रेडियो बोकेर मनाङ

समय अलिकअघिको हो । नभुलेपछि सम्झना पुरानो नहुँदो रहेछ । आफूमा त ती अभिलेखीय थिए नै । तर बाँडु भन्दाभन्दै जीवनको रोजीरोटी सेक्ने तावाकै मेसोमा अल्झिइएछ । बग्दो पानीको लहरमा कतै अल्झिएको पात जस्तै । समय बगिरह्यो पानी बनेर । यतिबेला फुर्सदको सानो छेस्कोले पात धकेलिदिएको छ ।

मानिससँग सिनेमा हेराइको आ-आफ्नै अनुभव हुन्छ । पहिलो सिनेमा, मनपर्दो सिनेमा, धेरैपटक हेरिएको सिनेमा, हेर्दाहेर्दै निदाएको सिनेमा, पहिला राम्रो नबुझेर फेरि हेर्दा बुझिएको सिनेमा, अनेक-अनेक यस्तै । सिनेमाका यस्तै अनेकानेक किस्साहरू मसँग पनि छन् । सिनेमा हेर्दाहेर्दै रोएका पलहरू, मस्तिष्कले अर्को सिनेमा खडा गरेका अनुभवहरू, थुप्रै अर्थोक पनि ।

मैले मेरो जीवनमा धेरै हेरेका सिनेमा भारतीय सिनेमा हुन् । कारण विविध छन् । बाल्यकालमा र त्यसभन्दा पछि पनि विशेषतः भारत पाकिस्तानका विषयवस्तुमाथि बनेका सिनेमाले मलाई हिमाल र हिमाली गाउँको मोह जगाए । ग्रामीण परिवेशको जनजीवीका, मैलो र नमिलाइएको लुगा लगाएर भेडा धपाउँदै गरेका बालपात्रहरूलाई कतिपटक आफूसमेत ठानेर चितवन राष्ट्रिय निकुञ्जमा भैंसी धपाइरहेको हुन्थेँ म । मेरो गाउँबाट देखिने माछापुच्छ्रेसहितको अन्नपूर्ण हिमशृंखला हेरेर हिमालको अनेकानेक परिकल्पना गथ्र्यो मेरो मस्तिष्क । नेपाली सिनेमा हेर्दा मेरा आँखा कहीँ कतै ती हिमाल र हिमाली परिवेशको कथा खोजिरहेका हुन्थे । ती अक्सर पृष्ठभूमिमा मात्र देखिन्थे आक्कलझुक्कल मेरो गाउँबाट देखिएजस्तै ।

मनमा लाग्ने एउटा कुरा, लागेको कुरा मनमनै हुर्कने र ठूलो हुँदै जाने अर्को कुरा । चितवनको माडीजस्तो ग्रामीण परिवेशबाट हुर्कंदै गरेका म र मेरा कुराहरू घुमेर पो कहाँ फर्किन्थे र ! घुम्नु भन्नु पनि स्कुलको शैक्षिक भ्रमणले तय गरेको सिमानाकै पेरिफेरिमा गुजुल्टिन्थ्यो । त्यो पनि प्रायः को-को शिक्षक घुमाउन निस्कन्छन् र उनीहरू धेरैपटक कहाँ पुगेका छैनन् भन्नेसँग धेरथोर सम्बन्धित हुन्थ्यो । कहाँ जाँदा विद्यार्थीले कति रकम उठाउने भन्ने सवालको त कुरै नगरौं । स्कुलबाट घुम्न निस्कने रहरको तगारोमा यही बाध्यताको लौरो धेरैलाई चल्थ्यो । सायद अझै चल्छ ।

आजकल लाग्छ नघुम्नु भनेको जम्नु हो । पोखरी हुनु हो । तर, फेरि उही रोजीरोटीको तावा बाधक बन्छ । कहिलेकाहीँ उही फुर्सदको सानो छेस्कोले धकेल्छ र जीवनको असली प्रवाहमा बुडुल्की मार्न पाइन्छ । सिनेमापछि मलाई हिमालको काउकुती लगाउने विश्व सुवेदी हुन् । हामी एकताका सँगै काम गथ्र्यौ । अहिले सँगै छौं जस्तो लाग्छ ।

