विश्वास गर्नुस् जित अगाडि छ
(अमेरिकी फिल्म लेखक एवं निर्देशक जेनिफर लीले सन् २०१४ मा 'युनिभर्सिटी अफ न्यु ह्याम्पसायर' मा दिएको कमेन्समेन्ट मन्तव्य)
न्यु ह्याम्पसायरबाट ग्र्याजुएट गरिरहनुभएका तपाईं सबैमा मेरो धन्यवाद । म फेरि यहाँ फर्किएको छु । यो क्याम्पसमा म पहिलोपटक १४ वर्षको हुँदा आएको थिएँ मेरो भान्दाइ मार्कसँग । म थोम्पसन हल अगाडिको बेन्चमा बसेको थिएँ र सोचेको थिएँ सायद कलेज भन्ने यस्तै हुन्छ । मार्कले नै मेरी दिदी, म र मेरो भान्दाइ एलेक्सलाई यहाँ आउने बाटो खोलेको थियो । एलेक्सले त यहाँ जीवनसाथी पनि भेट्टायो । त्यसैले यो ठाउँमा मेरो परिवारकै गहिरो जरा गाडिएको छ र मेरो परिवारले थुप्रो लगानी पनि गरेको छ । अहिले भने मलाई हिजो मात्रै यहाँ आएको थिएँ जस्तो लागिरहेछ ।
मलाई यो मन्तव्यका लागि आग्रह गर्दा मैले सुरुमै म त निकै कम उमेरको पो छु भनेको थिएँ । अनि मेरी बहिनीले बताई म ४२ को भइसकें । बल्ल मैले महसुस गरें म त आफैंले ठानेभन्दा दोब्बर बूढो भइसकेछु । म त झसंग भएँ । त्यसपछि म निकै गलत विचारमा फसें । मैले सोचें म कमेन्समेन्ट मन्तव्यका लागि योग्य छैन । यही सोचाइले नै मलाई म यसका लागि योग्य छु जस्तो पनि लाग्यो । यो संसारको चक्कर लगाउँदा मैले पनि तपाईंहरूलाई सुनाउन योग्य केही सिकेको छु जस्तो लाग्यो र म यहाँ उपस्थित छु ।
म र मेरी बहिनी निकै धनी सहरको गरिब गल्लीमा हुर्कियौं । अहिले सत्तरीको दशकका कपडा सम्झिँदै उदेक लाग्छ तर हामी सेकेन्डह्यान्ड कपडा लगाउँथ्यौं । मेरो कपाल लट्टैलट्टाले भरिएको थियो । कपडाभरि फोहोरको दाग थियो । म मजाकको गतिलो पात्र थिएँ । मेरो मजाक उडाइन्थ्यो हरेक दिन, बर्सौंसम्म । जब हरेक काम कसै न कसैका निम्ति मजाक र ठट्टा बन्थ्यो केही न केही त हुन्थ्यो । अनि आत्महीनता त स्वाभाविक नै थियो ।
मानिसहरू अनेकौं खतरा मोल्छन् तर आत्मसंशयजस्तो खतरनाक केही हुँदैन । आत्मसंशयले ढाकिएपछि मानिस जिन्दगीको फोहोर दलदलमा फस्छ । ऊ न विगत हेनसक्छ, न त भविष्य नै । यो आत्मसंशय मेरो परिवारको कारण थिएन ।
मेरो परिवारले त मलाई माया गथ्र्यो । मेरो कपाल कोरिन्थ्यो । मेरो किताब, प्रेम र सिर्जनशीलतालाई प्रोत्साहन गरिन्थ्यो । म आफैंलाई भने के गर्ने भन्ने मेसो थिएन । मेरो परिवारले कथा भन्नुमा नै मैले आनन्द पाउनसक्ने पत्ता लगाउन सहयोग गर्यो । पढ्नु, लेख्नु, चित्र बनाउनु नै आफैंबाट भाग्ने बाटो बन्यो । बेलुका बिस्तरामा पल्टेर म निकै जादुमयी र बृहत् कथाको परिकल्पना गर्थें । कहिलेकहीं त सांगीतिक यात्राहरूको अनि कहिलेकहीं म न्यायको विजय भएको, मजाक उडाउनेहरूसँग बदला लिएको पनि कल्पना गर्थें । अहिले लाग्छ, सायद त्यो नै संकेत थियो तर आत्मसंशयको बाक्लो चस्माले मेरो आँखा ढाकिएको थियो ।
