खबरदार, शिक्षाको बिरुवा ननिमोठ !

एउटा प्राचीन भनाइ नै छ, सानोभन्दा सानो वृक्ष जोगाउन पनि अनेक दुःखकष्ट सहनुपर्छ । त्यसलाई हुर्कन नदिन अनेक तत्त्व वाधा-अवरोध बनेर आउँछन् । निमोठेर फ्याँक्न चाहनेहरू समाजमा कम छैनन् ।

अवरोधहरूबाट बच्यो भने मात्र त्यो वृक्ष हुर्कन्छ । त्यसमा फूल लाग्न थाल्छ । त्यही फूल चिचिला बन्छ । अनि फल चुँड्नेहरू उद्यत् हुन थाल्छन् । फल झन् आकर्षक बन्दै जान थाल्छ । फल पाक्न थालेपछि त त्यो चित्ताकर्षक नै देखिन थाल्छ । त्यसपछि त्यो आकर्षक, बास्नादार, रसिलो र गुणकारी फल नचाहने कोही हुँदैन । त्यसलाई बेचेर पैसा कमाउन चाहने दलाल, व्यापारी र त्यो रुख भएको जमिनमै कब्जा जमाएर हडप्न चाहनेहरूको संख्या अझ बढी देखिन्छ ।

यही वृक्षको जस्तो हालतमा यतिखेर काठमाडौं विश्वविद्यालय परेको छ । पच्चीस वर्षअघि यो विश्वविद्यालय स्थापना भइरहँदा अरू पनि विश्वविद्यालयहरू खुल्न सक्थे । तिनको नाम यो विश्वविद्यालयको काठमाडौं रहेजस्तै भक्तपुर, ललितपुर वा जुम्ला, हुम्ला वा डोल्पा वा तराई, मधेस वा ताप्लेजुङ, पाँचथर र इलाम विश्वविद्यालय नै हुन सक्थ्यो । काठमाडौं विश्वविद्यालय खुलेजस्तै अरू विश्वविद्यालय खुलेनन् । तर जब काठमाडौं विश्वविद्यालयरूपी बिरुवा हुक्र्यो र फूल फुलेर ढकमक्क भयो ।

फल लाग्यो । देश विदेशमा यो विश्वविद्यालयको हररर बास्ना चल्न थाल्यो तब यो फूल र फलरूपी काठमाडौं विश्वविद्यालय टिप्न चाहनेहरूको संख्या नपत्याउने गरी देखिन थालेको छ । काठमाडौं विश्वविद्यालयरूपी फल र फूल यतिखेर धेरैलाई चाहिएको छ ।

केयूसँग जोडिएपछि राष्ट्रिय, अन्तर्राष्ट्रिय र स्थानीय रूपमा धेरै इज्जत, प्रतिष्ठा पाइन थालेकाले नै संवेदनशील क्षेत्र र विराधीहरूलाई काठमाडौं विश्वविद्यालय, यसको नेतृत्व चाहिएको हो । केयूको रसपान गर्न नै यस वरिपरि झिँगा भन्कन लागेको हुनुपर्छ । काफल पाकेपछि चरीहरू बोटवरिपरि झुम्मिन थाले झैं केयूमा चरीहरू झुम्मिन थालेका छन् । कहिल्यै नदेखिएका चरा मात्र होइन, घरपालुवा जनावर पनि काफल खान लोभिइरहेछन् । कतिपय त काफलको बोट ढाल्नै उद्यत् देखिँदै छन् ।

तर काठमाडौं विश्वविद्यालय त्यत्तिकै यो अवस्थामा आइपुगेको होइन । यसका संस्थापकहरूले मेहनत, पसिनाको सुनकोसी बगाएका छन् । जीवनको सम्पूर्ण ज्ञान र इमानदारी यसैको श्रीवृद्धिमा लगाएकाले नै देशकै जेठो त्रिभुवन विश्वविद्यालय ओरालो लागिरहँदा काठमाडौं विश्वविद्यालय उच्च स्थान बनाउँदै ख्याति कमाइरह्यो ।

