ट्रम्पको विजय र नेपाली चासो

अमेरिकी राष्ट्रपतिको चुनावमा ‘डोनाल्ड जोन ट्रम्प, सिनियर’ को विजय विश्वको बहुचर्चित र नसोचेको घटना हुन पुगेको छ । अमेरिकी चुनावको नेपालमा के चासो ? भन्नेहरूसमेत ट्रम्पको विजयपश्चात् टीकाटिप्पणीमा लागेका छन् ।

अमेरिकाजस्तो अगुवा प्रजातान्त्रिक देशमा पनि नतिजा घोषणापछि विरोधमा उग्र प्रतिक्रिया भयो, जुलुस निस्के जुन अमेरिकाको इतिहासमा नौलो कुरा हो । चुनाव पहिले ट्रम्प पक्ष चुनावमा धाँधली हुन सक्छ भनिरहेको थियो भने चुनावपश्चात् अर्को पक्ष पुनः गणना हुनुपर्छ भनेर माग गर्दैछ !

संविधानअनुसार निष्पक्ष र शान्तिपूर्ण रूपमा सम्पन्न भएको र विपक्षी पराजित प्रत्याशीले हार स्वीकार गरी बधाईसमेत दिइसकेको चुनावको विरोध किन ? यसले अमेरिकी जनता र प्रजातन्त्रमाथि पनि प्रश्न खडा भएको छ ।

ट्रम्पको विजय अप्रत्यासित त होला, तर के यसमा आश्चर्यचकित हुनुपर्छ ? यसका पूर्व संकेतहरू अन्यत्र प्रकट भएका थिएनन् र ? बेलायतमा युरोपीय संघबाट छुट्टिने पक्षले जित्नु, भारतमा भारतीय जनता पार्टीले जित्नु र अन्य देशमा उग्र राष्ट्रवादी शक्तिले जित्नु अमेरिकामा प्रखर राष्ट्रवादी ट्रम्पले जित्नुभन्दा कम अप्रत्याशित घटना हुन् र ? के अमेरिकाविरोधीहरूले त्यही नारामा अन्यत्र जित्नु र विश्वमा फैलिँदो आतंकवाद र अनियन्त्रित आप्रवासनको विरोध गरेर निर्वाचन जित्नु शक्तिशाली राष्ट्रको लागि वर्जित हुनुपर्छ र ? यस्ता प्रश्नहरू स्वाभाविक रूपमा उठेका छन् ।

ट्रम्पको जित हिलारी क्लिन्टनको हारभन्दा पनि संसारभरिका र विशेषगरी अमेरिकी ‘पण्डित’ हरूको हार भने पक्कै हो । यीमध्ये अधिकांशले लज्जास्पद रूपमा आफ्ना कुरा फिर्ता लिनुपरेको छ ।

ट्रम्प रिपब्लिकन पार्टीका तर्फबाट उम्मेदवार भए पनि न पूरै रिपब्लिकन, न डेमोक्र्याट, न बौद्धिक, न संस्थापन पक्ष उनको समर्थनमा देखिन्थ्यो । पूर्वराष्ट्रपति जर्ज बुससहित धेरै रिपब्लिकन नेताहरू खुलेरै ट्रम्पको विपक्षमा लागेका थिए । तसर्थ यो जित ‘रिपब्लिकन’ ट्रम्पको भन्दा ‘आत्मनिर्भर’ ट्रम्पको थियो भन्दा अत्युक्ति नहोला । यसलाई प्रखर राष्ट्रवादी अमेरिकीको जितभन्दा उचित होला । बीबीसी न्युजमा एन्थनी जच ‘ट्रम्पको जितको एक प्रमुख कारण’ गोराको लहर’ लाई मान्छन् ।

विश्वमा ‘इस्लामिक आतंकवाद’ को खतरा छ, अमेरिकामा आप्रवासको समस्या छ भनेर भन्ने अवसर ट्रम्पले कहिले पनि चुकेनन् र विपक्षीलाई समेत स्वीकार गराउन जोड गरे, जुन कुरा विपक्षीले नजरन्दाज गरिदिए ।

उनको यो अडान ‘मूक’ मतदाताहरूको समर्थन पाउन सफल भयो । ट्वीन टावरमाथिको हमला, अमेरिकामै पटकपटक भएका आतंकवादी हमला, हालै युरोपका विभिन्न सहरहरूमा भएका आतंकवादी हमला र शरणार्थीको चाप, विश्वका अन्य क्रूर आतंकवादी हमलाले पक्कै पनि अन्य देशमा जस्तै अमेरिकीको मनमस्तिष्कमा प्रभाव पारेको हुनुपर्छ ।

