भुटानी शरणार्थी समस्या झन् पेचिलो

बिर्तामोडः भुटानी शरणार्थीको तेस्रो मुलुक पुनस्र्थापना कार्यक्रम सकिनै लाग्दा शिविरमा बाँकी रहेका भुटानी शरणार्थीको समस्या भने झन् पेचिलो हुने देखिएको छ । एक लाखभन्दा बढी शरणार्थी तेस्रो मुलुक पुनस्र्थापना कार्यक्रममा गइसकेपछि स्वदेश फिर्तीकै माग राखेर शिविरमा बसिरहेका भुटानी शरणार्थीको समस्या तेस्रो मुलुक पुनस्र्थापना कार्यक्रमजस्तो सहज नहुने देखिएको हो ।

शिविरमा रहनेमा अधिकांश वृद्धवृद्धा, अशक्त र अपांग छन् । भुटानी शरणार्थीलाई तेस्रो मुलुक पुनस्र्थापना गराउने समयावधि सकिने बेला नजिकिँदै गर्दा बाँकी रहेकालाई भुटान फर्काउने वा स्थानीय समायोजनका विकल्प खोज्ने भन्नेबारे प्रयास भइरहेको गृह मन्त्रालयका अधिकारीले बताएका छन् ।

शरणार्थीलाई भुटान फर्काउन नसक्ने अभिव्यक्ति बेलाबेलामा भुटानी अधिकारीबाट सार्वजनिक हुने गरेकाले पनि उनीहरूको स्वदेश फिर्तीको माग जटिल बनेको नेपाली अधिकारीको बुझाइ छ । तेस्रो देश पुनस्र्थापना कार्यक्रमअन्तर्गत शरणार्थीहरू अहिलेसम्म क्यानाडा, ब्रिटेन, नेदरल्यान्ड्स, अमेरिका, नर्वे, डेनमार्क, अस्ट्रेलिया र न्युजिल्यान्डमा पुनस्र्थापित भएका छन् ।

तेस्रो मुलुक पुनस्र्थापना कार्यक्रमअन्तर्गत एक लाख ६ हजार ३ सय ६८ मध्ये अमेरिकामा ९० हजार ३ सय ५८, क्यानाडामा ६ हजार ७ सय ५९, बेलायतमा ३ सय ५८, नेदरल्यान्ड्समा ३ सय २९, डेनमार्कमा ८ सया ७५, नर्वेमा ५ सय ७०, अस्ट्रेलियामा ६ हजार ६१ र न्युजिल्यान्डमा १ हजार ५८ भुटानी शरणार्थी पुनस्र्थापित भएका छन् ।

शरणार्थी मामिलासम्बन्धी संयुक्त राष्ट्रसंघीय उच्चायुक्तको कार्यालय यूएनएचसीआरको अनुमानमा तेस्रो मुलुक पुनस्र्थापना कार्यक्रम सकिएपछि करिब १० हजार भुटानी शरणार्थी शिविरमा रहनेछन् । तिनै शरणार्थीलाई फर्काउनका लागि भुटानले कुनै चासो नदेखाएकाले उक्त समस्या झन् पेचिलो बन्दै गएको छ ।

शरणार्थी मामिला हेरिरहेको गृह मन्त्रालयको स्थानीय प्रशासन शाखाका उपसचिव कोशहरि निरौलाले भने, ‘दातृ संस्थाले अब के गर्ने भन्ने विषयमा छलफल चलाइराख्नुभएको छ । अशक्त र अपांगता भएकाका लागि कसरी व्यवस्था गर्ने भन्ने विषयमा सोचिरहनुभएको छ । हामी प्रयासरत छौं ।'

बेलाबेला भुटानी अधिकारीले शरणार्थीलाई भुटान फर्काउने कुरामा असहमति जनाएका समाचार सार्वजनिक हुँदै आएका छन् । उक्त विषय राजनीतिक भएकाले राजनीतिक रुपमै सामाधान हुनुपर्ने निरौलाले बताए । उनले भने, ‘भूराजनीतिक अवस्थालाई पनि विचार गर्नुपर्ने हुन्छ, हतार गरेर गर्ने विषय पनि होइन । यो राजनीतिक विषय पनि हो ।'

तर शिविरमा रहेका भुटानी शरणार्थीले सम्मानपूर्वक भुटान फिर्तीको मागकै अडान लिएर तेस्रो मुलुक पुनस्र्थापनामा नगएको बेल्डाँगी शिविरका सचिव सन्चहाङ सुब्बाले बताए । सुब्बाले भने, ‘शिविरमा रहनेले सम्मानजनक स्वदेश फिर्ती नै खोजेका छन् । उनीहरू त्यही अडानमा बसेका छन् ।' यूएनएचसीआरको अनुमानमा २ हजार भुटानी शरणार्थी भुटान फर्कन चाहन्छन् र बाँकी नेपालमै बस्न रुचाउने अनुमान यूएनएचसीआरको छ ।

यूएनएचसीआरका नेपाल प्रतिनिधि केभिन एलनले भने, ‘करिब १० हजार शरणार्थीमा करिब २ हजार शरणार्थी भुटान जान र ८ हजार शरणार्थी नेपालमै बस्न चाहन्छन् । उक्त समस्याको दीर्घकालीन समाधानका लागि नेपाल सरकार, भुटानी शरणार्थी र नेपाली समुदायसँगको सहकार्य आवश्यक हुन्छ ।' यूएनएचसीआरका अनुसार अहिले मोरङको शनिश्चरे र झापाको बेल्डाँगी शिविरमा गरी १२ हजार ६ सय १४ भुटानी शरणार्थी रहेका छन् ।