काठमाडौं विश्वविद्यालयका योजनाकार संस्थापक उपकुलपति प्राध्यापक डा. सुरेशराज शर्मा हुन् । डा. शर्मा दुई दसकसम्म केयूको प्रमुख रहे । उनले नै यो विश्वविद्यालयको जग हालेर यसलाई फैलाएका हुन् । उनले बिदा लिएपछि चार वर्षअघि प्राध्यापक डा. रामकण्ठ मकाजु केयूका उपकुलपति बने । उनको पहिलो कार्यकाल गत आइतबार सकियो, सोमबारदेखि केयूको भीसी पद रिक्त रहेको छ । न मकाजुको कार्यकाल थपियो न त नयाँ भीसी नै पद बहाल भए । किन काठमाडौं विश्वविद्यालयजस्तो जीवन्त संस्थाको भीसी बनाउने विवाद उत्पन्न भयो ? त्रिभुवन विश्वविद्यालयजस्तै यो पनि उपकुलपतिविहीन के कारणले हुन पुग्यो ? सर्वत्र यही सवाल उठिरहेछ !

जवाफ सरल छ । राजनीतिक भागबन्डा र सत्तामा हुनेहरूको स्वार्थको सिकार बन्न पुगेको हो केयू ! सर्वमान्य भनाइ नै छ, बौद्धिक र प्राज्ञिक बेइमानी भएको देश उँभो लाग्दैन । महत्त्वपूर्ण कुरा के भने प्राज्ञिक र बौद्धिक मानिसले सेतोलाई सेतो र कालोलाई काल भन्न सक्दैन भने त्यो बौद्धिकता पनि उँभो लाग्दैन ।

डा. गोविन्द केसी पटकपटक आमरण अनशन बसेर शिक्षा र स्वास्थ्यको आधारभूत कुरा उठाइरहेछन् । झट्ट सुन्दा उचित जस्तै लाग्छ तर केसीलाई ठडाएर, उनका वरिपरि बस्नेहरूले सिन्डिकेट चलाई कमाउधन्दा मौलाइरहेछन् तर अर्को पक्ष जो रोकिएको छ, उसलाई यसबाट बेफाइदा भइरहेको छ, एक प्राध्यापकले भने । आफ्नो कुरा प्रस्ट पार्न उनले थपे, स्वास्थ्य र शिक्षामा सिन्डिकेट छ र माफिया हाबी छ । गोविन्द केसीको पक्षमा लाग्नेहरू, जसले लाइसेन्स पाएर मेडिकल शिक्षाको सिन्डिकेट चलाउँदै ब्रह्मलुट गरिरहेका छन्, उनीहरू केसीलाई अनसन राख्न उकास्छन् । यसले नै उनीहरूको लुटको दोकान सुरक्षित राख्छ ।

कुरा प्रस्ट छ, ती प्राध्यापकले समस्या औंल्याउदै भने मेडिकल सम्बन्धन जसले दिलाउँछ, उसले अहिले दश करोड रुपैयाँ पाउँछ । मेडिकल शिक्षाको मात्र के कुरा, कलेजको मात्र दिलाउन सके २०/२५ र स्कुलको दिलाउन सके १२/१५ लाख बजार भाउ पुगेको छ । यही बजार भाउ बढाबढमा काठमाडौं विश्वविद्यालयलाई नै पारिएको कारण हो, उपकुलपति नियुक्तिमा ढिलाइ र अन्योल । तर डा. रामकण्ठ मकाजु जस्ता व्यक्तिलाई यो घानमा पारेर गाल्न खोज्नेहरू नै यो घटनामा उदांगिएर पर्दाफास भइरहेका छन् ।