तसर्थ अमेरिकाको यो ‘अप्रत्यासित’ घटना अप्रत्यासित नभएर साधारण अमेरिकी जनताको ताकत र अभिव्यक्तिभन्दा उपयुक्त होला । अमेरिकाजस्तो उदारवादी देशमा उदारवादीले नै जित्छन् र जित्नुपर्छ भन्नेहरूलाई भने यो नतिजा ठूलो ‘आघात’ हुन पुगेको छ । अहिलेको साघुरिँदो विश्व र अमेरिकाको यो नतिजाले के कुरा इंगित गर्छ भने अहिलेको अमेरिकी जनता पनि विश्वका अन्य देशका जनताजस्तै सोच राख्छन् र उनीहरूबाट मात्रै ‘उदार, आदर्शवादी र परिपक्व’ परिणाम आशा गर्न सकिँदैन ।

ट्रम्पको विजयपश्चात् नेपालमा पनि यसबारे धेरै चर्चापरिचर्चा भएको छ । नेपालका संस्थापन पक्षलाई पनि यो नतिजाले सोच्न बाध्य बनाएको हुनुपर्छ । यसले एउटा राम्रो कुरा के स्थापित गरेको छ भने मूक र ओझेलमा परेकाहरूलाई बेवास्ता गरेर र झुक्याएर अहिलेको समयमा धेरै शासन गर्न सकिँदैन, न आत्मकेन्द्रित र दलगत स्वार्थले अगाडि बढिन्छ ।

नेपालको हालको अवस्थालाई ‘अभिभावकविनाको परिवार’ सँग तुलना गर्न सकिन्छ । खर्च गर्न सबैमा होड छ, तर आर्जना गर्न कसैको क्षमता र चाहना छैन । यस्तो अवस्थामा पुर्खाको आर्जन र विदेशी विप्रेषणले धानेको हालको नेपालको अर्थतन्त्र सानो कम्पनले पनि धराशायी हुन सक्छ ।

नेपालका दलहरू अब राज गर्ने हामीले नै हौं, जनताले वर्षभर गाली गरे पनि भोटको दिन हामीलाई नै रोज्नुपर्ने अवस्था छ भन्ने सम्झेर आत्मकेन्द्रित र दलगत स्वार्थअनुसार काम गर्न व्यस्त छन् ।

चलयमान समयले इतिहासमा धेरैलाई पाखा लगाइदिएको छ र फेरि त्यस्तै नहोला भन्न सकिन्न । नेपालीहरू टुटेका सपनाहरूले त्रसित र किंकर्तव्यविमूढ अवस्थामा रहेको प्रतीत हुन्छ र यसको अभिव्यक्ति कुनै न कुनै रूपमा प्रकट हुने नै छ ।

धर्मको कुरा हाल चर्कंदै आएको अवस्था छ । नेपालमा इतिहासमा कहिल्यै नउठेको धर्मसम्बन्धी विवाद नेपाललाई संविधानमा धर्म निरपेक्ष घोषणा भएपछि सुरु भएको छ । यसैको सहारामा पहिलो संविधानसभाको चुनावमा सानो पार्टी दोस्रो चुनावमा चौथो ठूलो पार्टी हुन पुगेको छ ।

अहिले नेपालको अर्थतन्त्र विप्रेषणको भरमा चलेको छ । अमेरिकाको अपेक्षित संरक्षणवादी नीतिले अरबलगायत अन्य देशहरूमा मन्दी आउन सक्छ र त्यो नेपालको लागि घातक हुन सक्छ ।

नेपालको हिमाल, पहाड, तराई जोड्ने र हिन्दुको प्रचण्ड बहुमत रहेको नेपालमा धर्मको मुद्दा कसै न कसैले अझ आक्रामक रूपमा उठाउने नै छन् । भारतलगायत अन्य मुलुकमा धर्मको मुद्दाले चुनावमा विजयी हुन सकिन्छ भने नेपालमा यो मुद्दालाई उक्साएर लाभ लिन खोज्ने कोही हुने नै छन् । अमेरिकामा ट्रम्पको विजयले पनि यस्ता कट्टरवादी विचारधारालाई प्रेरणा नै दिनेछ । यसका लागि एक तेजतर्रार अगुवाको मात्र खाँचो देखिन्छ र समयले त्यसलाई पनि ल्याउनेछ ।

नेपालसँग जोडिएको भारतको विहार र उत्तरप्रदेशमा जातिको समीकरण चुनावको निर्णायक विषय बन्ने गरेको छ । यसलाई ‘सोसियल इन्जिनियरिङ’ भन्ने गरिएको छ । नेपालमा पनि तम्तयार रहेको यो विषय उठाउनेहरू पनि पक्कै हुनेछन् ।

