नुन, सुन र चुनमा नलाग्ने संकल्प कोष

नुन, सुन होइन नुनै हो । आवश्यक अनुपातमा नुन जीवन हो । नुन कम भए निर्बल भइन्छ । बढी भए पनि रन्थनिन्छ । नुन कम, रक्तचाप कम । नुन बढी रक्तचाप बढी । आनुपातिक नुन सन्तुलित रक्तचाप । सन्तुलित रक्तचाप चिन्तामुक्त जीवन । जिउँदो जिउनुको रहर मुक्त कहर ! जहाँ कहर मुक्ति छ, त्यहीँ सार्थक जीवन रहर छ । कहर मुक्ति सबैको जीवन-रहर ! नुनको संक्षिप्त सन्दर्भ यत्तिकैमा बिट मार्दा शिर न पुच्छर भनिएला । त्यसो हुन नदिन छेउ टुप्पोको भेउ त हुनु पर्दो हो ।

चुरो सरोकार संकल्प कोष बन्छ, बनेको छ । सौहार्दसाथ उपलब्ध कोष रकमहरू सदुपयोग गर्ने सन्दर्भ चुरो यसको !बेलाबखत सौजन्य साथ सौहार्द कोष धेरथोर पाएको छु । साना मझौला प्राप्तिहरू सबै महान् उपलब्धि बनेका छन् । तिनलाई नुनमा खर्चन मन लागेन कहिल्यै अहिलेसम्म । न तिनलाई सुनमै लगानी गर्न मन कुद्यो । सुन सुनै हो । सुन नुन होइन, न बन्नै सक्दो हो ! सुन एक आकर्षण हो- तडकभडकको । देखावटी सिँगार ! जीवन असुरक्षाका आकर्षण । बचत, मुद्दती-निक्षेप आदिको प्रबन्धयुक्त बैंकिङ व्यवस्था विकास नभएको बेला सुनमा लगानी गर्नु ठीकै थियो । समयसापेक्ष रूपमा समाजका सेरोफेरो नैतिक चरित्रवान् आस्थामा कुनै जोखिम थिएन पनि । नैतिक आस्थामा ह्रासोन्मुख समाजमा सुरक्षास्थिति बढी नै जोखिमी बन्छ । अब सुनमा लगानी गर्नु समयसापेक्ष प्रयाण बनोइन ! समसामयिक अनेक लगानी क्षेत्रमध्ये एक नेपालको पानी जनताको लगानी पक्कै बनेछ ।

थोरथोरै नुन, थोरथोरै नुन पछाडि थोरथोरै चुनमाथि विमर्श रचनाको चासो बनेको शिरैले जनाएको छ । चुनको ठाउँ अहिले सिमेन्टले ओगटिसकेको छ । चुन भन्नु समय सन्दर्भ बनोइन । तापनि आशय भने सिमेन्टसितै रहेको छ । नुन, सुन, चुन भने अनुप्रास युक्त रहेका छन् । लेखन अभिव्यक्तिका सौन्दर्य अनुप्रासयुक्त शब्द शृंगारमा अन्तरनिहित रहेको हुन्छ । नु, सु, चु ध्वनिमा एकरूपता छ । यस्ता अनुप्रासिक शब्दले ध्वनि माधुर्य प्रदान गर्छ । चलनचल्ती र प्रयोग गर्दै जाँदा यस्ता शब्द विन्यास सहज तवरले आफैं प्रवाह बनेर आउँदा रहेछन् । चुन निर्माण कार्यका कुनै ताका आधारभूत साधन-सामग्री नै थिए, अझै छन् पनि । चुनको सिलसिलेवार प्रसंगले घरजग्गा जोड्ने सन्दर्भको संकेत गर्छ । नुन, सुन र चुनमा नलाग्ने संकल्प कोष त्यस्तो राशि हो जसको प्रयोग दैनिक जीवनका गाँसमा खर्चिन्न । खर्चिन्न ती रकम जीवन शृंगार साधन जुटाउन पनि । त्यसरी नै भौतिक जीवनका सुविधा साधन- घरजमिन जोड्नमा नि । नुन, सुन र चुनमा नलाग्ने संकल्प कोषका गर्भका मर्म यिनै हुन् ।

