रानीपोखरीको मन्दिर पुनर्निर्माण गर्न एक करोड

काठमाडौं: काठमाडौं महानगरपालिकाले मापदण्डविपरीत बनाउन थालेपछि रोकिएको रानीपोखरीस्थित ऐतिहासिक बालगोपालेश्वर मन्दिर पुनर्निर्माणको काम पुरातत्त्व विभागले गर्ने भएको छ । राष्ट्रिय पुनर्निर्माण प्राधिकरणले मन्दिर पुनर्निर्माणका लागि करिब दुई करोड रुपैयाँ लाग्ने प्रस्ताव पेस गरेको विभागलाई तत्कालका लागि एक करोड रुपैयाँ निकासा गरेपछि काम थालिने भएको हो ।

प्राधिकरणले एक करोड रुपैयाँ निकासा दिएकाले काम सुरु गर्ने विभागका महानिर्देशक भेषनारायण दाहालले बताए । 'वर्षमा एकपटक तिहारको भाइटीकामा मात्र खुल्ने बालगोपालेश्वर मन्दिर भूकम्पले भत्किएका कारण दुई वर्षदेखि प्रयोगमा आएको छैन', उनले भने, 'अब काम सुरु हुनेछ, अबको तिहारमा पनि भाइटीका लगाउन मिल्दैन । तर त्यसपछिको तिहारमा भाइटीका लगाउन मिल्ने गरी मन्दिर तयार पार्ने योजना छ ।'

यसअघि काठमाडौं महानगरपालिकाले पुनर्निर्माणको जिम्मेवारी पाएको थियो । तर निर्माण थालेपछि संयुक्त राष्ट्रसंघीय शैक्षिक, वैज्ञानिक र सांस्कृतिक संगठन (युनेस्को)ले मापदण्डविपरीत पुनर्निर्माण भइरहेको भन्दै सरकारलाई पत्र पठाएर तुरुन्त रोक्न सचेत गराएपछि पुरातत्त्व विभागले गत भदौ अन्तिम सातादेखि काम रोकेको थियो । यसअघि विभागले महानगरपालिकासँग निर्माण भइसकेको संरचना सच्याउने र बाँकी भाग बनाउने सहमति गरेको थियो ।

भत्किनुअघि जेजस्तो अवस्थामा थियो, सोहीअनुरूप बनाउनुपर्ने विभागको भनाइ थियो । महानगरपालिकाले दिएको ठेकेदारले भने सिमेन्ट, गिट्टी, बालुवा र रडजस्ता वस्तु प्रयोग गरेपछि युनेस्कोले त्यसमा आपत्ति जनाएको थियो । २०७२ वैशाख १२ गतेको भूकम्पले उक्त मन्दिर पूर्ण रूपमा क्षतिग्रस्त बनेको हो ।

पुरातात्त्विक महत्त्वको मन्दिरमा युनेस्कोको समेत चासो भएकाले पुरानै शैली र सामग्रीबाट बनाउनुपर्ने भएकाले विभागले नै काम गर्ने गरी जिम्मेवारी लिइएको विभागका महानिर्देशक दाहालले जानकारी दिए । 'अब बन्ने मन्दिरमा न रड, न ढुंगागिट्टी, न सिमेन्ट नै रहन्छन्', उनले भने, 'पिलर नलगाई मोटोको गाह्रो (लोड बियरिङ सिस्टम) बाट बनाइनेछ । काम चाँडै सुरु हुनेछ, बढीमा दुई वर्षभित्र निर्माण सकिनेछ ।'

महानगरपालिकाले मापदण्डअनुसार नबनाएको भन्दै विभागले आपत्ति जनाएपछि पुनर्निर्माण अवरुद्ध भएको थियो । त्यसपछि प्राधिकरणका तत्कालीन प्रमुख कार्यकारी अधिकृत सुशील ज्ञवाली, विभागका महानिर्देशक दाहाल र महानगरपालिकाका कार्यकारी अधिकृत रुद्रसिंह तामाङसहितको बैठकले विभागले नै बनाउने निर्णय गरेको थियो ।

माइलो छोरो चक्रवर्तेन्द्रको मृत्युपछि शोकाकुल रानीलाई खुसी तुल्याउने उद्देश्यले तत्कालीन राजा प्रताप मल्लले १७२७ सालमा रानीपोखरी निर्माण गरेका हुन् । ६२ रोपनी १३ आना क्षेत्रफलमा फैलिएको पोखरीको बीचमा बालगोपालेश्वर मन्दिर छ भने दक्षिण कुनामा हात्तीमाथि चढेका तत्कालीन राजा प्रताप मल्ल र उनका छोरासमेतको सेतो मूर्ति छ । पोखरीको चारै कुनामा सोह्रहाते गणेशसहितका मन्दिर छन् ।

१९९० सालको भूकम्पमा पनि मन्दिरको गजुर भत्किएको र त्यसलाई जुद्धशमशेरले अहिलेको स्वरूप दिएको संस्कृतिविद्हरूको भनाइ छ ।

२०७२ सालको भूकम्पपछि वर्ष दिन पुगेको भन्दै गत वैशाख १२ गते राष्ट्रपति विद्यादेवी भण्डारीले मन्दिर पुनर्निर्माणको शिलान्यास गरेकी थिइन् । करिब साढे तीन सय वर्षपछि बालगोपालेश्वर मन्दिर निर्माणसँगै रानीपोखरीलाई समेत नयाँ रूप दिन लागिएको महानगरपालिकाका प्रवक्ता ज्ञानेन्द्र कार्कीले बताए ।

मन्दिर विभागले बनाए पनि रानीपोखरीलाई नयाँ रूप दिने काम महानगरपालिकाले ठेक्कामार्फत गरिरहेको छ । यसअन्तर्गत पोखरीवरिपरि बोटबिरुवा रोपिनेछ भने हरियालीसँगै संगीतमय फोहोरा, परिक्रमाका लागि पैदल बाटो, चारैतिर रेलिङ र विद्युतीय जडान गरी झिलिमिली बनाइनेछ । महानगरपालिकाले रानीपोखरीलाई नयाँ रूप प्रदान गर्न ठेकेदारलाई ६ करोड २९ लाख रुपैयाँमा ठेक्का दिएको उनको भनाइ छ ।