उनी हिमाली यात्राका अनेक किस्सा सुनाउँथे । योबीचमा हामीले मुस्ताङमा गजल साँझ आयोजना गर्ने योजना बनायौं । उनी र मेरा परिवारसहित हप्तादिन घुम्ने योजना पनि बनेकै थियो । आठ दसजनाको टोली जाने र एकैपटक केही म्युजिक भिडियोहरू उतै सुटिङ गरेर फर्कने योजना पनि बनायौं । तर, योजनामात्र बनायौं । अर्थोक केही गरेनौं । समय बगिरह्यो पानी बनेर । हामी पात बनेर अल्झिइरह्यौ । अनेक थोकमा ।

एक दिन अकस्मात उनले मनाङ जाने योजना सुनाए । त्यो पनि कामका लागि । 'मनाङमा नयाँ रेडियो खुल्दैछ । प्राविधिक कामको जिम्मा मेरो हो । भाइले दुई तीनवटा क्लास लिनुपर्ला ! अलिअलि घुम्ने गरी हप्ता दिनको समय निकाल्नु ।'

समय त के निकाल्नु थियो र ! गर्दै गरेका काम थन्क्याउनु, घरकालाई फकाउनु र निस्कनु बाहेकको अर्को उपाय मसँग थिएन र छैन भन्दा पनि हुन्छ । मैले यसै गरेँ । हामी मनाङ जाने भयौं । हिमाल हेर्न, हिमाली परिवेशलाई बुझ्न ।

हामी छिटो गरेर ढिलो निस्क्यौं । ढिलै निस्किए पनि बेसीसहर पुग्दा नेपाल खाल्डोदेखि आइपुग्नुपर्र्ने सामान र अन्य दुई मानिस आइपुगेकै रहेनछन् । अन्य दुईमा रेडियोका टावर टेक्निसियन र रेडियो सञ्चालकमध्येका एक हुन् भन्ने जानकारी थियो । पटक-पटक फोन सम्पर्क भइरह्यो । पछि थाहा लाग्यो । रेडियोको सम्पूर्ण प्राविधिक सामान समेत हामीसँगै जाँदै रहेछ । सामान नपुग्दै हामी निस्किएकोमा थकथकी लाग्यो । यसर्थ मैले छिटो गरेर ढिलो निस्क्यौ भने ।

करिब ८ बजेको हुँदो हो । रेडियो सञ्चालक समितिका सचिव सुरेश थापा र टावर टेक्निसियन राजमान महर्जन आइपुग्दा । थप जानकारी सामानको थन्कोमन्को लाइवरी चलेको गफगाफले दियो । सुरेश चामेको एक माविका सहायक प्रअ पनि रहेछन् । बिदा मनाउन आफ्नो गाउँ झरेर फर्केका सोही विद्यालयका दुई शिक्षक दीपक सेढार्इं र दिलीपकुमार यादव पनि भोलिपल्ट रेडियो सामग्री बोकेर सँगै उक्लने टुंगो लाग्यो । चितवनको माडी घर भएका एकजना प्रहरी भाइको पनि मनाङमा सरुवा भएछ । गुन्टा कसेर तयार उनी पनि सँगै जानेमा थपिए ।

मिनीबसमा भन्दा धेरै यात्रु एउटा जिपमा अटाए । आसन टेकाउन मिल्ने सबै भाग सिट बन्यो । रेडियोका लागि नेपाल खाल्डोबाट आइपुगेका अत्यावश्यक सामग्री पनि त्यसमै खाँदिए । मनाङे चौताराबाट जिप छुट्यो । जिप गुडेपछि बेसीसहर छुट्यो ।

