यसरी बन्यो 'सेतो सूर्य'

दीपक रौनियार सिनेमामा सक्रिय हुनुअघि पत्रकारितामा थिए । राजनीतिमा अद्यावधिक हुनै नै भए, सिनेमाबारे कलम चलाउने हुनाले यस क्षेत्रसँग उत्तिकै निकट थिए । तर, राजनीति र सिनेमाको तुलनात्मक अध्ययन गर्दा भने उनी निराश हुन्थे । ‘पञ्चायती व्यवस्था अन्त्य हुने गरी जनआन्दोलन भयो । त्यसपछि १० वर्ष युद्ध भयो, फेरि जनआन्दोलन । सामाजिक–राजनीतिक उथलपुथल भए ।

सिनेमा भने यो कुराबाट भागेर खाली बलिउडमा सफल भएको कथाको मात्रै किन पछि लागिरहेको छ ?’ उनलाई प्रश्नले पछ्याउँथ्यो । रौनियारका छोटा–लामा सिनेमाहरू उनकै प्रश्नका उत्तर हुन् । उनलाई लाग्छ– दोस्रो कथानक चलचित्र ‘सेतो सूर्य’ त्यसको अझै स्पष्ट उत्तर हो । सिनेमामा पनि प्रेमकथा बढी बिकाउ छ भन्ने जान्दाजान्दै सामाजिक–राजनीतिक विषय रोज्नुको कारण पनि त्यही हो ।

माओवादी युद्ध सुरु हुँदा रौनियार १७ वर्षका थिए । उनको विश्लेषण छ, त्यसपछि देखे–भोगेको जीवनमा सबैभन्दा बढी प्रभाव त्यही युद्धले पारेको छ । तर, त्यसबारे गम्भीर सिनेमा बनेका थिएनन् । त्यस्तो रिक्तता पूरा गर्नेबारे उनले सोचिरहेका थिए ।

मस्तिष्कमा त्यस्तो सोच आइरहेका बेला सन् २००९ मा उनकी जीवनसाथी तथा कलाकार आशा मगरातीले काभ्रेस्थित ‘स्पाइनल इन्जुरी रिह्याबिलिटेसन सेन्टर’ का लागि प्रवद्र्धनात्मक वृत्तचित्र बनाइन् । त्यसक्रममा खिचिएको दृश्यमा ‘स्पाइनल इन्जुरी’ भएर त्यहा“ भेटिएका माओवादी र प्रहरीको संवादले रौनियारलाई तान्यो । उनले त्यही कथामा सिनेमा–सपना देख्न थाले ।

हाम्रो समाजमा यति धेरै नकारात्मकता छ कि माओवादी भनेपछि घृणा गर्न थालिहाल्छौं । यस्तो अवस्थामा हृदयदेखि नै चरित्रलाई स्वीकार गर्न सक्ने कलाकार चाहिन्थ्यो।
दीपक रौनियार, निर्देशक

पछि उनले त्यो कथा आफू कार्यरत बीबीसी रेडियो–नाटक ‘कथा मीठो सारंगी’मा पनि प्रयोग गरे । सन् २०१० मा उनको अर्को कथा ‘हाइवे’ले सिनेमा निर्माणका लागि लगानी पायो । उनी बीबीसी छाडेर त्यतै लागे । दुई वर्ष खर्चिएर उनले निर्देशन गरेको ‘हाइवे’ले नेपाली सिनेमा हेर्ने र बुझ्ने दृष्टिलाई नै धक्का दिने गरी सराहना र आलोचना पायो । त्यसले आफूलाई अझै जिम्मेवार बनाएको महशुस गरेका रौनियारले सन् २०१२ को अन्त्यदेखि ‘सेतो सूर्य’को काम थाले ।

यद्यपि, समय परिवर्तन भइसकेको थियो । अस्पतालबाटै कथा भन्दा भाव–सम्प्रेषण बलियो बन्न सक्दैन भन्ने अनुभूति उनलाई भयो । त्यसैले निर्देशन, अभिनय, कोरियोग्राफी र सम्पादनमा समेत सिद्धहस्त डेभिड बार्करसँग उनले कथाशिल्पमा सहयोग लिए । ‘दुवै जनाको दिमागी मन्थनबाट प्रतिनिधि नेपाली गाउँको एउटा घरबाट कथा भन्न सकिन्छ भन्ने निक्र्योल निस्कियो । र, बाबुको मृत्युपछि घर आइपुग्ने दाजुभाइलाई द्वन्द्वका दुई पक्षका रूपमा विम्बात्मक चित्रण गरेर सिनेमाको कथा बुनियो,’ उनी भन्छन् ।

 राम्रो चलचित्रका लागि कलाकार छनोट निकै महत्वपूर्ण पक्ष हो । प्रसिद्ध निर्देशक अब्बास किरोस्तामीलाई सम्झँदै रौनियार भन्छन्, ‘उहाँ भन्नुहुन्थ्यो, कास्टिङ राम्रो भयो भने सिनेमाको आधा काम सकिन्छ । त्यसैले कास्टिङ गर्दा आशाले सम्पूर्ण क्षमता लगाएकी हुन्छिन् ।’ सिनेमामा दयाहाङ राई माओवादी कार्यकर्ता ‘अग्नि’को भूमिकामा छन् ।

उनी सिनेमाका ‘प्रोटागोनिस्ट’ हुन्, जो सबैले मन पराउने चरित्रको खोजिन्छ । तर, अग्निको पृष्ठभूमि त्यस्तो छैन । उनले घर छाडेका छन्, पत्नीलाई अस्वीकार गरेका छन् । वर्षौं घर फर्केर आएका हुन्नन् । उनलाई माया गर्न सकिने ठाउँ एकदमै कम देखिन्छ ।

