पहिलोपटक कलेजो प्रत्यारोपण (भिडियोसहित)

काठमाडौः लामो प्रतीक्षापछि अत्यन्तै जटिल र महँगो उपचार मानिने कलेजो प्रत्यारोपण नेपालमै सुरु भएको छ । कानुनी बाटो खुला भएको केही दिनमै भक्तपुरस्थित मानव अंग प्रत्यारोपण केन्द्र अन्तर्राष्ट्रिय विशेषज्ञ चिकित्सकको सहयोगमा पहिलोपटक कलेजो प्रत्यारोपण गर्न सफल भएको हो । यो नेपाली स्वास्थ्य क्षेत्रको ठूलो फड्को हो ।

पाँचजना अन्तर्राष्ट्रिय चिकित्सकको टोली र नेपाली चिकित्सक टोलीले बुधबार करिब १० घन्टा लगाएर भक्तपुरका ३६ वर्षीय बलराम नागाजुको कलेजो प्रत्यारोपण गरेका हुन् । बलरामलाई उनकी दिदी ४१ वर्षीया सानुमायाँ लागेजुले कलेजो दान दिएकी थिइन् । दुवैजनाको केन्द्रमै उपचार भइरहेको छ ।

संसद्ले भर्खरै स्वीकृत गरेको मानव अंग नियमन तथा प्रत्यारोपणसम्बन्धी नियमावलीले ‘ब्रेन डेथ’ भएका बिरामीबाट कलेजोसँगै अन्य सात अंग निकालेर प्रत्यारोपण गर्न मिल्ने बाटो खुला गरेको थियो । त्यसअघि कसैले दान गरे मात्रै कलेजो प्रत्यारोपण गर्न सकिन्थ्यो । ‘ब्रेन डेथ’ कानुनले कलेजो प्रत्यारोपणको बाटो खुला गरिदिएको हो ।

केन्द्रमा बिहीबार आयोजित पत्रकारसम्मेलनमा स्वास्थ्यमन्त्री गगन थापाले जटिल वातावरणमा पनि कलेजो प्रत्यारोपणका लागि कानुनी बाटो खुला गर्न आफूहरू सफल भएको र त्यसको उपलब्धि छिट्टै निस्कँदा उत्साहित बनाएको बताए ।

यसरी सम्भव भयो प्रत्यारोपण

सरकारले चार वर्षअघि मानव अंग प्रत्यारोपण केन्द्र सञ्चालनमा ल्याएको हो । मिर्गौला प्रत्यारोपणमा मिलेको सफलतामा उत्साहित केन्द्र र त्यहाँका चिकित्सक स्वास्थ्य मन्त्रालयबाट समयमै सहयोग पाउँदा कलेजो प्रत्यारोपण प्रक्रियामा सक्रिय बनेका थिए ।

दक्षिण कोरियाको सियोलस्थित सामसुङ मेडिकल सेन्टरको कलेजो प्रत्यारोपण कार्यक्रमका निर्देशक एवं कोरियन ट्रान्सप्लान्ट सोसाइटीका अध्यक्ष प्राध्यापक डा.जेइवन जो र प्राध्यापक डा. चुन ह्युक डाभिड कोन नेतृत्वको टोली र केन्द्रका कार्यकारी निर्देशक डा. पुकारचन्द्र श्रेष्ठ नेतृत्वमा १५ नेपाली चिकित्सक तथा स्वास्थ्यकर्मीको संलग्नतामा प्रत्यारोपण भएको हो ।

कोरियाली चिकित्सक टोली मंगोलिया, भियतनामपछि कलेजो प्रत्यारोपणमा सहयोग गर्न नेपाल आएको थियो । केन्द्रमा यसअघि नै कलेजो प्रत्यारोपणको सम्भाव्यता अध्ययन गर्न पटकपटक आइसकेको उक्त टोलीले सरकारले कानुनी अड्चन फुकाएसँगै केन्द्रमा जडान गरिएको भौतिक पूर्वाधार र उपकरणका कारण प्रत्यारोपण अघि बढाएको थियो ।