मस्र्याङ्दीको तीरैतीर जिप गुड्यो । विकासको कालोपत्रे छुटेपछिको धुलोले आफैं आएको बाटोसमेत नदेखिने बनाउन थाल्यो । धुलोमै रुमल्लिएर पछाडि फर्किएँ । मनाङ जाने यही बाटोका कारण स्थानीय ट्रेकिङ रुट बिग्रिएको, पर्यटक सोझै मनाङ उक्लन थालेपछि लमजुङमा पर्यटकको बास छोट्टिएको आदि कारणले वैकल्पिक पदमार्ग चिनाउन र त्यसको प्रचारप्रसार गर्न नेपाल टुरिजम बोर्ड र स्थानीय लमजुङे व्यवसायीले केही वर्षअघि आयोजना गरेको सातदिने लमजुङ भ्रमणलाई सम्झे । गजलकार सुमन लम्साल र पत्रकार महेशकुमार खातीलाई सम्झेँ । भुजुङ, काउलेपानी, घलेगाउँ र अरू लमजुङे होमस्टे गाउँहरूलाई मनमनै नमन गरेँ । रोधी सम्झेँ । रोधीको रमाइलो र रमाइलोमा उक्साउने बिजुलीपानी सम्झेँ ।

आँगनमा मस्र्याङ्दी बगाएर पिँढीमा भात खुवाउँछ स्याँङे । हामीलाई पनि खुवायो । मैले पहिले भेटेको भन्दा अलिक तन्नेरी भइसकेछ त्यो पनि । उँभो लाग्ने र बेसीसहर झर्ने दुवैतर्फका जिप बाटैमा थिए । गाडी स्टाफ, भरिया, विदेशी पर्यटकहरू, आन्तरिक पर्यटक सबैसबैको भान्छाघर हो त्यो । गाउँ नै हो तर बिहानै ब्रेकफास्ट बनाउने बानी परेको छ उसलाई । लोकल कुखुरा उसको भान्छामा मुस्किलले पाक्छ । अचेल जताततै ब्रोइलर नै चल्छ । हामीलाई पनि चल्यो । अकबरे खुर्सानीमा गाउँ बसायो ।

स्याङेमा मान्छेहरूको अहम् तुच्छ लाग्यो । मानिसहरूको भोल्युम सानो लाग्यो । सायद त्यो मस्र्याङ्दीको आदेश थियो । आँगनबाटै बगिरहेको मस्र्याङ्दी अहम्का अघिल्तिर सबैसबै लघु लागे मस्याङ्दी अहम् सम्झँदा छिमेकी पुस्तुनका राष्ट्रकवि सम्झेँ । स्वरसम्राट् नारायण गोपाललाई सम्झेँ । 'मस्र्याङ्दी नदी नरमाइलो सुसाइ रहेको.....।' अनायास यो गीत गुन्गुनाएछु । मेरोभन्दा अलिक मोटो र धोद्रो स्वरमा विश्व सुवेदी पनि मिसिए । फेरि थपियो '....कहाँ हो कहाँ बादलभित्र म रोइरहेको ।'

स्याङेबाट अर्को जिपमा हामी खाँदियौं । खाना खाएकाले होला बसाइ अलिक अप्ठ्यारो लाग्यो । घाम चर्किंदै थियो । हामीलाई करिब दुई मिनेट उकालेपछि जिप रोकियो । बाटोमा पहिरो झरेछ । पहिरो पनि के भन्नु ! मात्र एउटा ढुंगा झरेछ । ढुंगा अघिल्तिर जिप सानो देखियो । हिँड्नुको विकल्प रहेन । रेडियो सामग्रीका लागि भरिया खोजियो । भरियाले मात्र सामान पार लगाउने अवस्था रहेन । हामी सबैका भागमा केही न केही पर्‌यो । मैले दुईवटा डाइपोल बोकेँ ।

आ-आफ्ना झोलासहित केही न केही बोकेका हामीहरू स-साना भारीका भरिया देखियौं । भर्खर खाएको खाना, चर्कंदो घाम र गग्रेटो बाटोले हामीलाई थकायो । थकाइकै बीचमा फेरि पनि हिँडिरह्यौं । खिर्राको बोटमा लुगा लगाइएको एउटा रेडियो झुन्ड्याएर गिट्टी कुटिरहेका मजदुरहरूले ध्यान खिचे । एक दशक वरपरको रेडियोकर्मी भएकाले पनि हुन सक्छ । रेडियोप्रेमी श्र्रोताहरू फेला पर्दा असीम आनन्द आउँछ ।