स्वभावत: कौतूहल भने जाग्न थाल्छ मनमा । नुन, सुन र चुनमा नलाग्ने संकल्प कोष कस्तो कोष हुँदो हो ? त्यस संकल्प कोषको परिभाषा लामो छैन, छोटो-मात्र । त्यो कोष रकम सात हजार, दस हजार, १५, २०, ३०, ५०, ९० देखि एक लाखसम्मको राशिमा गणना हुन आउँछ । यस्ता धनराशि सम्मानजनक धन-लक्ष्मी बनेका छन् । सात हजार कुनै ठूलो रकम हुन सकोइन । जब त्यो रकम सम्मानमा गाँसिएर आउँछ बेलुनझैं फुकिएर फुलिँदो रहेछ । यो सान्दर्भिक प्रसंग र प्रासंगिक सन्दर्भ बन्दो रहेछ । आत्मानुभूति परक लेखाजोखा बनिँदो रहेछ । भावनात्मक तरंगमा तरंगिनु पर्दो रहेछ- सानु झिनो रेसा नि भैरव, कुमारी, मच्छिन्द्रनाथका रथ तान्ने डोरीमा परिणति पाउँदो रहेछ । यस्तै लागिरहेछ अचेल । ती ससाना झिनो मसिना रकम राशि कहिल्यै खर्चिन लायक ठानिनछु । खुत्रुके भर्दै गएँ एक पछि अर्को गर्दै ।

सात हजार कुनै ठूलो रकम हुन सकोइन । जब त्यो रकम सम्मानमा गाँसिएर आउँछ बेलुनझैं फुकिएर फुलिँदो रहेछ । यो सान्दर्भिक प्रसंग र प्रासंगिक सन्दर्भ बन्दो रहेछ । आत्मानुभूति परक लेखाजोखा बनिँदो रहेछ ।

जब ५० हजार बने बैंकमा निक्षेपन गर्न थालेँ सनैसनै नहतारी । धैर्य र धीरता चाहिँदो रहेछ । धैर्य मनले स्थिरता प्रदान गर्दो रहेछ । स्थिर प्रस्थ मन बाँधेर आफैंसित अन्तर विमर्श गर्दै गरेँ । जुन जुन बेला जस्तोजस्तो मेला लाग्छ ती सबलाई एकै राशिमा भेला गराउने अठोट गराएँ मनलाई । मनग्य गरेको अठोटलाई दृढ निश्चय भन्न रुचाएँ । त्यही दृढ निश्चयको पर्याय संकल्प भन्न मन पराएँ । संकल्पलाई स्वच्छ स्वस्थ अर्पण भन्ने, गर्ने चेष्टा जगाएँ । तिनै चेष्टालाई निष्ठापूर्वक सर्जक समुदायमाझ प्रस्तुत गर्न रुचाएँ । नमच्चिने पिङको सय झट्का नबनून ! अन्तर चेतले औंलो ठड्याइरहन्छ । अन्तरमनको धोको पस्काइरहेझैं चस्किरहन्छ- चसक्क चसक्क ... ! भविष्यका पाइला, समय, कर्मलाई अकर्मण्य नबनाउने ब्रह्म साक्षी बनाई आउँदा अक्षरका अवसरहरू प्रति अभिवादन, अभिनन्दन अनि कृतज्ञता खेर नफालीकन साँचिरहेछु ।

जसो चिताउँछ उस्तै फल प्राप्त हुन्छ । पारस्परिक कथन यो । यस कथनभित्र मनोविज्ञानका सूत्र गाँसिएको छ । मनोविज्ञान यस्तो ज्ञानको शास्त्र बनेको छ जसले हाम्रो अन्तरमनलाई ध्यानमग्न गराउने चेतन तत्वलाई जीवनदान गर्छ । त्यसलाई हामी चेतन चिन्तन भन्ने गर्छौं । चेतन चिन्तन त्यस्तो अदृश्य, अमूर्त शक्ति बनेको छ, जसले हामीलाई अनुकूल कार्य प्रवृत्ति विकसित गर्न भित्रभित्रै प्रेरणाको उपचार गर्छ, गराउँछ । प्रवृत्ति बनेपछि मानिसले अनुकूल पाइला चाल्न थाल्छ । हातहरूलाई कार्यरत गराउन मनग्य प्रेरणा पुर्‍याउँछ । अभिप्रेरित भएर हामी सकारात्मक कर्म गर्न थाल्छौं आफ्नै अनुभवका अनुभूतिका अभिव्यक्ति बनाउन रुचाएर पाठक महानुभावबीच पस्काउने प्रेरणा साँचिरहेछु ।