किनभने मकाजु धुलिखेल अस्पतालका स्वप्नद्रष्टा र कुशल व्यवस्थापक हुन् । छँदाखाँदाको विदेशको जागिर छोडेर उनी ०५० सालमा नेपाल आए र आफ्नै गाउँ धुलिखेलमा साथीभाइसँग अलीअली पैसा जम्मा गर्दै अहिलेको चार सय ७६ बेडको अत्याधुनिक धुलिखेल अस्पताल स्थापना गरेका हुन् । माकजुले धुलिखेलकै डा. राजेन्द्रप्रसाद कोजुँलाई सरकारी जागिर छोडेर गाउँमै सामुदायिक अस्पताल चलाउन सहमत गराउँदै चल्न थालेको यो अस्पतालमा अहिले एक सय ५० डाक्टर कार्यरत छन् । राजधानीका ठूला भनिने अस्पताल मात्र होइन, देशभरबाटै बिरामीको जाँचबुझ निम्ति सहयोग लिन आउँछन् ।

मेडिकल कलेजको रूपमा काठमाडौं विश्वविद्यालयसँग सहकार्य गरेर मेडिकल स्कुल चलिरहेको छ । यहाँबाट हरेक वर्ष ७५ जना एमबीबीएस, नर्सलगायतले शिक्षा पाइरहेका छन् । सरकारले पैसा तिरेर डाक्टरी पढाइरहेको टिचिङ अस्पतालबाहेक यो मेडिकल कलेज नै सबैभन्दा सस्तो हो । यहाँ अहिले ३२ लाख ९० हजारमा एमबीबीएस पढाइ भइरहेको छ ।

सरकारी बजेटमा चलेको अस्पताल होइन यो । सुरुमा पाँच, त्यसपछि दस, पच्चीस र अहिले चालीस रुपैयाँ तिरेर बिरामी अस्पतालमा रजिस्टर गरेपछि उसले जुनसुकै डाक्टरलाई जचाउन पाउँछ । स्पेसलिस्टले हेरे पनि पैसा त्यही हो, अतिरिक्त तिर्नुपर्दैन । गाउँबाट आएका बिरामीले उपचार नगराई फर्कन नपरोस् भनेर डाक्टरहरू साँझसम्म नै बस्छन् र बिहान नौ बजेदेखि साँझ ६ बजेसम्म ओपीडी खुलिरहन्छ । यति लामो समयसम्म ओपीडी खुल्ने देशको यो मात्र एक अस्पताल हो ।

भर्ना भएर बेडमा राखेको बिरामीले दैनिक दुई सय ५० रुपैयाँ तिर्नुपर्छ । यो शुल्कभित्र बिरामीलाई चार छाक खाना र डाक्टरले जाँचेको र नर्सले सेवा गरेको पनि पर्छ । भर्ना हुने वा जाँचबुझ गराउन आउने सहर वा गाउँका बिरामीले अस्पतालबाट एउटै सेवा पाउँछन् । यहाँ क्याबिनको व्यवस्था पनि छैन । यति ठूलो अस्पतालमा जम्मा एउटा क्याबिन छ र त्यसमा अरू बिरामीबाट अलग्याउनुपर्ने बिरामीलाई मात्र राखिन्छ ।

यो अस्पताल सञ्चालनको अवधारण डा. रामकण्ठ मकाजुको हो । यहाँ धनी, गरिब, दुःखी, सुखी, धेरै तिर्ने र तिर्न नसक्ने बिरामी भनेर वर्गीकरण गरिँदैन । बिरामी आएपछि पैसा डिपोजिट गर अनि मात्र उपचार गरिन्छ पनि भनिँदैन । बिरामीको तुरुन्त उपचार सुरु गरिहालिन्छ ।

पैसा ? पैसामा हामी कसैलाई पनि जबर्जस्ती गर्दैनौं । सकेसम्म जुटाउ भनिन्छ । हामीलाई विश्वास छ, अहिलेसम्म पैसा भएर पनि नतिरेको उदाहरण यहाँ छैन, डा. कोजुले भने । हुँदै नभएकोलाई हामी निःशुल्क गर्छौं ।