सामान्य भलाकुसारी गरी हामी फेरि बाटो लाग्यौं । हामीले लागेको बाटो श्रीचौरको पहरोमा पुगेर ठोक्कियो । ओसिलो पहरोबाट पानी चुहिँदै थियो । पहरामा भीरमौरीको पौरखका अवशेषहरू बाँकी थिए । श्रीचौरको पहरोबाट हामीले जिप चढ्यौ । चढ्यौं मात्र बस्न पाएनौं । दाहिने बगेको मस्र्याङ्दी तल-तल र बाटो माथि-माथि हुँदै थियो । उचाइसँग डराउने मेरा लागि यात्रा क्रमशः डरलाग्दो हुँदै गयो ।

मस्र्याङ्दी भेट्न आतुर कैयन खहरेहरू, पहाडी सौन्दर्यको गहना बनेका सुन्दर झरनाहरू, अग्लाभन्दा अग्ला पहाडहरू एकपछि अर्को गर्दै छाडिँदै गए । जिप गुडिरहेकै थियो । खै ! किन, मलाई लमजुङ अत्यन्तै लामो लागिरहेको थियो । पहाडैपहाडको लामो दूरी तय गरेपछि एकाध स-साना बजार भेटिन्थे । लमजुङको अन्तिम बजार च्याम्चे, यही क्रममा भेटियो । हामीले च्याम्चे त पार गर्‌यौं तर जिपबाटै लमजुङ पार गर्न पाएनौं । च्याम्चे बजार कटेको केही क्षणमै भेटिएको सुन्दर झरना छेउ भर्खर ढलान भएकोले जिप गुढाउन मिलेन । हामी पूर्ववत् अवस्थामै आयौं र फेरि पनि स-साना भरिया नै भयौं ।

करिब दुई मिनेटपश्चात् हामीलाई पर्खिरहेको जिप चढ्यौ । जिपले पनि लमजुङ छाड्न मानेन । लमजुङ र मनाङ जोड्ने खोलामा बनेको पुल राम्ररी तयार नभइसकेको रहेछ । बाटैमा पुलका ठेकेदार भेटिए । रेडियो सामग्री भएकाले मानिसहरू झरेर जिपमात्र पार गर्ने अनुमति पाइयो । हामीले हिँडेर लमजुङ छाड्यौ र मनाङ मेरा पैतालाले नै महसुस गरे ।

पुल कटेर यस्सो अगाडिमात्र पुगेका थियौ, बाटोमा झरेको पहिरोले गाडी अगाडि बढन नसक्ने भयो । मनाङ प्रवेश नै झुर भयो । यसपटक निकै लामो हिँडाइमा परियो । सायद त्यो यात्राको सबैभन्दा डरलाग्दो बाटो त्यही थियो । म्यादी भिरको कम्मरै कम्मर हिँडेका हामीले न त उसको टाउको राम्ररी देख्यौ न खुट्टा । यही भीर फोरेर बाटो निर्माण गर्नेक्रममा नेपाली सेनाका चारजनाले ज्यान गुमाएका रहेछन् । अगाडि सुन्दर तालगाउँ देखियो ।

बाटो ढलान गर्ने केही मजदुरबाहेक अरू प्रायः कमै भेटिए । तालगाउँ नजिकै ढलान गरिरहेका मजदुरको खाजा खाने बेला भएको रहेछ । खाजा हामीलाई पनि भाग लाग्यो । चिउरा तरकारी खाएर हामी फेरि अगाडि बढ्यांै ।
आफ्नो प्रवाहमा मस्र्याङ्दीले अलिक वि श्राम लिएको ठाउँ रहेछ ताल गाउँ । कुनै दिन अलिक फराकिलो बग्न मन लागेर बनेको स-सानो फाँटमा लहरै मिलेका बस्ती, चारैतिर ठूलो पहाड, घुर्मैलो साँझमा साँच्चै मनमोहक लाग्यो त्यो गाउँ । हामीले त्यहीँबाट चामेसम्मको अर्को एउटा जिप समात्यौं ।

