सम्बन्धको लालपुर्जा

एकैपटक पत्नी, बुहारी, काकी, माइजूलगायत अनेकन रूप एकैपटक धारणा गरेर सामाजिक जिम्मेवारी निर्वाह गर्न एक छोरीले गरेको मानसिक श्रम जोख्ने कुनै तराजु छ कतै ? एक महिलाले पूरा गर्ने शारीरिक र मानसिक श्रमको मूल्यबोध गर्ने चेत नभएको समाज 'केही गर्दिन हाउसवाइफ हुँ' भन्न लगाउँछ ।

रमेश अंकल घरमा आएको निकै मन पथ्र्यो मेरा केटाकेटीलाई । बच्चालाई असाध्यै माया गर्ने उनको स्वभाव थियो । आँखामा लोभलाग्दो कालो चस्मा लगाएर आइरन गरेका टलक्क टल्किने लुगामा सजिएर उनी हिँड्थे । हाँसेर बोल्ने मीठो कला थियो उनीसँग । केटाकेटीलाई चकलेट र बिस्कुट ल्याउन नबिर्सने उनको स्वभावसँग केटाकेटी लट्ठै थिए ।

अंकल आएर सोफामा बस्नेबित्तिकै उनका भाइले अमेरिकाबाट पठाइदिएको लामो आइफोन अगाडि टेबलमा राख्नासाथ मेरो छोरो अनुमतिसमेत नलिई सुटुक्क मोबाइल आफ्नो हातमा लिएर गेम खेल्न थाल्थ्यो । कसैको फोन आएपछि मात्र अंकलको हातमा फोन पुग्थ्यो । आजभोलिका बच्चाहरूमा 'क्ल्यास अफ क्लेन्स' गेम खेल्ने होडबाजी नै चलेको छ । मेरो साथी अनलाइन आइसक्यो होला भन्दै फेसबुकको अनलाइनझैं गेमको अनलाइनमा केटाकेटी दौडेको देख्दा हैरानीले लखतरान भएकी छु म ।

तिनै अंकल आज घरमा आएका थिए । सदाझैं श्रीमान् र उनी बैठककोठामा बसेर गफ गरिरहेका थिए । उनको निम्ति कफी बनाएर बैठककोठामा पस्नमात्र के लागेकी थिएँ, केही गम्भीर कुरा सुनेजस्तो लाग्यो । ढोकामा बसेर अरूका कुरा सुन्नु बुद्धिमानी होइन भन्ने थाहा पाउँदापाउँदै पनि मूर्तिझैं जडवत् बन्न पुगेँ म ।

'यत्रो घर भाउजूको नाममा पास गरिदिइस् है तैंले ? म भए सक्दिनथेँ यार ? श्रीमतीको आफ्नो कमाइ उसले जेसुकै गरोस् त्यसमा म केही हस्तक्षेप गर्दिनँ । तर पैतृक सम्पत्ति र आफूले दुःख गरी कमाएको धनले बनाएको घर राजीनामा गरेर श्रीमतीको नाममा ल्याप्चे लाउन म कुनै हालतमा पनि सक्दिनथेँ । तेरो उदार मनलाई मान्नैपर्छ बा ।'

धेरै बेर ढोकामा उभिन चाहिनँ । सामान्य औपचारिकतापछि केही नसुनेझैं गरी म कफी लिएर भित्र पसेँ । लामो समयपछि भेट्न आएको आफ्नो साथीको मुखतिर हेरेर मेरा श्रीमान् मुसुमुसु हाँसिरहेका रहेछन् । कफीका कपहरू हातहातमा नै दिएँ । मगबाट कफीको वासना र बाफ हरर उडिरहेको थियो । छोरो अंकलको फोनमा झुन्डिसकेको थियो । उसलाई म त्यहाँ पुगेको पनि थाहा छैन कि जस्तो लाग्यो । भर्खर आफूले गरेको वार्तालाप पक्कै पनि भाउजूले सुनेकी छैनन् भन्ने अनुमान अंकलले गरे ।

'भाउजू बस्नुस् न यतै....।' ठिंग उभिएकी मतिर हेर्दै अंकल बोले । श्रीमान्जीले आफ्नो आडैमा बसोस् भनेर अलि पर सरेर ठाउँ बनाए पनि मलाई त्यहाँ बस्न पटक्कै मन लागेन । 'चुल्होमा दाल बसाएकी छु, फेरि तरकारी पनि काटकुट गर्नु छ', बहाना बनाउँदै निस्केँ म । सकेसम्म उज्यालो अनुहार बनाउने प्रयास त छँदै थियो । कोठाबाट बाहिरिए पनि कानमा भने त्यही वाक्य गुञ्जिइरहेथ्यो, 'भाउजूका नाममा घर पास गर्न कसरी सकिस् यार तैंले ? '

उनी सोच्दा हुन्, ' श्रीमतीका नाममा आफ्नो सम्पत्ति कानुनी रूपमा राख्नु सबैभन्दा ठूलो मूर्खता हो ।' सायद उनको मनमा डर होला, 'भोलि दाम्पत्य जीवनमा समझदारी नभएर श्रीमतीसँग छुट्टिनु पर्‌यो भने ? अथवा आफ्नो सम्पत्ति लिएर श्रीमतीले अरू कसैसँग सम्बन्ध गाँसी भने ? ' होइन भने यति धेरै आश्चर्य मान्नुपर्ने विषय त होइन, कम्तीमा मेरो लागि । अचल सम्पत्ति न हो, नाम त श्रीमान् र श्रीमतीको नाममध्ये जसको नाममा राखे पनि त के नै फरक पर्ने थियो र ? सोच नै त हो सबैभन्दा ठूलो । सबै श्रीमतीले श्रीमान्‌को नाममा सम्पत्ति राख्दा पनि यस्तै सोचिदिने हो भने विश्वास भन्ने हराएर जान्थ्यो होला यो दुनियाँबाट, सायद ।

