तीजमा होस गरेर दर खाउँ
काठमाडौं: अचेल तीज निकै भड्किलो बन्दैछ । तीज मनाउने शैलीमा परिवर्तन आउँदा महिला आफ्नो स्वास्थ्य कमजोर बनाउँदै छन् । नयाँनयाँ रोगको सिकारसमेत उनीहरू नै हुँदैछन् । विशेषगरी सहरिया महिलालाई तीज आउनु महिनौं दिनअगावै दर खाने भन्दै पार्टी प्यालेस र रेस्टुराँमा धाउने गरेको पाइन्छ ।
दरको बहानामा अत्यधिक प्रोटिनयुक्त खाना खाने उनीहरूको चलन छ । पहिले तीजका बेला महिलाले स्वास्थ्यलाई फाइदा गर्ने खाने कुरा छानीछानी खान्थे । तीजकै लागि भनेर त्यस्ता खानेकुरा लामो समयदेखि साँचेर पनि राख्थे । सकेसम्म आफंै उब्जाउँथे । त्यो चलन आधुनिक महिलाको नाममा विस्तापित भएको छ ।
पहिले तीजको अघिल्लो दिन दिदीबहिनी र आफन्तको जमघटमा शुद्ध तेल वा घिउमा शाकाहारी खाना तयार पारेर खाने चलन थियो । चिल्लो र कार्वोहाड्रेडजन्य खानासँग अमिलो, पिरो खानेकुरा पनि सँगै खाइन्थ्यो जसले महिलालाई भोलिपल्टका लागि समेत ऊर्जा वा शक्ति प्रदान गथ्र्यो ।
हिजोआज तीजको दरको नाममा बनाइने चिल्लो र कार्वोहाड्रेडजन्य खानासँगै अत्यधिक प्रोटिनयुक्त खानासँगै सकिनसकी खाइन्छ जसले क्यालोरी बेसी हुन्छ । त्यो पनि महिनौं दिनसम्म र दिनौंजसो खाने चलन छ । रमझमको नाममा एक दिन खाए के होला भन्दै दीर्घरोगबाट ग्रस्त महिला पनि त्यस्तो खाना खान तम्सिएको पाइन्छ ।
'तीज मनाउने शैलीमा हिजोआज ह्वात्तै परिवर्तन आएको छ । महिनैभरि खाने अत्यधिक प्रोटिनयुक्त खानाले महिलाको स्वास्थ्यमा असर पुग्न थालेको छ । स्वास्थ्यलाई असर पार्ने खालको छ', वीर अस्पतालकी डायटिसियन जागेश्वरी गौतम भन्छिन्, 'यस्तै चलन कायम भए धेरै महिला दीर्घरोगी बन्ने छन् । अन्ततः उनीहरूले दुःख पाउने गरेका छन् ।'
पहिलेपहिले तीजको अघिल्लो दिन मीठो चोखो बनाएर खाइन्थ्यो र त्यो जरुरी पनि थियो । किनकि भोलिपल्ट प्रायः महिला व्रत बस्ने गर्थे । व्रतका बेला अघिल्लो दिन खाएको खानाको ऊर्जाले नै शरीर धान्थ्यो । महिला पसिना चुहिने गरी नाचगान गर्न सक्थे ।
अहिले एकदमै सम्पन्न, आरामदायी जीवन बाँचिरहेका महिला गाडीबाट ओर्लिएर पार्टी प्यालेस वा होटेलमा जाने र अलिअलि नाचेजस्तो गर्र्दै टन्न अत्यधिक प्रोटिनयुक्त खाना खाने चलन छ । कोल्ड ड्रिक र अल्कोहलले झनै उनीहरूको स्वास्थ्यलाई खस्काएको छ । शारीरिक व्यायामबिना खाइने यस्ता खानाले महिलालाई ठूलो जोखिममा पारेको छ ।
बिनापरि श्रम अत्या.धिक प्रोट्रिनयुक्त खानाले महिलामा मोटोपनको सिकार र कब्जियतको समस्या भोगिरहेका छन् । तीजका नाममा महिला मधुमेह, मिर्गौला, थाइरोइड, उच्च रक्तचाप, क्यान्सर, कलेजोलगायतको रोगको सिकार हुन थालेका छन् । गौतम भन्छिन्, 'त्यस्तो खाना खाएपछि बढी परि श्रमयुक्त काम वा शारीरिक व्यायाम गर्नुपथ्र्यो, त्यो पटक्कै छैन । पहिले महिला आफैं गीत गाएर, बाजा बजाएर र छमछमी नाच्ने गर्थे, अचेल त्यसो गर्दैनन् ।'
