जिम्मेवार बहन गर्नुअघि
जसरी पानी पिउनुअघि फिल्टर गरिन्छ, त्यसैगरी जिउन र जिम्मेवारी बहन गर्नु–गराउनुअघि निफन्नुपर्ने हुन्छ । पिउन, जिउन र निभाउनको लागि निफन्ने सीप र कलाको सदुपयोग गर्न सकिएन भने हरेक वस्तुको एकै दाम भने झैं सोलोडोलोमै चयन गर्ने प्रवृत्ति विस्तार हुने गर्छ ।
टका सेर भाजी, टका सेर सुनको मूल्य कायम गर्ने, भेद र विभेदका मापदण्ड र सर्तको परवाह नै नगरी ऊर्जा प्रयोग र विकास गर्ने दुश्चक्रमा हामी फसेकै हौं । परिवर्तनका लागि थुप्रै विषय र सन्दर्भलाई फ्युजन गर्न आवश्यक ठानियो । तर डिफ्युजन गर्दागर्दै कनफ्युजनको भुमरीमा भौंतारिन पुग्यौं ।
योग्य, अयोग्य, गुण–दोषको वस्तुपरक र औचित्यमूलक ढंगले वर्र्गीकरण नै गर्न सकिएन । गुणको ग्राह्यता कायम गर्न र दुर्गुणको निरुत्साहनको लागि गरिने आवश्यकीय तथा व्यवस्थापकीय प्रक्रिया भनेकै निफन्ने प्रक्रिया हो भन्ने बुझेर पनि नबुझ्नमै सजिलो महसुस गर्न थालियो । कविशिरोमणि लेखनाथले भनेझैं 'कौडीमा बिक्छन् भिल्लका देशमा मणि' गुणको खोजी र संवद्र्धनबाट योग्यता र अवसरको लागि त्याग र संघर्ष गर्नुपर्ने हुन्छ भन्ने संस्कृतिको विकास हुन्छ ।
हामीले बुझ्नुपर्ने कुरा के छ भने संघर्ष र संघर्षणबाट मात्र ऊर्जा निर्माण हुन्छ । विकास र समृद्धिको लागि आवश्यक पर्ने ऊर्जा निर्माण नै गर्न पछि परेका हामीले नयाँ नेपाल निर्माणको अभिभारा कसरी बोक्ने होला ? यो चिन्ता र चिन्तनको विषय बन्न गएको छ ।
अचानक र संयोगवशका आधारमा प्राप्त हुने अवसरले व्यक्तिगत लाभबाहेक समग्रमा हितकारी योगदान र उपलब्धि हासिल हुनै सक्दैन । माग पनि छ, सम्भावना पनि छ तर आपूर्ति र उत्पादन भने छैन । यो कस्तो विवशताको उदेकलाग्दो परिस्थिति होला ? बरु मागेर खाने, भागेर जाने तर संघर्षणबाट ऊर्जाको निर्माण हुन्छ भन्नेमा पटक्कै विश्वास नगर्ने ।
बिल गेट्सले भनेका थिए, तिमी गरिब भएर जन्मेको हो भने त्यसमा तिम्रो दोष छैन, तर तिमी गरिब भएरै मर्यौ भने त्यसमा तिम्रै दोष हुनेछ । जस्ताको त्यस्तै रूपमा मर्न, मार्नसमेत पाइन्न । समृद्धिको इच्छा साकार गर्न अन्तरनिहित रूपमा समाविष्ट क्षमता र सम्भवानाको पहिचान र उपयोग गर्नुपर्ने हुन्छ ।
अन्तर ल्याउने गरी रूपान्तरण गर्ने भनेको अन्तरको जन्तर मन्तर अर्थात् सूत्रमै सहमति नहुने, सबैले आआफ्ना मुद्दालाई दाउ बनाएर बस्ने हो भने समस्याले कति उचाइ लेला ? दोषजति आँगनलाई दिए पनि भयो, सबैभन्दा सजिलो सुतुरमुर्गी उपाय योभन्दा अरू के होला ? नाच्न जान्नेलाई नाच्न नलगाएर गोडा उचाल्ने जति सबै नर्तक हुने भएपछि गुण र दोष त एउटै फिक्कामा रहने नै भयो ।
जथाभावी प्रयोग हाम्रो नियति र संस्कृति बनेको छ । त्यसैले हामी अहिले पनि झाडापखाला, हैजाको प्रकोपमा छौं, जसरी फिल्टर नै नगरिएको पानी प्रयोगले रोग भित्र्याएका छौं, त्यसैगरी जथाभावी छनोट र योग्यताको अवमूल्यन गर्ने प्रवृत्तिका कारण राजनीतिक र प्रशासनिक प्रणाली कमजोर र पोषणरहित बन्दै गएको गुनासोलाई गलत ठहर्याउन मिल्दैन कि ?