देशदुनियाँका कुरा गर्ने उनले साथीले आफ्नी श्रीमतीको नाममा सम्पत्ति पास गर्दा राखेको धारणाले म छक्क परेँ । समाज परिवर्तनको जतिसुकै चर्चा गरे पनि समाजको मनोविज्ञानमा चेपिएका यी ससानाजस्ता लाग्ने विषयले सामाजिक चिन्तनको मूल स्वरूप उस्तै रहेको पुष्टि गर्छन् ।

आफू जन्मिएको घर, खेलेको आँगन, जन्म दिने बाबुआमा र सारा साथीसंगी छाडेर एउटी छोरी बिहेपछि कर्मघर जान्छिन् । उनका लागि विवाह चिठ्ठाजस्तै बन्छ । परिवारका सदस्य र श्रीमान् असल छन् भने त छोरीको जीवन सुखमय बन्छ नभए जीवन दुर्घटित भएको पनि देखिन्छ ।

पराईघर आइसकेपछि छोरी, श्रीमती, बुहारी र आमा बन्दा भोग्नुपर्ने अथाह कष्ट र पीडाको लेखाजोखा गर्ने तराजु संसारमा अहिलेसम्म बनेको छैन । एकैपटक पत्नी, बुहारी, काकी, माइजूलगायत अनेकन रूप एकैपटक धारणा गरेर सामाजिक जिम्मेवारी निर्वाह गर्न एक छोरीले गरेको मानसिक श्रम जोख्ने कुनै तराजु छ कतै ? एक महिलाले पूरा गर्ने शारीरिक र मानसिक श्रमको मूल्यबोध गर्ने चेत नभएको समाज 'केही गर्दिनँ हाउसवाइफ हुँ' भन्न लगाउँछ । तर विडम्बना ! यिनै महिला सधैंभरि शंकाको घेरामा परिरहन्छिन् ।

पुरुषप्रधान समाजले हरेक विषय-प्रसंगमा महिलालाई शंकाको घेरामा राख्छ । तर, पुरुष शंकाको दायराबाट सधैं मुक्त बनाइन्छ । अत्याधुनिक भनिएको समाजमा यस्तो प्रवृत्ति झनै बढ्दो छ ।

मेरी एक साथी थिइन्, साहित्यमा रुचि राख्ने । साहित्यिक कार्यक्रममा लैजान अनुरोध गरिरहन्थिन् । त्यसैले हरेक साहित्यिक कार्यक्रमको सूचना दिन थालेँ उनलाई फेसबुक म्यासेजमा । म्यासेज हेरेको देखाए पनि कुनै रिप्लाई भने आउँथेन, न त उनी कार्यक्रममा नै आइन् । एक दिन उनले फोन गरेर किन कार्यक्रममा नबोलाएको भनेर गुनासो गरेपछि छक्क परेँ म । पछि थाहा भयो, उनको फेसबुकको पासवर्ड उनका श्रीमान्सँग पनि रहेछ । श्रीमान्ले नै हेर्दा रैछन् सबै म्यासेज ।

श्रीमान्‌लाई उनी बाहिर निस्केको मन नपर्दो रहेछ । अफिसबाट आउँदा घरमा खाजा बनाएर बसोस् भन्ने चाहना रैछ उनको । त्यसैले कुनै पनि कार्यक्रमको खबर नै दिएनछन् उनले ।

'किन पासवर्ड दिएको नि ? ' सोधेँ मैले । 'लौ कसरी नदिनु, पूरै चेक हुन्छ त', जवाफ दिइन् उनले । 'अनि उनको फेसबुक पासवर्ड थाहा छ त तिमीलाई ? ' सोधेँ मैले । उनले थाहा नभएको र आफूले पनि चासो नराखेको बताइन् । उनले चासो नै नराखेको विषयमा उनका श्रीमान्ले भने पूरै चासो राख्नेमात्र होइन निगरानी राख्ने र साथीले पठाएको म्यासेजसम्म नबताउनुले के अर्थ दिन्छ ? त्यसमाथि उनका श्रीमान्ले त हरेक मानिसले गर्ने कमेन्टदेखि नोटिफिकेसनसम्म निगरानीमा राख्दा रहेछन् । यो प्रवृत्ति केवल मेरो साथीको श्रीमान्‌सँग मात्र छैन ।

प्रायः पतिहरूमा यो प्रवृत्ति देखिन्छ । विडम्बना ! यस्तै प्रवृत्तिले आज दाम्पत्य जीवन धरापमा पर्दै गइरहेको छ । सम्बन्धमा प्रश्नचिह्न खडा हुँदै गइरहेको छ किनभने आजकी नारी हिजोका पुराकथाहरूले निर्माण गरिदिएको मिथकजस्तो दमित, शोषित, अपहेलित नारी होइनन् । आजकी नारी हरेक अर्थमा समान अस्तित्व खोज्ने स्वतन्त्र नारी हुन् ।

सम्बन्धको चुरो विश्वासमा हुन्छ । विश्वास, माया र समझदारी भएन भने ईमेल, फेसबुक र ट्विटरका पासवर्ड थाहा पाएर पनि केही हँदैन । घर र जग्गाका लालपुर्जा कसैको नाममा भएर पनि केही हुँदैन । सम्बन्धको लालपुर्जा समझदारी र विश्वास हो । सम्बन्धको लालपुर्जा बलियो भएपछि अचल सम्पत्तिको लालपुर्जा कसको नाममा छ वा फेसबुकमा कसले कस्तो म्यासेज पठाउँछ भन्नेले कुनै अर्थ राख्दैन ।