र त्यही बेला केही भयो । मैले थाहा पाएँ यस्तो अगतिलो अनुभव गर्ने म एक्लो होइन । पहिलो साथी बनाउनासाथ नै मैले मेसो पाएँ । उनलाई चिन्न मलाई एक सेकेन्ड पनि लागेन । उनी यहीं छिन् । मलाई गिल्ला गर्नेहरू र मबीच आउने उनी नै पहिलो प्राणी थिइन् । उनको नाम जेन हो । उनी र म ३० वर्षदेखि साथी छौं । जेन र म त्यो आत्मसंशयले ढाकिएको ठूलो खोरमा पस्यौं जसको नाम हाईस्कुल थियो । तपाईं बुझ्न सक्नुहुन्छ म के भन्दैछु । म सम्झिन्छु त्यो क्षण जतिबेला मैले कक्षाका साथीहरूलाई कसरी हेरेको थिएँ जसले आफूलाई निकै योग्य ठान्थे ।
त्यहीबेला मैले उसलाई भेटें । ऊ त्यस्तो विद्यार्थी थियो जसले कहिल्यै पनि आफैंलाई शंका गरेन । ऊ आकर्षक थियो तर दयालु, मिलनसार र उत्प्रेरक थियो । उसको नाम ज्यासोन म्याककोन्के हो । यो विश्वविद्यालयमा ऊसँग बिताएका ती वर्षहरू मेरो जीवनकै सुन्दर क्षणहरू हुन् । ती साथीहरूसँगको साथ, त्यो गज्जबको कक्षा र खानपिन म कहिल्यै बिर्सन सक्दिनँ ।
यद्यपि ज्यासोनको साथ, प्रेरणा हुँदाहुँदै पनि म आत्मसंशयबाट अझ मुक्त हुन सकेको थिइनँ । तर हाम्रो पहिलो वर्षको अप्रिलमा ज्यासोन डुंगा दुर्घटनामा मारियो । जिन्दगीले मेरो आँखाबाट आत्मसंशयको त्यो बाक्लो चस्मा उतारिदियो ।
जब तपाईं त्यस्तो विछोडसहित ब्यु“झनुहुन्छ अवश्य नै दुःखबाहेक तपाईंसँग केही हुन्न । त्यही दुःखमा नै तपाईंले संसार देख्न सक्नुहुन्छ । संसार रङहरूमा चुहिरहेछ । मृत्युले जीवनको महत्त्व बढाइदिएको छ र तपाईंले एक सेकेन्ड पनि गुमाउनु उचित हुन्न भन्ने थाहा पाउनुहुन्छ ।
मैले न्युयोर्क, किताबहरू र कथावाचन मन पराएँ । त्यसैले ग्र्याजुएसनपछि म न्युयोर्क आएँ । किताब छाप्न सुरु गरें । त्यसैबाट किताब र स्क्रिप्ट लेख्न थालें । एक दशकको अन्तरालमा मैले जीवनलाई व्यवस्थित मात्र गरिनँ फेरि त्यही आत्मसंशयको चस्माभित्र पसें । म कोलम्बिया फिल्म स्कुलको वेबसाइट हेर्दै त्यहाँ आवेदन दिन हिच्किचाएको सम्झिन्छु । म त्यहाँ जसरी पनि जान चाहन्थें तर आफैंभित्रको डरले मलाई रोकिरहेको थियो ।
त्यहाँ आवेदन पठाउनु एउटै कारण थियो ज्याक्सन । उसलाई सम्झिनासाथ मैले चाहेजस्तो बाँच्ने एकपटक मात्र हो भन्ने सम्झिएँ । त्यसको दुई दशकमै केवल ६० हजार डलरमै मैले फिल्म बनाउन थालें ।
फिल्म स्कुलमा तपाईंले सबैभन्दा पहिला पात्रबारे पढ्नुहुन्छ अनि तपाईंले डरलाग्दा पात्रहरूबारे, आफैंबारे नसोच्ने पात्रबारे, खासै रोचक नलाग्ने पात्रबारे पढ्नुहुन्छ । उनीहरू खासै प्रेरणादायी हुँदैनन् । तिनलाई कसैले पनि हेर्न चाहँदैनन् । उफ् ! तर यी डरलाग्दाभन्दा पनि झुरहरू नै उत्कृष्ट पात्र हुन्छन् । उनीहरू जीवनहीन, दिक्कलाग्दा, सामान्यखालका हुन्छन् । हामीले माया गर्ने, सम्झिन चाहने सबैभन्दा उत्तम पात्रहरू दोषयुक्त हुन्छन् ।