यिनै मनशाय मूलक जीवनक्रमको आठ दशक्पारिका क्षणहरू यी मेरा । नेपाल प्रज्ञाप्रतिष्ठानको हीरक जयन्ती जुरेछ । हीरक जयन्तीको उपलक्ष्यमा प्रतिष्ठानले त्रिदिवसीय राष्ट्रिय वाङ्मय संगोष्ठी तथा सम्मान अर्पण समारोह २०७४ जेठ ६ शनिबार उद्घाटनकै दिन सम्पन्न गरेथ्यो । समुद्घाटन र सम्मान अर्पण प्रधानमन्त्रीद्वारा गराउने निर्धारित कार्यक्रम राष्ट्रकवि माधवप्रसाद घिमिरेबाट सम्पन्न हुन पुग्यो । राष्ट्रकवि नै प्रमुख अतिथि घोषित भए । सम्मान अर्पण भने राष्ट्रकै तीन वाङ्मय पुरुष स्रष्टाबाट भयो । ती तीन वरिष्ठ नेपाली वाङ्मय पुरुषमा सर्व श्री राष्ट्रकवि माधव घिमिरे, संस्कृतिविद् वाङ्मय शताब्दी पुरुष डा. सत्यमोहन जोशी, पूर्वकुलपति कवि बैरागी काहिँला थिए । उपस्थित वाङ्मय साधक सर्जकहरू भने प्रसन्न मुद्रामा प्रस्तुत थिए ।

हीरक जयन्तीका अवसरमा नेपाल प्रज्ञाप्रतिष्ठानको ७० वर्ष नाघेका १० जना वाङ्मय साधक सर्जकहरूलाई सम्मान पुरस्कार अर्पेका थिए । ७२ देखि ८६ सम्ममा स्रष्टा सर्जकमध्ये दाङका नारायणप्रसाद शर्मा ज्येष्ठ नागरिक थिए । खोटाङका जसराज किराती ७२ वर्षीय थिए । १० मध्ये नारी स्रष्टा रमा (देवी) शर्मा ७५ वर्षीय थिए । ८२ वर्षीय दीपनारायण मि श्र स्वास्थ्यका कारण वीरगन्जबाट कार्यक्रममा सम्मिलित हुन नसकेका रहेछन् । कवि, समीक्षक, आख्यानकार आनन्ददेव भट्ट निर्बल स्वास्थ्यसहित उपस्थित थिए । त्यत्रो कर्मठ, चिन्तनशील सर्जक निर्भीक समीक्षक डा. तारानाथ शर्मा पनि पूर्ववत् स्वास्थ्य वरण गर्दो नपाउँदा आँटै ग्लानि भयो आफ्नै ।

९२ वर्षे बालसाहित्यकार शान्तदास मानन्धर हाम्रामाझ तगडा थिए । सौम्य भावनाभिव्यक्ति सुनाउँदै खुसुक्क भने, 'यो पुरस्कार राशि एक लाख अर्पेर प्रज्ञाप्रतिष्ठानले बालक प्रति नै सम्मान जनाए ।' प्रज्ञा भवनका भौतिक सिर्जनाकारका वास्तु तथा स्थापत्य विज्ञान-कलाकौशलका लागि अभियन्ता शंकरनाथ रिमाल सम्मान-पुरस्कृत हुनु उत्तम ! तर, नेपाल राजकीय प्रज्ञाप्रतिष्ठानका संस्थापक अधिस्थाता स्व. राजा महेन्द्रप्रति एकै शब्द उच्चारण नहुनु दु:खद् थियो । दाजुले बोल्दा नि किन मौन रहेको... ? साझा प्रकाशनका अध्यक्ष तथा महाप्रबन्धक डोलिन्द्रप्रसादले मसित खिन्नमनष्क भाव पोखे । पुरस्कृत-सम्मानित स्रष्टाहरूको तर्फबाट मन्तव्य राख्न कार्यक्रम पुस्तिकामै छापिएको रहेछ । नेपाल प्रज्ञाप्रतिष्ठानको हीरक जयन्तीको उपलक्ष्यमा आयोजित भव्य समारोहमा सम्मानित स्रष्टाहरूको तर्फबाट कृतज्ञता ज्ञापन गर्नु थाप्लोको नाम्लो मानेको छु । नुन, सुन र चुनमा नलाग्ने संकल्प कोष यिनै थाप्लोको नाम्लो बोकेरै गहकिलो बन्दै जाने ठानेको छु ।