गैर नाफामूलक संस्थाको रूपमा स्थापित यो अस्पतालमा कार्यरत डाक्टर, कर्मचारीको संख्या हजार बढी छ । सबैले तलब सुविधा पाउँछन् । डा. कोजुले भने, मकाजु भन्नुहुन्छ- दैनिक अस्पताल खर्च बिरामीले तिरेको पैसाबाट चलाउनुपर्छ र भौतिक पूर्वाधार र उपकरणको लागि हामी बाहिरबाट सहयोग खोज्छौं । यसको अर्थ हो, नेपालीको पसिनाले उत्पादन भएका सामान नेपाली पैसाले नै किन्नुपर्छ र विबदेशीले बनाएका सामान किन्न उनीहरूकै पैसा उपयोग गर्नुपर्छ ।

अस्पतालका डाइरेक्टरदेखि नर्स, विद्यार्थी मात्र होइन, बिरामीहरूले पनि एउटै भान्छामा पाकेको एउटै खाना खाने हुनाले यहाँ विभेद होइन, समता देखिन्छ ।

०७२ वैशाखको भूकम्पमा यो अस्पतालले गरेको उपचारलाई उदाहरणीय मानिन्छ । सरकारले पनि हामीले दिएको सेवालाई हेरेर यो भेगको हब नै भन्यो धुलिखेल अस्पताललाई । तीन हजार घाइतेको उपचार यो अस्पतालबाट भयो । डाक्टर÷नर्सले दिनरात नभनी काम गरे । अचम्म यहाँ एकजनाको पनि मृत्यु भएन । एकदुईको हात/खुट्टा भने काट्नुपर्‌यो ।

त्यतिबेलाको अवस्थाबारे बताउँदै डा. कोजुले भने, भुइँचालो गएको एक घन्टाभित्रै हामीले युद्धस्तरमा उपचार सुरु गर्‌यौं । अस्पताल मानिसहरूले टनाटन भरियो । पैसा सामान कहाँबाट ल्याउने ? मैले डा. मकाजुसँग प्रश्न गरें, उहाँले तत्कालै जवाफ दिनुभयो, अस्पतालको भण्डार खोल । यस्तो बेलामा दाजुभाइ दिदीबहिनीलाई सहयोग गर्न सक्दैनौं भने यो अस्पताल किन चाहियो ?

नेपालकै नमुना अस्पताल बनाउन मात्र होइन, डा. सुरेशराज शर्माले केयू छाडेपछि अब यो विश्वविद्यालय पनि खत्तम हुन्छ । त्रिभुवन र अन्य विश्वविद्यालय झैं यो पनि ओरालो लाग्छ, बिग्रन्छ र दलदलमा फस्छ भन्नेहरूका भनाइलाई गलत सावित गर्दै मकाजुले आफ्नो उपकुलपतित्वमा विश्वविद्यालयलाई झन् परिमार्जन गर्दै राम्रा काम अगाडि बढाए । केयूलाई विवादरहित रूपमा चलाएर देखाए । केयूको साख जोगाउँदै अझ सुदृढ बनाए । नयाँ कार्यक्रम थपसमेत गरे ।

केयूको बाईसौं दीक्षान्त समारोहमा उपकुलपतिको आसनबाट बोल्दै डा. रामकण्ठ मकाजुले भनेका थिए, प्रत्येक विद्यार्थीको मस्तिष्कमा सार्थक सपनाहरू भरिदिने र असम्भव देखिएका कामलाई सम्भव बनाउन सहयोग गर्ने ठाउँ नै मैले कल्पना गरेको विश्वविद्यालय हो ।

