सगरमाथामा समानताको झन्डा
सगरमाथा एउटा स्तूपा हो । यसको वरिपरि बगैंचाले घेरिएको हुन्छ र त्यही स्तूपा चढ्नेलाई सगरमाथा चढेको भनिन्छ । बाल्यकालमा सगरमाथासम्बन्धी यस्तै बुझाइ थियो कान्छीमाया तामाङको । यही जेठ ६ गते सगरमाथाको शिर पैतालाले चुमेर उनले आफ्नो बाल्यकालको बुझाइ त फेरिन् नै, तामाङ समुदायकी पहिलो महिला आरोहीका रूपमा स्थापित पनि भइन् ।
सिन्धुपाल्चोककोे विकट गाउँ भोताङमा जन्मिएकी कान्छीमायाले विद्यालयमा सगरमाथाबारे पढेकी थिइन् । त्यति बेलादेखि नै उनको मनमा सगरमाथामा टाँसिएर बस्यो । बेस क्याम्पसम्म मात्रै भए पनि एक दिन त जान्छु नै भन्ने अठोट उनले गरिसकेकी थिइन् । अन्तत: उनी शिखरमै पुगिन् । हिउँको सगरमाथा चढ्नुअघि उनले जीवनका धेरै सगरमाथाहरु चढिसकेकी थिइन् ।
महिला बेचबिखनमा बढी नाम चलेको उनको जिल्लाका साथै भोताङ गाउँमा पनि छोरीबुहारीमाथि निकै नै विभेद हुने गथ्र्यो । यस्तो सामाजिक परिवेशमा पनि उनले एसएलसीसम्मको पढाइ बल्लबल्ल पूरा गरिन् । गाउँमै यति धेरै पढ्ने पहिलो महिला भए पनि कलेज जाने उनको सपना भने घरायसी परिस्थितिका कारण उनले पूरा गर्न सकिनन् । एसएलसीपछि उनी कामको खोजीमा लागिन् । यसै क्रममा करिब तीन वर्ष भारतको नयाँदिल्लीमा बच्चा स्याहार्ने काम गरिन् । त्यसपछि वैदेशिक रोजगारीकै सिलसिलामा इजिप्टको कायरो पुगिन्। त्यहाँ उनले आफूले काम गर्ने ठाउँमा खासै त्यस्तो कुनै पनि दुव्र्यवहार सहनु परेन । तर, छेउको घरमा काम गर्ने एक नेपाली महिलालाई घरधनीले खान पनि नदिई यातना दिएर थुनेर राखेको थाहा पाएपछि कान्छीमायाले स्थानीय चालकहरूको सहयोग लिएर उनलाई त्यहाँबाट अन्तै भगाएकी थिइन् ।
करिब ६ वर्ष इजिप्टमा रहँदा पनि सगरमाथाप्रति चासो कम नभएको उनले सुनाइन् । उनले त्यहाँ पनि सगरमाथासम्बन्धी थुप्रै वृत्तचित्र हेरिन् । सगरमाथा के हो, कसरी चढ्ने मात्रै नभई यहाँ चढिसकेका मानिसबारे पनि थुप्रै जानकारी बटुलिन् । यसै क्रममा धेरैपटक बिनाअक्सिजन सगरमाथा चढिसकेका पेम्बा शेर्पासँग उनको फेसबुकमा भेट भयो । कुराकानी गर्दै जाने क्रममा कान्छीमायाले सगरमाथा चढ्ने आफ्नो इच्छा सुनाइन् । पेम्बाले आफ्नो संस्था 'शेर्पा सेफर्ड'मार्फत पहल गरिदिने बताएपछि उनी उत्साहित भइन् । लैंगिक विभेद व्याप्त आफ्नो गाउँमा गएर सबै गाउँलेलाई एकै ठाउँमा राखेर उनले आफ्नो योजना सुनाउँदा सबैले 'छोरी मान्छे भएर किन चढ्नु पर्यो सगरमाथा' भन्ने जवाफ दिए । बल्लतल्ल परिवारलाई विश्वस्त पार्न सकेपछि उनले सगरमाथा चढ्न कम्मर कसिन् । शारीरिक स्फूर्तिका लागि दौडने र साइकल चलाउने काम घरमै गरिन् ।