जिप कहिले डरलाग्दो झरनामुनिबाट अघि बढ्यो । कहिले उस्तै डरलाग्दो भँगालो पार गरेर हिँडिरह्यो । जिपमा हामीले गीत गायौं । जीवन भोगाइका अनेकानेक प्रसंगहरू सुन्यौं । अब फेरि सायद कहिल्यै नभेटिने व्यक्तिहरूलाई सुन्यौ, सुनायौं । हामीलाई तिमाङमा चियाको लागि अनुरोध हुँदा रात पर्न आँटिसकेको थियो । धेरैले तातो र हामी केहीले चिसो चियाको स्वागत पायौं । तल कतै मस्र्याङ्दी अझै सुसाइरहेको थियो ।

चामेमा हामीलाई भनिएको होटेल बुक भइसकेछ । हामी सँगैको अर्को होटेलमा बुक भयौं । अहिलेसम्म थुप्रै गाडी बदलेर पनि हामीसँगै रहेकाहरू हामीसँग नहुने भए । बाँकी केही दिनको घरका रूपमा हामीलाई होटेलको कोठा प्राप्त भयो ।

पूर्वतर्फ बडेमानको पहाड, पहाडको फेदीमा उही मस्र्याङ्दी, अन्यत्र पनि पूरै पहाडले घेरिएको स-सानो उपत्यकाजस्तो चामे बजार । आँखाले टाढा हेर्नु भनेको उही पहाडका टुप्पा र मस्र्याङ्दीको आफ्नै राजमार्गले बनेका खोचसम्म मात्रै रहेछ । बिहान रेडियोका उपकरण बोकेर हामी रेडियो राखिने भनिएको घरमा पुग्यौ । काठेघरको माथिल्लो तला, सानो एउटा खाटमा मिक्सचर राखेर नेगम भाइ (नेगम परियार) ले गीत बजाइरहेका रहेछन् ।

देशका बाँकी ७४ जिल्लाले यसअघि नै रेडियो बजाइसकेका थिए । मनाङमा हामीले बजाउने जिम्मा पाएको रेडियोले देशका ७५ वटै जिल्लामा रेडियो स्टेसन हुनुको पूर्णता पाउँथ्यो । विश्व सुवेदीले घरको लोकेसन हेरिसकेपश्चात् उक्त स्थान प्राविधिक हिसाबले उपयुक्त नहुने ठम्याए । रेडियो सञ्चालक समितिका पशुपति अधिकारीले अन्य विकल्प नभएको जनाएपछि टावरका लागि अग्लो एउटा रूख काट्न पठाउने कुरा भयो ।

टावर नठडिई हाम्रो कार्यारम्भ हुने कुरा थिएन् । रूख काट्न गएकाले लम्बाइ पुग्ने तर मोटाइ अलिक बढी भएको एउटा सल्लो ढलाएछन् । बोक्नका लागि नजिकैको जिल्ला प्रहरी कार्यालयमा अनुरोध भयो । जिप्रका मनाङबाट आएका प्रहरी साथीहरू बुटो बोक्न असमर्थ रहे । भोलि आर्मी बोलाउने भनियो । बाटोको दुई दिन छाडेर अर्को एकदिन त्यसै बित्यो ।

नेपाली सेना र नेपाल प्रहरीका साथीहरूले हैंसे र होस्टे गर्दै टावर बनाउने भनिएको सल्लो त ल्याए । तर ठड्याउन त्यो जनशक्ति पनि पर्याप्त भएन । चामेमा जनशक्तिको स्रोत नै यही रहेछ । अन्य सबै आ-आफ्नै व्यवसायमा व्यस्त । घर भन्नु नै कुनै न कुनै व्यवसाय वा सरकारी एवं अन्य प्रयोजनका कार्यालयहरू । धेरै त होटेल व्यवसाय नै देखिए । हुन त मलाई लागेको मात्र हुन सक्छ र पनि थोरै स्वार्थी र असामाजिक लाग्यो चामे । अन्यत्र जिल्लामै पहिलो रेडियो खुल्दै गर्दा र त्यसरी कार्य भइरहँदा मानिसको पक्कै भीडभाड हुन्थ्यो । त्यहाँ त्यस्तो केही भएन । खासमा मानिसहरूमा कुनै चासो नै देखिएन ।

