युरोपको नाट्यशाला

युरोपको विकास नमुना हेर्दा लाग्छ- अब यहाँ विकास गर्नुपर्ने के नै छ र ? हुन पनि विकसित मुलुकमा विकास-बजेट नै हुँदैन रे । त्यहाँको समाज हाम्रोभन्दा फरक छ । तैपनि समाजका विकृति भने हाम्रैजस्तो रहेछन् ।

बाहिर हिउँ परिरहेको छ । हामी मारिबोर सहरबाट गाडीमा हुइँकिइरहेका छौं, चेलियातर्फ । ७ बजे त पुगिसक्नुपर्छ । ‘आज तपाईंलाई कल्चर हाउसमा नाटक देखाउनुछ', वीरमानले स्टेरिङ घुमाउँदै भने । त्यही कल्चरल हाउसमा उनको योगा गर्ने कोठा छ । त्यहाँ तीनचारपटक नै पुगे पनि मलाई त्यहाँ नाटक देखाइन्छ भन्ने थाहा थिएन, वीरमानले पनि भनेका थिएनन् । यहाँ समयप्रति पक्का मान्छेहरू छन् । ७ बजे सबैजना जम्मा भइसके । नाटकको रियल्सल चलिरहेको छ । त्यसअघि मानिसहरू गम्भीर छलफलमा जुटेका छन् । सबै आआफ्नो कमीकमजोरी र आगामी कार्यक्रमबारे छलफल गर्दैछन् ।

मानिसहरू करिब बीस मिनेटको छलफलपछि स्टेजमा आआफ्नो रोल गर्दैछन्, हामी हेरिरहेका छौं । लाइट म्यानदेखि नाटक खेल्ने, हेर्ने सबै चुस्त टिम । व्यवस्थापन कस्तो तन्दुरुस्त । निर्देशक भिन्चेयस सेन्टोच्निक ७२ वर्षका भए, आफैं नाटक खेलिरहेका । अर्को अचम्मको कुरा, यहाँ कोही बेरोजगार छैनन्, राज्यले हामीलाई हेरेन भनेर गुनासो गर्दैनन्, सम्मान र पुरस्कारका लागि कसैले कसैलाई सोर्स लगाउँदैन । कति सहज यहाँका मान्छे ।

रातारात साहित्यकार बनेर राष्ट्रिय सम्मान, पुरस्कार पाएका हाम्रा साहित्यकारलाई सम्झेँ- स्लोभेनियामा । एकदुई नाटकमा अभिनय गरेपछि वरिष्ठको पगरी गुथेका हाम्रा सर्जकलाई सम्झँे, पार्टीको झोला बोकेर प्राज्ञ बनेका विद्वान्लाई सम्झेँ । जति सम्झे पनि हाम्रो बेथितिलाई सुधार्ने कोही निस्केनन् ।

यो प्रेक्षालयमा नाटक मञ्चन गर्ने कोही प्रहरीमा जाग्रिे, कोही इन्जिनियर कोही नगरपालिकामा काम गर्ने, कोही व्यापारी, कोही मोटर मिस्त्री रहेछन् । निर्देशक भिन्चेयस सेन्टोच्निक आफैं पनि फायरमेन रहेछन्- चेलिया सहरको फायरमेन प्रमुख । ७२ वर्षको उमेरमा पनि कहिल्यै फुर्सद छैन उनलाई । थकानको अनुभूति पनि छैन । जब फुर्सद मिल्छ आफ्नो वर्कसपभित्र पसेर कम्युटरमा अल्मलिइरहेका हुन्छन् । त्यत्तिकै अल्मलिएका होइनन्, त्यही नाटक लेख्ने, उल्था गर्ने र निर्देशन गर्ने तरिका सिकिरहेका हुन्छन् । भन्छन्, ‘अभिनय यस्तो होस्, त्यसमा समाजमा घटेको, भइरहेको तीतो यथार्थ झल्कियोस् । यस्तो हुन सकेन भने त्यो अभिनय नै होइन । दर्शकलाई निराश बनाउनु भनेको हामीले आफ्नै खुट्टामा बन्चरो हान्नु हो ।'

भिन्चेयस सेन्टोच्निक दुईपटक नेपाल आइसकेका छन् । दुवैपटक मैले भेटेको थिएँ, त्यति लामो कुराकानी भएको थिएन । उनी नाटक खेल्छन्, निर्देशन गर्छन् भन्ने जानकारी पनि भएन । म स्लोभेनिया पुगेको केही दिनपछि थाहा पाएँ र त्यहाँको नाटकबारे जान्न मन लाग्यो । बूढाले त म पुगेको दुई दिनपछि नै नाटक देखाउने कुरा गरे ।

७२ वर्षे भिन्चेयस सेन्टोच्निक चेलिया सहरको फायरमेन रहेछन् । व्यस्त समयबीच जब फुर्सद मिल्छ, आफ्नो वर्कसपभित्र पसेर नाटकका स्क्रिप्टमा अल्मलिन थाल्छन् ।

युरोप पूरै सेताम्मे छ, कसैले पाउडर छरिदिएजस्तो । वीरमान पनि अनौठा कुरा गरिरहेका छन् । ‘सर आज हिउँ धेरै परेको छ, स्विमिङ जाऔं', म अक्क न बक्क पर्छु । नाटकका निर्देशक भिन्चेयस सेन्टोच्निक पनि स्विमिङ जान हौस्याइरहेका छन् । स्विमिङ कस्टम खोज्न चाइनिज स्टोरमा पुग्यौं । बल्लबल्ल भेटियो । वीरमानको छोरा पनि स्विमिङ जान तम्सियो । हिउँ परिरहेको बेला हामी हामी स्विमिङ गरिरहेका छौं, तातो पानीमा । मलाई जीवन नै एउटा नाट्यशालाजस्तो लागिरहेछ ।

नाटककै सन्दर्भमा, मैले यहाँ हेरेको नाटकको शीर्षक ‘पिरिवारे' हो । रसियन नाटकलाई उल्था गरेर स्लोभेनियामा धेरैपटक देखाइसकिएको रहेछ । रसियन लेखकले त्यहाँका हरेक परिवारभित्र घट्ने घटनालाई नाटकमा प्रस्तुत गरेका रहेछन्, करिब आधा शताब्दीपहिले । आज पनि नाटकले त्यसै समाजको प्रतिनिधित्व गरिरहेको छ । परिवारमा भित्रिएकी बुहारीले कसरी सासू, ससुरा, देवर नन्दहरूलाई सताउन सक्छे र श्रीमान्लाई बेवकुफ बनाउन सक्छे भन्ने विषयलाई जीवन्त रूपमा देखाइएको थियो । हिन्दी टेलिसिरियल ‘घरघरकी कहानी'जस्तै लाग्यो नाटक ।

विकसित मुलुकमा पनि यस्तो होला ? नाटकका कलाकार भन्छन्, ‘त्यस बेलाको समाजले बेहोरेको यस्तो अवस्था आज पनि छ कहीँ कतै ।' दिनभरिको कामको थकान उनीहरूका अनुहारमा कत्ति पनि देखिँदैन । सरकारसँग कुनै गुनासो पनि छैन । मैले यत्ति गरे भन्ने घमण्ड पनि छैन । रमाइलो संसार र सुन्दर मानिस देखिन्छन् यहाँ ।