उनलाई पेम्बाले सोलुखुम्बुको मेगा पिकमा लगेर आरोहणको तालिम पनि दिए । उनीसँगै आरोहणमा जानेमा बागलुङका दृष्टिविहीन अमित केसी पनि थिए । मौसम बिग्रिएका कारण केसी आठ हजारसम्मको उचाइबाट नै फर्किएर आए । तर, कान्छीमायाले हिम्मत हारिनन् । लैंगिक समानता र महिलाको आर्थिक सशक्तीकरणको सन्देश सगरमाथाको चुचुरोबाटै पुर्याउँछु भन्ने लक्ष्यका साथ उनी अघि बढिन् । बेस क्याम्पबाट यात्रा सुरु गर्दा नै उनी महिनावारी भइन् । क्याम्प २ सम्म शौचालय हुने भएकाले प्याड फेर्र्न उनलाई समस्या थिएन ।
क्याम्प एक नपुग्दै महिनावारी भए पनि कसैलाई भनिनन् । क्याम्प दुई पुग्दा फिलाको जोर्नी दुखेर हिँड्न सकिनन् । रुँदैरुँदै घस्रेर भए पनि तामाङ समुदायको पहिलो महिला आरोही कान्छीमाया तामाङले सगरमाथाको शिरमा समानताको झन्डा गाडिछोडिन् ।
त्यसैले पनि उनले आफ्नो टोलीनेता पेम्बालाई महिनावारी भएको बताउनु जरुरी ठानिनन् । बेस क्याम्पबाट क्याम्प १ मा जाने क्रममा धेरै नै हिउँ झर्ने र डरलाग्दो खुम्बु आइस फल रहेकाले केही समय त उनलाई डर लाग्यो । त्यसमा पनि महिनावारी भएका कारण पेट दुख्दा केही अप्ठेरो भयो । त्यति बेला भर्याङ चढ्ने बेलामा तल खसेर मरिन्छ कि भन्ने पनि उनको मनमा रहिरह्यो । तर मर्न पनि तयार भएरै यहीँबाट जाँदा जीवनबिमाको फारममा आफैंले हस्ताक्षर गरेकाले उनको त्यो डर क्षणभरमै हराइहाल्यो । क्याम्प १ बाट २ मा जाने क्रममा भने उनको फिलाको जोर्नी दुखेर हिँड्न निकै गाह्रो भयो । पहिले एउटामात्रै खुट्टा दुखेको थियो । पछि दुइटै दुखेर पाइलै सार्न मिलेन । अरूले यहाँ नबस पहिरो जानसक्छ भनेपछि उनी रुँदैरुँदै हिउँमा घिस्रँदै अगाडि बढिन् । निकै ढिला हिँड्नेलाई पनि तीन घन्टाभन्दा बढी नलाग्ने बाटोमा उनलाई झन्डै ६ घन्टा नै लाग्यो । उनीभन्दा सधैं पछाडि पर्ने गरेका अमित केसीसमेत उनीभन्दा अगाडि बढिसकेका थिए ।
त्यति बेलाको कष्ट सम्झँदै उनी भन्छिन्, 'म एक्लैका लागि सगरमाथा चढेको भए फर्किन्थेँ तर सबै नेपाली दिदीबहिनीका लागि चढेकाले हिम्मत जुटाएँ ।' क्याम्प २ मा पुगेर चिया पिएपछि पनि सन्चो नभएपछि त्यहाँ उनीहरूले दुई रात आराम गरे । क्याम्प ३ मा पनि एक रातमात्रै बसेका उनीहरू क्याम्प ४ मा गएर भने धेरै हावा चलेका कारण पुन: दुई रात बस्न बाध्य भए । हिमालमा राति हिँड्दा हावा धेरै नचल्ने र बरफ बढी कस्सिने हुनाले हेड लाइटको सहायतामा उनीहरू बेलुकी करिब १० बजे समिटका लागि त्यहाँबाट हिँडी जेठ ६ गते बिहान ६ बजे सगरमाथाको चुचुरोमा पुगे ।
