स्रोतले पत्रकारितालाई हानेको ‘जुत्ता’

‘अक्सर पत्रकारहरूको मोबाइलमा दुईथरी सन्देश आउँछन् । पहिलो, यस्तो कार्यक्रम हुँदैछ, रिपोर्टिङ गरिदिनुप¥यो भन्ने अनुरोधात्मक सन्देश । दोस्रो, यस्तो घटना भयो, उस्तो घटना भन्ने सन्देश । २३ मंसिरमा पोखराका थुप्रै पत्रकारलाई दोस्रोखाले सन्देश आयो, ‘नयाँ शक्ति पार्टीका संयोजक बाबुराम भट्टराईमाथि जुत्ता प्रहार ।’ टिभी र अनलाइनले ‘ब्रेकिङ न्युज’ पाइहाले ।

मोबाइलमा सूचना आएको केहीबेरपछि अनलाइनहरूमा भट्टराईमाथि जुत्ता बज्रेको समाचार आउन थाल्यो । भट्टराईले उता भाषण पूरा नगर्दै समाचार भाइरल भइसकेको थियो । स्थानीय दैनिकका सञ्चारकर्मीसँगै थिएँ, म । हामी कार्यक्रम भइरहेको पृथ्वीनारायण क्याम्पसका विद्यार्थीलाई फोन डायल गर्नपट्टि लाग्यौं । यताबाट फोन घुमाउँदा उतापट्टिबाट पनि उही सन्देश दिने फोन आउन छाडेका थिएनन् । प्रहरीमार्फत पुष्टि गर्ने प्रयास गरियो । एक विद्यार्थी पक्राउ परेको पुष्टि प्रहरीले गरे ।

कार्यक्रमस्थलमै छु भन्दै फोन गर्नेहरू निख्रिएका थिएनन्, फोन आइरह्यो । अझ के भनियो, भने जुत्ता हान्ने ती विद्यार्थी पनि भट्टराई थरकै हुन् र जनयुद्धमा लागेर परिवारका सबै सदस्य गुमाएका रहेछन् । जुत्ता बज्रिनुको कारण पनि खुलाएर ‘फाइभ डब्लु वान एच’को पूरापूर जानकारी दिने फोन आइसकेपछि पत्रकारले समाचार बनाए । तिनै सूचनाका भरमा बाबुराममाथि जुत्ता प्रहार भएको समाचार भोलिपल्टका पत्रपत्रिकामा छापिए ।

जसरी विज्ञानमा अनुसन्धानको पहिलो चरण भनेको ‘हाइपोथेसिस’ हो, पत्रकारितामा पनि ‘न्युजस्टोरी’को चरण त्यही हो । विज्ञानले पुष्टि र पुनःपुष्टि गर्न एकैखाले प्रयोग गरे पुग्ला पत्रकारिता समाजविज्ञानको अंग भएकाले विभिन्न कोणको पुष्टि गरिनुपर्छ । ‘क्रस भेरिफिकेसन’ अनिवार्य हुन्छ । बाबुराममाथि जुत्ता प्रहार भएको सूचना दिने जति पनि स्रोत थिए, सबैले उस्तै सूचना टिपाइदिए र पत्रकारले पत्याए ।

भोलिपल्ट स्थानीयदेखि राष्ट्रियसम्मका थुप्रै अखबारमा उही समाचार आयो । नयाँ शक्ति इतरका विद्यार्थीले टिपाइदिएकाले सूचनामा ‘क्रस भेरिफिकेसन’ नगर्दा पत्रकार चुक्न पुगे । जसरी न्यायाधीशले उपलब्ध कागजात, घटनाका दुवै पक्ष र तटस्थ साक्षीको बयान÷बकपत्र अध्ययन गरेपछि फैसला गर्छन्, त्यसैगरी पत्रकारले पनि आफू प्रत्यक्षदर्शी नभएको घटनाको रिपोर्टिङ गर्नुपर्ने हो ।