जत्ति गर्दा पनि हामीले टावर ठड्याउन सकेनौं । नेपाली सेना र नेपाल प्रहरीका साथीहरूको पनि केही जोर चलेन । खासमा हामीलाई कम्तीमा पनि ४२ फिट उचाइ आवश्यक थियो । उचाइ सुहाउँदो मोटाइका बुटा पाइएनन् । पाइएका उठाउन सकिएनन् । अन्ततः हामीले रेडियो राख्ने भनिएको घरकै बार्दलीमा एउटा मात्र डाइपोल बाध्यौं र देशको पचहत्तरै जिल्लामा रेडियोको प्रसारण सुरु गर्‌यौं । चामेबाट मनाङको पहिलो र जिल्लागत हिसाबले देशको अन्तिम पचहत्तरौं जिल्लाको रेडियो बज्यो ।

रेडियोको प्राविधिक कठिनका विषयमा रेडियोका अध्यक्ष विनोद गुरुङसँग छलफल गर्‌यौं र त्योभन्दा उपयुक्त स्थानसमेत खोज्ने गरेर हामी उनैसँग माथिल्लो मनाङको यात्रामा निस्कियौं । चामे पुग्न जति कष्टकर थियो त्योभन्दा सहज र सरल रहेछ त्यताको यात्रा । विनोदजीको होटेल यतीमा न्यानो आतिथ्यता प्राप्त भयो ।

 हिमाल र हिमाली परिवेशको अनेकानेक परिकल्पना गर्ने मलाई राम्ररी हिमालसमेत नदेखाई दुःख दिएर मनाङले फर्कायो । तर मनाङ, हिमाल र हिमाली परिवेश बुझ्ने मेरो धीत अझै मरेको छैन ।

मनाङमा हामीले यात्राबाहेक हेर्ने नै भनेर गंगापूर्ण ताल हेर्न भ्यायौं । अर्थोक आउँदा जाँदा र बस्दा जे देखियो त्यत्तिमै सीमित रह्यो । तिलिचो जाने इच्छा समयले मारिसकेको थियो । हामी पहिल्यै ढिला भइसकेका थियौं । बिदा हुनुपर्नेहरू सँग बिदा माग्यौं र हामी त्यहाँबाट फक्र्यौ ।

फर्कंदा जिपका चालकले चटक गरे । चालक सिटसँगै अघिल्तिरमात्र दुई महिलासहित पाँच जना बसिरहेका थिए । हामी पछाडी त्यस्तै कोचाकोचमा थियौं । उनी घरी ती महिलाहरूसँग हात हालेर जिस्किन्थे घरी सँगैको उनको परिचित अर्को एक पुरुषसँग । त्यो डरलाग्दो बाटोमा मात्र एउटा हातले जिपको स्टेयरिङ कन्ट्रोल गर्दै उनी बाटोतर्फ कम र सँगैकी महिलातर्फ ज्यादा ध्यान दिइरहेका थिए । हाम्रा लागि त्यो यात्रा यसै पनि डरलाग्दो थियो ।

हामी झन् डरायौं । उनको त्यो क्रम रोकिनुको सट्टा झन् बढ्न थालेपछि विश्व सुवेदीले उनलाई त्यसो नगर्न भने । त्यसपछि त उनले झन् चटक गरे । लगाइरहेको गेडेमाला झिकेर एउटा हातले माला गन्न र अर्को हातले स्टेयरिङ समात्न थाले । अब त झन् चल्न र जिस्किनका लागि उनको त्यो एउटा हात मात्र फुर्सदमा रह्यो । यो सबै देखेपछि एक्कासि विश्व जंगिए । हामीले गाडी रोक्यौं र सुनसानमा झरेर आ-आफ्ना झोलासहित बाँकी यात्रा हिँडेरै गर्ने ठान्यौं । पछि थाहा लाग्यो हामी झरेको ठाउँ दानाक्युभन्दा अझै उता रहेछ ।