फिल्म स्कुलमा मैले फिल जोनस्टन नामका मानिससँग भेटें । उनी मेरो विचारमा कार्यक्रमकै सबैभन्दा प्रतिभाशाली मानिस थिए । उनी एम्मी अवार्ड जितेका पत्रकार थिए एकदमै सेन्स अफ ह्युमर भएका । उनले म उनीसँग काम गर्न योग्य छु भन्ने ठानें । म चकित भएँ त्यति राम्रो मानिससँग काम गर्न पाउँदा ।
एक दिन उनले मलाई केही गर्न वचनबद्ध बनाए । उनले भने, 'तिमी आफ्नो जीवनमा चाहेजत्तिकै डरलाग्दो हुनसक्छौ तर तिम्रो भय कामबाहिर पूरै त्याग्छु भनेर कसम खाऊ । जानिराख, तिमी साँच्चिकै राम्रा छौ ।' मैले उनले भनेजस्तै गरें । ६ महिनापछि मैले दुईवटा फिल्म पाएँ र पहिलोपटक स्क्रिनराइटरका रूपमा चेक पाएँ ।
त्यसैले तपाईंहरू उभिरहेको यो मानिस उत्कृष्टताभन्दा धेरै टाढाको मानिस हो र मेरो नजिकैबाट उत्कृष्टतासम्म पुग्ने कुनै छोटो बाटो छैन । म नजिकबाट निकृष्टतामा पनि पुगिँदैन । म उत्कृष्ट त होइन नै तर निकृष्ट पनि होइन । म आफैंमा पूर्ण हुँ ।
जिन्दगीबाट मैले एकथोक सिकेको छु । आत्मसंशय सबैभन्दा ध्वंसात्मक शक्ति हो । यसले तपाईंलाई खुलाको साटो आत्मरक्षक, सक्रियको साटो प्रतिक्रियात्मक बनाउँछ । आत्मसंशय निकै क्रूर हुन्छ । त्यसैले आजै हामी सबै मिलेर यसलाई प्रतिबन्ध लगाऊँ ।
यसो सोच्नुस् त कति घन्टा तपाईंले आफैंबारे विचार गर्न खर्चिनुभयो ? तपाईंको रूप, तपाईंको कपाल कति छोटो, कति पातलो, कति सीधा, कति कर्ली छ । कति समय तपाईंले आफैंसँग दिक्क मान्नुभयो । अब सोच्नुस् त कस्तो होला तपाईंले आफैंसँग शंका गर्न छोडेको क्षण । कस्तो होला तपाईंले मात्र खाने, पिउने, सिर्जना गर्ने, काम गर्नेमात्र सोच्दाको क्षण ? ती क्षणलाई ध्यान दिनुस् जुन तपाईंसामु पुग्न चाहन्छन् तर तपाईंको आत्मसंशयको चस्माले त्यो देख्दैन ।
अर्को कुरा असल हुनुले मात्र तपाईंलाई अल्छी नबनिरहन दिँदैन । यो परिवर्तन हुनु, हुर्किनु र परिपक्व हुनुबाट जोगिने फ्रि पास होइन । तपाईं आत्मसंशयविहीन भएर मात्र केही थोक गर्न सक्नुहुन्छ किनभने तपाईंले आफैंलाई जोगाइरहनुपर्दैन, तपाईं असफल हुन सक्नुहुन्छ र आलोचना स्वीकार्न पनि । तपाईं त्यो असफलताबाट तर्सिनु जरुरी छैन जसबाट तपाईंले सिक्न र हुर्किन बिर्सनुभएको छ । जब तपाईंले आफैंप्रति विश्वास गर्न थाल्नुहुनेछ तपाईं सक्षम बन्दै जानुहुन्छ । आफैंलाई जाँच्दा, शंका गर्दा, डराउँदा खर्च गर्ने समय तपाईं काम गर्न, नयाँ खोज गर्न र बाँच्न खर्चिन सक्नुहुन्छ । आफैंसँग विश्वास गर्नुस्, जित अगाडि छ ।