शारीरिक परि श्रम नगर्ने हुँदा त्यो सबै शरीरमा बोसोको रूपमा जम्मा भइरहन्छ र त्यसले अनेक किसिमका रोग निम्ताउने वीर अस्पतालका मुटुरोग विशेषज्ञ डा. प्रकाशराज रेग्मी बताउँछन् । उनका अनुसार बढी चिल्लो र प्रोटिनयुक्त खानाले उनीहरू मुटुरोगको सिकारसमेत बन्न थालेका छन् । यस्ता खानाले अक्सिजनसँग प्रतिक्रिया गर्ने र विषालु तत्त्व फ्रि रेडिकल्सको रूपमा परिणत भई निस्कन खोज्दा छालामा ससाना बिमिरा आउने, चिल्लोपना बढी हुने र अनुहारमा ठूल्ठूला डन्डिफोर आउने गर्छन् ।
पहिलेपहिले तीजमा माछामासु खाने चलन थिएन । ज्वानो, मेथी, ल्वाङ, सुकमेल, जाइफल, मेथी, सुनकाउली, काजु, किसमिस, नरिवल हालेर बनाएको चाम्रेभात खाइन्थ्यो । लाभदायी प्रोटिन भएको आलस, तिलसहितको काँक्रोको ताजा अचार, सलाद, दही, केरा र स्याउलाई प्राथमिकता दिने चलन थियो । टुसा उमारेर क्वाटी खाने चलन थियो । जसले शारीरिक र मानसिक विकास दुवैमा सहयोग पुर्याउने गथ्र्यो । त्यसले मासुमा पाइने तत्त्वसमेत शरीरलाई पूर्ति हुन्थ्यो ।
साथमा भिटामिन ए पाइने ताजा घिउ खाने गरिन्थ्यो । अहिले प्रयोग गरिने तेल पनि स्वास्थ्यका लागि हानिकारक छ । होटेल वा रेस्टुरेन्टमा पटकपटक तताएर नष्ट पारिएको तेलमा पकाएको खाना खाइन्छ । त्यस्ता खानामा विषालु तत्त्वहरू हुन्छ । त्यसले मधुमेहका बिरामीलाई त थला नै पार्छ । डा. गौतम भन्छिन, 'अहिलेका खानेकुरा प्रशोधित छन् । पहिलेपहिले सकेसम्म ढिकीजाँतो र ओखलमा कुटेको चामल, पिठो खाइन्थ्यो । त्यसमा भिटामिन ए पाइन्थ्यो जसबाट महिलाको शरीर मजबुद हुन्थ्यो । मोटाउने सम्भावना कम र शक्ति धेरै मिल्ने गथ्र्यो ।'
जनस्वास्थ्यविद् डा. अरुण उप्रेतीका अनुसार प्रकृतिक पोषण शून्य भएका र बढी क्यालोरी भएका खानाले नै महिलालाई निकै कमजोर बनाएको छ । उनीहरू उकालो हिँड्न सक्छन् न त लामो समय काम गर्न सक्छन् । जसबाट मधुमेह उब्जाउने सम्भावना प्रबल हुन्छ । कब्जियत र मोटोपन हुने महिलालाई पेटको समस्या हुने गर्छ ।
अल्सर र क्यान्सर हुने जोखिम धेरै हुन्छ । तीजका नाममा खाने खानाले महिलाको यौनांगमा संक्रमण र जलनको समस्या बढिरहेको छ । खतरनाक केमिकले भरिएको र एसिडले भरिभराउ कोल्ड ड्रिंग, बन्द बट्टामा लामो समयदेखि संरक्षण गरिएको जुसले महिलाको स्वास्थ्य नाजुक बनाइरहेको छ ।
तीजको व्रतको भोलिपल्ट आइरन पाइने कर्कलो, तामा, कुरिलो, निउरोलगायत तरकारी खाने चलन थियो । मासुको परिकार खाइहाले पनि पनि घाउँघरमा घाँसमात्रै खुवाएर हुर्काएका खसी प्रयोग गर्ने चलन थियो । तर अहिले त्यस्तो छैन । अचेल केमिकल हालेर संरक्षण गरिएको खाना खुवाएर हुर्काएका रोगी पशुपंक्षी प्रयोग गरिन्छ ।
तीजका बेला प्रयोग गरिने र सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण मानिने दूधदही पनि शुद्ध छैन । महिलाको रमझमका नाममा पाए जति जहाँ पनि जे पनि खाने चलनले महिलाको छाला पनि बिग्रन थालेको छ । होटेलमा आयोजना गरिने तीजको दर खाने कार्यक्रममा सुरुमै कोकाकोला, फ्यान्टा, फ्रुटी खाइन्छ । कतिपय तीजको दरमा त वाइन अथवा बियर खुवाउने र खाने चलन बढेको छ । जसले पाचनप्रणालीलाई हानि पुर्याउँछ ।