सबै चुचुरो उस्तै देखिने हुनाले सगरमाथा चढ्ने क्रममा कान्छीमायाले धेरैपटक पेम्बालाई यो हो भन्दै सोधिरहिन् । चुचुरो पुग्न करिव १०÷१५ पाइला अगाडिदेखि नेपाल मोहडामा डोरी पनि थिएन तर चीनपट्टि भने थियो । चिप्लेर लड्ने चुनौतीलाई पनि पार लगाइन् उनले । जब आफ्नो गन्तव्यमा उनी पुगिन्, उनले सारा नेपाली महिलालाई सम्झिइन् । पहिले नेपाल र उनलाई सहयोग गर्ने संस्था यूएन वमनको झन्डा त्यहाँ गाडेपछि उनले 'हामी नागरिक हौं तर कसैको पनि सम्पत्ति होइनौं' भन्ने सन्देशसहितको झन्डा पनि गाडिन् । पेम्बा शेर्पाले धेरै वर्ष पहिले त्यहाँ पुर्याएका बुद्धको मूर्ति हेर्ने उनको रहर भने हिउँले पुरिएका कारण पूरा हुन सकेन । झर्ने क्रममा उनको अक्सिजन सिलिन्डर अर्कैले चोरेर लगिसकेकाले राखेको ठाउँमा थिएन । बिनाअक्सिन उनलाई तल ओर्लन निकै गाह्रो भयो । तर, सगरमाथामा पुग्ने आफ्नो उद्देश्य पूरा भइसकेकाले मर्न डर लागेन उनलाई । पेम्बाले आफ्नो सिलिन्डरमा बाँकी रहेको केही अक्सिजन उनलाई प्रयोग गर्न दिई सम्हाल्दै तल ल्याए । केही तल पुगेपछि शेर्पाहरूले उनलाई रेस्क्यु गरेर बेस क्याम्पसम्म पुर्याए ।
कुनै बेला अनमी पढ्ने सपना पालेकी कान्छीमायाले कमजोर आर्थिक अवस्थाका कारण कलेज पनि टेक्न पाइनन् । तैपनि विश्वभरका तामाङ समुदायको सहयोगमा करिब ३५ लाख रुपैयाँ खर्च गरेर सगरमाथाको शिर चुमिछोडिन् । आफ्नो सफलतालाई सम्पूर्ण महिलाको सफलता भन्न रुचाउने कान्छीमाया भन्छिन्, 'धेरैजसो महिला र बालबालिकाका लागि उनीहरूको घरपरिवार र खेलकुद मैदानबाट सगरमाथा देखिँदैन । हिमाल चढिरहेका महिलालाई सशक्त पार्नका लािग पनि मैले सगरमाथाको आरोहण गरेकी हुँ ।' उनी महिला र बालिकालाई हिमाल आरोहण र साहसिक खेलमा संलग्न गराउनका लागि तिनका बुवा, दाजु, भाइ, श्रीमान्लगायत सबैको उत्प्रेरणा र सहयोगको आवश्यकता रहेको बताउँछिन् ।
लैंगिक सफलता र महिला सशक्तीकरणका लागि गरिएको यो नै पहिलो सफल आरोहण हो । 'मेरो ध्येय विभेदरहित नेपाल निर्माणमा योगदान गर्नु हो जहाँ सबै महिला र बालिका स्वतन्त्र रहनेछन् र उनीहरूभित्रको मानवीय सम्भाव्यताको पूर्ण उपयोग गर्ने वातावरण सिर्जना भएको हुनेछ', कान्छीमायाको सपना हो यो । त्यसैगरी कान्छीमाया बेचबिखनबाट उद्धार गरेर ल्याइएका महिलाको जीवनयापनका लागि सक्रिय भएर लाग्ने, सिन्धुपाल्चोक मानव बेचबिखनको थलो हो भन्ने परिचय बदल्ने र आफ्नो जिल्लामा पर्यटन क्षेत्रको विस्तार गर्ने उनको चाहना छ ।
प्रतिक्रिया दिनुहोस !
