकाध थिए । घरपिच्छे कम्तिमा एक जवान मजदूरी गर्न इण्डिया जान्थे । उब्जनीले पुग्ने घरका पनि कपडा, नुनतेलका लागि भारत नगै सुख्खै थिएन । गाउका सबैजसो घर खरले छाएका हुन्थे ।

अहिले इण्डिया जाने निकै कम छन । मगरहरु खाडी, मलेशिया जान थालेका छन । बाउन, क्षेत्री विदेश नगएका बुटवल कि काठमाडौं छिरेका छन । छोराछोरीलाई निजी स्कुलमा पढाएकाले शिक्षितको संख्या बढेको छ । गाउँमै पनि अदुवा, सुन्तला खेती गरी आम्दानी बढाउने मेसो सुरु भएको छ ।

कल्चरल लिंकेज

लुम्बिनीको पहाडी भेगका मान्छे देश विदेशमा खाना व्यवसायमा सफल हुनुमा ‘कल्चरल लिंकेज’ ले काम गरेको छ । त्यो भेगका मान्छेको रोजगारीमा जाने परम्परागत ठाउँ इण्डिया हो । बनारस नजिक भयो । गुरुङ मगर आर्मीमा गए । बाउन र जैशी आर्मीमा गएपनि भान्छे भए । उत्तर प्रदेशमा भान्छेलाई महाराज भन्छन, त्यहाँ गढवाली बाउन महाराज हुन्छन । यहाँका पहाडिया बाहुनलाई पनि भान्छाकै काम पाउन गाह्रो भएन ।

तिनले रेष्टुरेण्ट/धनाढ्यको घरमा पनि भान्छामै काम पाए । इण्डियन फुड छिमेक नेपालका साथै विश्वभरि लोकप्रिय हुँदै गएपछि इण्डियामा भान्छामा काम गर्ने बाउनका लागि अवसरको ढोका खुल्यो । इलम गर्न मन भए त्यहाँ सिकेको सिपमा रेष्टुरेण्ट खोल्न सक्ने भए ।

यसैले नेपालकै सहरका साथै विदेशमा समेत तिनले रेष्टुरेण्ट सञ्चालन गरे । इण्डियामै पनि जहाँको फुड लोकप्रिय छ, त्यहाँको भान्छामा काम गर्नेको सिप बढी काम लाग्यो । उडिसामा काम गर्नेले त्यस्तो अवसर पाएनन, किनकी त्यहाँको फुड लोकप्रिय छैन । खासगरी पञ्जाबी फुड बनाउन जानेकाले तरक्की गरे । जो इण्डियामा दरबान बने, तिनका लागि यस्तो अवसर बनेन । हरी शर्मा, अनुसन्धाता