जहाँ पढाएको विषयको भन्दा गरेका कामको बढी मूल्य हुन्छ र सबै विधाका मानिस बसेर प्राज्ञिक बहस गर्ने वातावरण हुन्छ । जसले समुदायमा गाभिएर रोजगार सिर्जना गर्छ र समाज परिवर्तनमा अमूल्य योगदान पुर्‌याउँछ । जसले आपसमा हातेमालो गरेर सहयोग गर्ने संस्कार बसाउँछ र समाजमा मिलिजुली बसेका मानिसबीच फाटो नल्याई एकअर्काको अझ नजिक ल्याउँछ । जहाँ विशेषज्ञ र विद्वान्हरूको जस्तै दिनहुँ माटोमै रहेर परि श्रम गरिरहने विपन्न किसानको पनि सम्मान हुन्छ ।

जहाँ संसार परिवर्तन गर्ने खालको भाषण गरेर पनि काम नगर्ने मान्छेको सट्टा काखमा नानी च्यापेर नदीको किनारमा ढुंगा फुटाइरहेकी गरिब महिलाको श्रमको महत्त्व हुन्छ । जसले विदेशमा श्रमिक बनेका हजारौं युवाको हितको लागि भनेर गरिने फोस्रा गफको सट्टा त्यस्ता युवाहरूले बगाएका पसिनालाई बढी महत्त्व दिन्छ ।

यसकै लागि आफ्नो टिमले गाउँ र विद्यार्थी मैत्री विश्वविद्यालय बनाउने अवधारणाअनुरूप काम गरिरहेको डा. मकाजुले घोषणा गरेका थिए । उनले केयू रजतजयन्ती अवधारणा- २०३० तयार गरेर ६ वटा अवधारणा, गुणस्तर, प्रभाव, समता, विश्वस्तरीय संलग्नता, नवीनता, केयूको ब्रान्डको रूपमा पहिचान बनाउन इतिहासका साक्षी मात्र होइन, इतिहास रच्ने महत्त्वाकांक्षी योजना अगाडि सारेका थिए । यति नै बेला उनले कवि रवीन्द्रनाथ ठाकुरको कालजयी कविता सुनाए-

जहाँ दिमाग डर, भयबिीना रहन्छ, त्यो शिर उच्च रहन्छ
जहाँ ज्ञान स्वतन्त्र हुन्छ, त्यहाँ सिंगो संसार नै
सानासाना सिमानाका पर्खालले विभाजित हुँदैन । - भावानुवाद ।

समाधान के ?

केयू उपकुलपतिको नियुक्तिको यो प्रसंगको समाधान निम्न पाँच बुदा हुन सक्छ, एक प्राज्ञिकले बताए-
- डा. मकाजुको म्याद सकियो, थप एक कार्यकाल उनले सुरु गरेको र गर्न लागेका सुधारका काम पूरा गर्न देऊ, माओवादी स्वार्थ पूरा गर्ने सर्तमा होइन ।
- स्वतन्त्र रूपमा काम गर्न दिँदैनन् भने म बन्दिनँ उपकुलपति भन्ने घोषणा गर डा. मकाजु ।
- केयूलाई सम्बन्धनको व्यापारबाट मुक्त राख्ने हो भने राजनीतिक हस्तक्षेपबाट मुक्त राख्दै स्वतन्त्र, प्राज्ञिक संरचनाको योजना विधि र कार्य प्रणाली बनाऊ । यहीअनुरूपको नयाँ प्रक्रियामा जाऊ ।
- शिक्षामन्त्री धनीराम पौडेल, पूर्व उपकुलपति डा. सुरेशराज शर्मा र पूर्वसभामुख दमननाथ ढुंगानाको उपकुलपति सिफारिस समितिले पेस गरेको नामलाई दायाँबायाँ नगरी तत्काल नियुक्त गर ।
- पाँचौं विकल्पको रूपमा माथिको कुनै एक विकल्प कार्यान्वयन गर । यसबाट केयूको साख जोगिन्छ । प्राज्ञिक मर्यादा कायम हुन्छ र सिफारिस गर्न गठन भएको सिफारिस समितिका सदस्यहरूको पनि हाम्रो सिफारिस सही भएकोले त्यो कार्यान्वयन हुनुपर्छ भन्ने उत्तरदायित्व पनि सुनिश्चित हुने देखिन्छ ।