बाबुराममाथि जुत्ता प्रहार भन्ने समाचार फैलनुको पहिलो कारण पत्रकारले त्यस्तो नगर्नु त छदै थियो । ‘क्रस भेरिफिकेसन’ पनि कस्तो भयो भने, भिन्न–भिन्न संगठनआवद्ध विद्यार्थीमार्फतचाहिँ भयो तर सामान्य हेक्का राखिएन कि ती सबै नयाँ शक्ति इतरका थिए । यस्ता समाचार ‘ब्रेक’ गरेर अनलाइनलाई ‘हिट’ बनाउन लोभिनु पनि अर्काे कारण थियो ।

कुन स्वार्थले सूचना आयो र उसले किन दियो भनेर पत्रकारले हरेक सूचना र त्यसको दातामाथि शंका गर्नुपर्छ । त्यो गर्दै गरिएन । खासमा त नयाँ शक्ति इतरका विद्यार्थीले आफू नजिकका पत्रकारलाई सूचना टिपाएका थिए । कार्यक्रम मध्यान्हअघिकै थियो, अल्छी नगरेको भए घटनाका प्रत्यक्ष सरोकारवाला दुवै पक्षलाई सुन्ने फुर्सद त्यो दिन पत्रकारलाई पर्याप्त थियो । जस्तो कि, पोखराका क्राइम रिपोर्टर अर्जुन गिरीले गरे । गिरी एकमात्र पत्रकार थिए, जसले जुत्ता हाने भनिएका सञ्जीवलाई भेटेरै कुरा बुझे ।

मैलेचाहिँ स्वयं भट्टराईलाई भेटेरै सोधें । उनले पनि जिब्रो नचपाइ बोले, ‘मलाई उहाँले कालो झण्डा देखाउनुभयो । मैले देखें, मैले पनि कालै कोट लगाएको छु भनें । उहाँलाई केही नगर्नाेस्, विरोध गर्न पाइन्छ भनें र प्रहरीलाई पनि उहाँलाई छोडिदिन अनुरोध गरें ।’ कार्यक्रमको भिडियो नै हेर्दा पनि बाबुरामले त्यसो भनेको नै देखियो । कार्यक्रममै उपस्थित पत्रकारले पनि जुत्ता हानेको नदेखेको सुनाए ।

‘बाबुरामलाई किन जुत्ता हान्नुभएको ?’ यो प्रश्नले सञ्जीव चकित भएछन् र उल्टै सोधेछन्, ‘कसले भन्यो जुत्ता हान्यो ?’ भएको के रहेछ भने उनले बाबुरामले बोल्न सुरु गरेको २ मिनेटपछि झोलाबाट निकालेर कालो झण्डा र हस्तलिखित पम्प्लेट देखाएछन् । सञ्जीवले जिब्रो नचपाइ बोले, ‘मलाई नेताहरू देखेर धृणा लाग्छ, कालो झण्डा देखाएँ, पम्प्लेट देखाएँ ।’

जुत्ता हान्ने योजना पनि रहेनछ । आगो नबली धुवाँ निस्किएको चाहिँ पक्कै थिएन । सञ्जीव स्वयंका अनुसार भएछ के भने ,उनले झण्डा र पम्प्लेट देखाउनसाथै नयाँ शक्तिका विद्यार्थीबाट हो–हल्ला भएपछि भाग्दा उनको जुत्ता फुस्कियो । उनलाई तत्कालै समातेका सुरक्षाकर्मीका अनुसार, फुस्किएको जुत्ता कार्यक्रम स्थलमै छाडिनु नै जुत्ता हानेको भनेर भ्रम फैलनुको अर्काे कारण हो ।

तर कुनै अर्काे कारणले आगो प¥यो र धुवाँ निस्कियो भन्दैमा कसैले डढेलै लगाएको हो भनेजस्तै गरी सञ्जीवको जुत्ता फुस्किएको कुरालाई प्रहारै गरेको भनेर समाचार आयो । वास्तवमा ‘बाबुरामलाई जुत्ता हानियो’ भन्ने समाचार अन्ततः स्रोतले पत्रकारितामाथि बर्साएको ‘जुत्ता’ पो बन्न पुग्यो ।