हामीलाई हिँडेर तालगाउँसम्म फर्कन नै करिब दुई घन्टा लाग्यो । ताल गाउँ पुग्दा नै रात पर्न लागिसकेको थियो र पनि हामीले हिँड्ने निधो गर्‌यौं । राजमानको भारी अलिक गह्रौ थियो तर उसको शरीर पनि भीमकाय नै भएकाले हामीले सामान्य लियौं । सिमसिम पानी पर्न थाल्यो । तल कता हो कता मस्र्याङ्दी सुसाइरहेको थियो । माथि कता हो कता पहिरो झरेझै लाग्न थाल्यो । अध्याँरो बढ्दै गयो । पानी पर्ने क्रम झन् थपियो । हामी हिँडिरह्यौ ।

नेपाली सेना र नेपाल प्रहरीका साथीहरूले हैंसे र होस्टे गर्दै टावर बनाउने भनिएको सल्लो त ल्याए । तर ठड्याउन त्यो जनशक्ति पनि पर्याप्त भएन । चामेमा जनशक्तिको स्रोत नै यही रहेछ ।

तर न घर भेटिए । न मानिस । बास बस्न मनाङ कटेर च्याम्चे पुग्नुको विकल्प रहेन । मनमा डर लाग्न थाल्यो । हामी पुग्दा भोको पेटले खान त पाउँछ ? पानीले रुझेको र थकाइले लखतरान परेको शरीरले बास त पाउँछ ? मनमनै यस्ता सोचाइहरू आउन थाले र पनि हामी हिँडिरह्यौं ।

च्याम्चे आइपुग्दा पसलहरूको बन्द हुने क्रम सुरु हुँदै रहेछ । पाकिरहेको खाना भेटेनौं । पकाइदिन तयार भएकाले कुर्‌यौं । चिसा लुगा फेर्‌यौं । तातो हुने कुरा पियौं र पिउँदापिउँदै आएको खानापछि सानो टिनको टहरोभित्र पस्यौं ।

भोलिपल्ट झिसमिसेमै उठ्यौ । पानी अझै परिरहेको थियो । पानीकै कारण जिप नचल्ने थाहा लागेपछि अघिल्लो दिन गोडामा लागेका कैँडा फुस्कने पक्का भो । एकएकवटा लौरा समात्यौं । पानीकागज किन्यौं । हात छिर्ने दुईवटा प्वाल पार्‌यौं । आफूलाई र झोलालाई एकैपटक ओढाएर बाटो लाग्यौं । बाटोमा मेरो जुत्ता उक्कियो ।

लहरा खोजेर बाँध्यौ तर भएन । अलिक तल फेला परेको पसलमा बिहानी खाजा खायौं । मैले त्यहीँ एकजोर पान्डा किनेँ र उक्किएको जुत्तालाई झोलामा बाधें । हामी हिँड्दै बिसाउँदै मध्याह्नमा स्याङे आइपुग्यौं । स्याङेले फेरि पनि हामीलाई खाना खुवायो । जिपले बाँकी यात्रा अलिक सहज बनायो । बेसीसहरमा राजमानलाई काठमाडौंको बस चढाएर हामीले पोखराको माइक्रो चढ्यौं ।

हिमाल र हिमाली परिवेशको अनेकानेक परिकल्पना गर्ने मलाई राम्ररी हिमालसमेत नदेखाइ दुःख दिएर मनाङले फर्कायो । तर मनाङ, हिमाल र हिमाली परिवेश बुझ्ने मेरो धीत अझै मरेको छैन । हाम्रो भेट फेरि हुन सक्छ । यदि भएनछ भने पनि तिम्रा साथीसंगी कुनै हिमाली गाउँलाई अवश्य भेट्नेछु । त्यत्ति बेला तिम्रो पनि सम्झना सुनाइदिउँला ।