भड्किलो तीजले नेपाली संस्कृतिमाथि प्रहार भइरहेका बेला महिलाको स्वास्थ्य पनि संकटमा परेको छ । खानाको काम शारीरिकसँगै मानसिक र भावनात्मक रूपमा पनि स्वस्थ बनाउनु भएको विज्ञहरू बताउँछन् । घरमै दिदीबहिनी जम्मा भएर सुखदुःखका अनुभव वा भावनाहरू गीतमार्फत व्यक्त गर्दै नाच्दै मीठो र शुद्धखाना खाने गरिएको तीजले महिलाको शारीरिक, मानसिक र भावनात्मक स्वास्थ्य बलियो बनाउँछ ।
शिक्षण अस्पतालकी ग्यास्ट्रोलोजी विभागकी उपप्राध्यापक डा. विन्देश्वरी काफ्ले भण्डारीका अनुसार तीजको दर एकदुई दिन खायो भने पनि प्रशस्त हुन्छ । तर त्यो खाना कतिको स्वस्थ र पौष्टिक छ त्यसमा विचार गर्नुपर्छ । उनका अनुसार दरका नाममा एक दिन भए पनि जथाभावी चिल्लो, पिरो, मसलेदार खानु स्वास्थ्यका लागि घातक बन्न सक्छ । त्यस्ता खानाले महिलालाई झाडापखालन हुने, वाकवाकी लाग्ने, पेट दुख्ने वा फुड प्वाइजिनिङ हुन सक्छ ।
नेपाल र नेपालीका लागि महत्त्व राख्ने तीजमा विकृति ल्याउने काम महिला आफैंले गरेका छन् । एकातिर आफ्नो मौलिक संस्कृतिमा परिवर्तन ल्याउनु अनि अर्कोतिर महिलाको स्वास्थ्य पनि खस्किनु चुनौतीपूर्ण हो । आज फलानो साथीको निम्तो छ भन्यो ऋण नै गरेर भए पनि किनेको गरगहना लगाएर पार्टीमा गएर रातभरि खानेपिउने चलनले पारिवारिक र सामाजिक समस्यासमेत जन्माएको छ ।
रोग र व्रत
मधुमेह भएका बिरामीले निराहार व्रत बस्नु राम्रो हुँदैन । चिकित्सकका अनुसार यस्ता बिरामीले व्रत बस्दा रगतमा चिनीको मात्र कम हुन जान्छ । अचानक शरीर शिथिल र कजमोर बन्न सक्छ । इन्सुलिन लिइरहेका बिरामीले त कुनै पनि हालतमा व्रत नबस्न चिकित्सकले सुझाएका छन् । मधुरोग विशेषज्ञ डा. ज्योति भट्टराईका अनुसार यस्तो बेला व्रत बस्दा रगतमा सुगरको मात्र कम हुन गई हाइपोग्लासिमिया हुन सक्छ ।
मिर्गौलाका बिरामीले पनि खाली पेट बस्न हुँदैन । पानीको मात्रा कमी भई शरीर झन् कमजोर बन्न जान्छ । थाइरोइड भएकाले त व्रतको नामसमेत नलिन कतिपय चिकित्सक सुझाउँछन् । यस्ता बिरामीले दुईतीन घन्टाको फरकमा फलफूल, जुस, पानी र झोलिलो खानुपर्छ । उच्च रक्तचाप वा कम भएका महिलाले पनि व्रत बस्न नहुने उनीहरूको भनाइ छ ।
निराहार व्रत बस्दा उनीहरूलाई तत्कालै रिगांटा लाग्ने समस्या निम्तिन सक्छ । औषधि सेवन गरिरेहका क्यान्सरका बिरामी व्रतबाट टाढै रहन क्यान्सर रोग विशेषज्ञ डा. सरिता घिमिरे बताउँछिन् । उनीहरूलाई दिनकै पौष्टिक तत्त्व भएका खान आवश्यक भएको उनको सुझाव छ । वृद्ध उमेरका र लामो समय बिरामी परेकाहरूले पनि खाली पेट बस्न हुन्न ।
गर्भवती महिला र बालबालिका लागि पनि व्रत उपयुक्त हुँदैन । प्रतिरोधात्मक शक्ति बलियो भएका महिलाले मात्र व्रत लिन हुन्छ । अनि तीजका दिन पानी पनि नपिएर व्रत बस्नु भने घातक हो । भोकै बस्ने रहर हो भने ताजा फलफूलको जुस, दूध दहीलगायत खानेकुरा सकिन्छ । यसरी व्रतसँगै तीजलाई रमाइलो बनाउन सकिन्छ ।
प्रतिक्रिया दिनुहोस !