रौनियार भन्छन्, ‘अर्कातिर, हाम्रो समाजमा यति धेरै नकारात्मकता छ कि माओवादी भनेपछि घृणा गर्न थालिहाल्छौं । यस्तो अवस्थामा हृदयदेखि नै चरित्रलाई स्वीकार गर्न सक्ने कलाकार चाहिन्थ्यो । तर, थुप्रै कलाकारको अडिसन गर्दा पनि चित्त बुझेन ।’ उनले त्यो क्षमता पहिले पनि सँगै काम गरिसकेका राईमा देखेका थिए । त्यसपछि कथामा अर्को ‘लेयर’ थपेर प्रधानपञ्चको ल्याइते जनजाति पत्नीबाट जन्मिएको छोरा माओवादीमा सामेल भएको बनाए ।

व्यस्तताबीच पाएको प्रस्तावित चरित्रको जटिलता देखेर राई पहिलो चरणमा हच्किए । तर, आफूले भोगेको समयको आवाज र भाषा चरित्रमा देखेपछि उनले चुनौती स्वीकारे । राई भन्छन्, ‘मलाई चरित्रमा सन्तुलित अभिनय गर्नुपर्ने चुनौती त थियो । तर, चरित्रले भोगेको समय र भन्न खोजेको कुरा तथा हामीले भोगेको समयको आवाज र भन्न खोजेको कुरा एउटै भएकाले सहज ठानें ।’

दायाँंबाट क्रमश दयाहाङ राई, दीपक रौनियार, रवीन्द्रसिंह बानियाँं । तस्बिर : सराेज बैजु

‘सेतो सूर्य’को चरित्रलाई उनी अभिनय जीवनकै प्रिय चरित्रमध्ये एक मान्छन् । उनको भोगाइमा सिनेमामा कलाकारले निर्वाह गर्ने चरित्र दुईथरी हुन्छन् । एक प्रिय, अर्को आकर्षक । आफैंले अनेक जादू गरेर दर्शक तान्नुपर्ने र बक्स अफिस हान्नुपर्ने भूमिकालाई उनी आकर्षक मान्छन् । ‘तर, त्यस्तो भूमिका प्रिय हुन्छ भन्ने छैन । तर, यो सिनेमामा मैले निर्वाह गरेको चरित्रचाहिँ मन नजिकको छ, प्रिय छ ।

यस्तो चरित्र बेला–मौकामा मात्रै पाइन्छ ।’ चरित्रलाई न्याय गर्नका लागि रौनियार र राईले संगत गरेका र चिनेका माओवादी नेतादेखि गुरिल्लासँग समेत अन्तरवार्ता गरेका थिए । संवादलाई प्राकृतिक बनाउन उनीहरूको स्वर अनेकौंं पटक सुनेको राई सम्झन्छन् । सिनेमामा सरकारी सेनामा संलग्न युवाको भूमिकामा छन्, रवीन्द्रसिंह बानियाँ । धेरैको सुझावपछि बानिया“लाई उपयुक्त ठहर्‌याएको रौनियार सुनाउँछन् ।

बानियाँले भने आफ्नो चरित्रका लागि ‘टलकजंग भर्सेस टुल्के’ सिनेमालाई सन्दर्भ माने । त्यहाँ पनि उनी प्रधानपञ्चको छोरा ‘बाहुसाहेब’को भूमिकामा छन् । आफ्नो हठ नछाड्ने चरित्र उतार्न त्यसले उनलाई सहयोग त गर्‌यो तर कतिपय सन्दर्भमा त्यही चरित्रको छाप देखिने हो कि भनेर हच्किए पनि । त्यसले उनलाई अझ फरक गर्न सचेत बनायो । सेनाको पारिवारिक पृष्ठभूमि भएकाले पनि उनलाई अझ सहज भयो ।

सिनेमामा अग्निको पत्नी ‘दुर्गा’को चरित्रमा आशा छिन् । उनकी छोरी ‘पूजा’को चरित्रका लागि कलाकार खोज्न भने निकै समस्या परेको थियो । । रौनियार सम्झन्छन्, ‘थुप्रै अडिसनपश्चात एक बालिकालाई काठमाडौंबाट छायांकन स्थल लगिएको थियो । तर, काठमाडौंमा हुर्किरहेकी उनले ग्रामीण छायांकन स्थलमा आत्मविश्वास देखाउन सकिनन् ।’

विकल्पका रूपमा लिइएकी घान्द्रुककी सुमी मल्ललाई लिएर १० दिनको दृश्य पुनः छायांकन गरियो । द्वन्द्वमा आमाबाबु गुमाएको पात्र ‘बद्री’का लागि भने अन्तिम ‘लोकेसन ट्रिप’का क्रममा घान्द्रुक गएका बेला लिइएको अडिसनमा भेटिएका अमृत परियारले काम गरे ।

उनको पृष्ठभूमि पनि पात्रको पृष्ठभूमिसँग नजिक छ । बाबु सानैमा बितेका, आमाले पनि छाडेर गएका कारण उनले अभिभावकको अभाव वास्तविक जीवनमै झेलिरहेका थिए । यसअघि कहिल्यै अभिनय नगरेका सुमी र अमृतबाट रौनियारले निकालेको प्राकृतिक अभिनयको प्रशंसा भइरहेकै छ ।