संवेदनशील रहेको नागरिकताको विषयलाई पनि आफ्नो पक्षमा पार्न मरिमेट्नेहरूको पनि कमी हुने छैन । यस्तै संघीयता, गणतन्त्र, समावेशीका विषयहरू पनि संविधान जारी गरेसँगै समाधान भए भन्ने सोचाइमा पनि कुनै दम छैन । चुनाव एक यस्तो ‘लडाइँ’ हो, जहाँ भोट प्राप्त गर्न ‘जुनसुकै’ उपाय अपनाइनेछ र बहुमतलाई आफ्नो पक्षमा पार्न हरसम्भव प्रयास गरिनेछ ।

विगतमा यस क्षेत्रमा हुने चुनावहरूमा बहुसंख्यक भोट बाँडिने र अल्पसंख्यक भोट ध्रुवीकरण हुने कारणले अल्पसंख्यकको मत जितहारको कारण हुने गरेको छ । तर हाल आएर यस्तो प्रवृत्तिमा परिवर्तन आउन थालेको छ ।

भारतको चुनाव, अमेरिकामा ट्रम्पको विजय, बेलायत युरोपेली युनियनबाट बाहिरिने निर्णय यस्तै बहुसंख्यकहरूको धु्रवीकरणको परिणाम हो भनेर निष्कर्ष निकाल्न धेरै विश्लेषणको आवश्यकता छैन । नेपाल पनि यस्ता विषयहरूमा प्रवेश हुने टड्कारो सम्भावना देखिन्छ । यस्ता धारणालाई हालका विश्वका चुनाव परिणामहरूले स्पष्ट इंगित गरेको छ । मुस्लिम देशहरूमा मात्र यस्तो सोच रहिआएकोमा हाल आएर अन्यमा पनि विस्तारै यो प्रवृत्ति प्रवेश गर्दै गएको देखिन्छ ।

चुम्बकमा एउटा ध्रुव जति शक्तिशाली हुन्छ अर्को धु्रव पनि त्यत्तिकै शक्तिशाली हुने वैज्ञानिक सिद्धान्त जस्तै एकातर्फको निर्मम आतंकवादी गतिविधिको प्रतिक्रिया अहिले विश्वभर देखिन थालेको छ । इतिहास पक्कै हालभन्दा अझ निर्दयी थियो होला, तर त्यसबेला सञ्चार र जनचेतनाको अभावमा यस्ता आतंककारी क्रियाकलापको स्थानीय असर मात्र हुने गर्दथ्यो । हाल विश्वव्यापीकरणले एक ठाउँको क्रियाकलापले विश्वभरि नै असर पुर्‍याउन थालेको देखिन्छ । हाल यस्ता परिघटनाबाट न अमेरिका अप्रभावित रहन सक्छ, न भारत, युरोप, अरब, न नेपाल नै ।

अहिले नेपालको अर्थतन्त्र विप्रेषणको भरमा चलेको छ । अमेरिकाको अपेक्षित संरक्षणवादी नीतिले अरबलगायत अन्य देशहरूमा मन्दी आउन सक्छ र त्यो नेपालको लागि घातक हुन सक्छ । तसर्थ ‘पाताल लोक’ भनिने गरेको अमेरिकाको चुनाव र यसबाट हुनसक्ने असर विश्वव्यापी हुनेमा दुईमत छैन ।

नेपाल र नेपालीलाई लोकतन्त्र, संघीयता, समावेशीता, धर्म निरपेक्षता, जातीय राज्यसहित सुनौलो भविष्यको चारो देखाउँदै सत्तामा पुग्न सफल हालका शासक वर्गलाई पनि आफ्ना प्रतिबद्धता बिर्सेर जनताको अभिमत जित्न र शासन गर्न सजिलो हुने छैन ।

अबको बाटो विद्रोह गरेर सत्तामा पुग्नुभन्दा कठिन रहेको कुरा स्पष्ट भएको छ । ट्रम्पको अप्रत्यसित विजय तथा विश्वका अन्य यस्तै घटनाक्रमबाट बहुसंख्यकलाई चिढ्याएर र फुटाएर तथा अल्पसंख्यकको तुष्टीकरणबाट मात्र सत्तामा टिकिरहन सकिँदैन भन्ने सन्देश दिएको छ । हालको चुनाव परिणामले अमेरिका पनि अन्य मुलुकजस्तै विश्व समीकरणभित्रकै एक सदस्य तथा प्रमुख खेलाडी रहेको इंगित गर्दछ ।