हामीसँग सबै किसिमका कानुन भए पनि अमूर्त व्यवहार नियन्त्रण गर्ने छुट्टै कानुन नभएकाले पनि फोकटमा सपना बाँड्ने संस्कार हलक्कै बढेको छ र हामी पनि स्वप्निल संसारमा बेलगामको घोडा दोडाउनमै अभ्यस्त भएका छौं ।
हात्ती बलियो कि हात्तीछाप चप्पल बलियोभन्दा उस्तैउस्तै हो नानी भन्ने विज्ञापनजस्तै भिन्न सबलतालाई पनि दुर्बलताकै श्रेणीमा राख्दा निफन्ने प्रणाली कमजोर हुने गर्छ । खप्तड स्वामीको विचार विज्ञानको सारमा पनि बिरुवासँगै हुर्केका अनावश्यक झारपातबाट बिरुवालाई जोगाएजस्तै सुविचारलाई पनि व्यभिचारबाट जोगाउनुपर्ने उल्लेख गरिएको छ ।
आवश्यक, अनावश्यक, उपयोगी, अनुपयोगीबीचको सीमांकन गर्दा निफन्ने प्रणाली र संयन्त्रको आवश्यकता पर्छ, जुन प्रणाली योग्यतामा आधारित हुनुपर्छ । निफन्ने प्रणाली र प्रवृत्ति दुवै कमजोर भएकाले सबैथोक एउटैमा मिसिने, गुणको भिन्नता नछुट्टिने भएपछि मूल्यांकनका मापदण्ड पनि तदअनुरूप भैपरी आउने किसिमकै हुने भएकाले सुयोग्यताको विकासमा कसैले पनि खासै ध्यान दिएको देखिन्न ।
योग्यता कसौटीमै नपर्ने भएपछि क्षमताको प्रदर्शन र पुष्टिमा कसैले किन अनावश्यक रूपमा टाउको दुखाउनुपर्यो, उपयुक्त मौकामा चौका हान्ने गरी दाउ ढुकेर बसे भइहाल्यो । आखिर मौका आलोपालोको वृत्तमा घुमिरहेकै छ । त्यसैले त हामीले कुनै पनि विषयलाई सहज ढंगले हांसिल गर्दैनौं । घिउ झिक्न टेडो औंला गर्ने उक्तिलाई प्राप्तिको युक्ति बनाएका छौं । त्यसैले होला हामीकहाँ सबैभन्दा सस्तो र सुलभ रूपमा पाउने वस्तु भनेकै सपना मात्र हो ।
जसले फोकटमा सपना मात्र बाँड्ने गर्छ, तत् व्यक्ति र निकायलाई सो पुरा नगरेबापत जरिवाना सजाय हुने गरी छुट्टै ऐन–कानुनको तर्जुमा गर्न आवश्यक छ । हामीसँग सबै किसिमका कानुन भए पनि अमूर्त व्यवहार नियन्त्रण गर्ने छुट्टै कानुन नभएकाले पनि फोकटमा सपना बाँड्ने संस्कार हलक्कै बढेको छ र हामी पनि स्वप्निल संसारमा बेलगामको घोडा दोडाउनमै अभ्यस्त भएका छौं । सपना त जस्तो बाँडे पनि हुने निफन्नै नपर्ने गरी ।
संसारमा सपना मात्र त्यस्तो विषय हो, जसमा निफन्नुसम्बन्धी कुनै पनि नियम लागू हुँदैनन् । सपनामा अविश्वासको भाव उत्पन्न हुनासाथ सान्त्वनाको रणनीति अवलम्बन गरी पुनः फकाउने प्रयास गरिन्छ, यस किसिमको राष्ट्रिय चरित्रले नवनिर्माणको अभियान सफल हुन सक्दैन । निर्माणका लागि त योग्यतामा आधारित ऊर्जा आवश्यक पर्छ, जसलाई निश्चित मापदण्डको कसीमा निफनेर मात्र हासिल हुने गर्छ ।
प्रतिक्रिया दिनुहोस !