कलेजो प्रत्यारोपण अत्यन्तै जटिल शल्यक्रिया मानिएकाले अन्तर्राष्ट्रिय चिकित्सकको सहयोग लिँदा सुरक्षित हुने ठानेर केन्द्रले उनीहरूलाई बोलाएको थियो । डा. जेइवन जोले अझै पनि तीनचारपटक केन्द्रमा आएर कलेजो प्रत्यारोपण र त्यसम्बन्धी सीप नेपाली चिकित्सकलाई दिन तयार रहेको बताए । तर यसका लागि नेपालले आवश्यक जनशक्ति एकीकृत गर्न, भौतिक पूर्वाधार र उपकरण जुटाउन ढिलो गर्न नहुने बताए ।

‘नेपालमा कलेजो प्रत्यारोपण गर्नुपर्ने बिरामी धेरै भेटिएका छन् । त्यसैले कलेजो प्रत्यारोपणमा आफैं आत्मनिर्भर भए उनीहरूको जीवन सुरक्षित हुनेछ । त्यसका लागि हामी जहिले पनि सहयोग गर्न तयार छौं’, प्राध्यापक डा. जेइवनले भने, ‘मलाई विश्वास छ नेपाली चिकित्सकले नै यो काम गर्नुहुन्छ ।’

भिडियो हेर्नुहोस्

किन महँगो छ कलेजो प्रत्यारोपण ?

जटिल भएकाले विश्वमै कलेजो प्रत्यारोपण महँगो मानिन्छ । भारतमा सरकारी स्तरको गंगाराम अस्पतालले पहिलोपटक कलेजो प्रत्यारोपण गरेको थियो । विश्वकै बढी मानव अंग प्रत्यारोपण हुने दिल्लीको अपोलो अस्पतालमा सन् १९९८ बाट सुरु भएको कलेजो प्रत्यारोपणको सेवा १५ सयजनाले लिइसकेका छन् ।

नेपालमा सेवा नहुँदा सयौं नेपालीले त्यहीं पुगेर कलेजो प्रत्यारोपण गरेका छन् । बलरामलाई पनि कलेजो प्रत्यारोपणका लागि भारत लगिएको थियो तर प्रत्यारोपणमा मात्रै करिब ५० लाख रुपैयाँ खर्च हुने देखिएपछि उनलाई फर्काइएको थियो ।

केन्द्रले कलेजो प्रत्यारोपणको तयारी गर्न थालेको सूचना आउन थालेपछि सम्बन्धित चिकित्सकको सम्पर्कमा पुगेका बलरामको कलेजोको सफल प्रत्यारोपण भएको हो । दनेपालमा करिब १५ लाखमा कलेजो प्रत्यारोपण हुन सक्ने अनुमान गरिएको छ । बलरामको भने निःशुल्क प्रत्यारोपण गरिएको हो ।

सरकारले कलेजो प्रत्यारोपणमा पाँच लाख छूट दिने कानुन पनि छिट्टै ल्याउँदैछ । प्रत्यारोपणमा संलग्न कलेजो रोग विशेषज्ञ दीपेश गुरुवाचार्यका अनुसार फेल भएको बिरामीको कलेजो निकालेर दाताको आधा कलेजो प्रत्यारोपण गर्ने हो ।

बाँकी कलेजो केही महिनापछि पलाउन थाल्छ । भर्खरै मात्र संसद्ले स्वीकृत गरेको मानव अंग नियमन तथा प्रत्यारोपणसम्बन्धी कानुनले बे्रन डेथ भएकाबाट कलेजोसँगै विभिन्न अंग निकालेर आवश्यक बिरामीमा प्रत्यारोपण गर्न सकिन्छ । नेपालमा भने उक्त काम गर्न समय लाग्ने चिकित्सकले बताएका छन् ।

किन फेल हुन्छ कलेजो ?

अत्यधिक मदिरापानका कारण कलेजो फेल हुने गरेको छ । मदिरा पिउँदा कलेजो कडा हुँदै जाने र त्यहाँ रगतसहित अन्य तरल पदार्थ छिर्न समस्या हुँदा कलेजोले काम गर्न सक्दैन ।

मदिरासँगै विभिन्न कडा औषधि, लागूपदार्थको दुव्र्यसन, हेपाटाइटिस सीलगायत कारणले कलेजो फेल हुने गर्छ । औषधि, खानपानलगायतमा ध्यान दिनसके कलेजो फेल हुनबाट जोगिन्छ ।

पाँचजना अन्तर्राष्ट्रिय चिकित्सकको टोली र नेपाली चिकित्सक टोलीले बुधबार करिब १० घन्टा लगाएर भक्तपुरका ३६ वर्षीय बलराम नागाजुको कलेजो प्रत्यारोपण गरेका हुन् ।