जनमतको अपमान

असफलता नै सफलताको प्रतीक हो । अमेरिकाको इतिहासमा पनि प्रख्यात राष्ट्रपति अब्राहम लिंकनले पनि धेरै हार खानुपरेको थियो, जसले अन्ततः राष्ट्रपतिमा निर्वाचित भएर दास प्रथाको अन्त्य गरेका थिए । त्यसैगरी जर्ज डब्लू बुस कांग्रेस सदस्य पदको लागि पार्टीका आन्तरिक चुनावमै पराजित भएका थिए, तर पछि दुईपटकसम्म टेक्सास राज्यको गभर्नरमा निर्वाचित भए । उनी दुई कार्यकालको लागि अमेरिकाको राष्ट्रपतिमा पनि निर्वाचित भए ।

त्यसैगरी रोनाल्ड रेगन पनि पहिलोपटक राष्ट्रपतिको उम्मेदवार छनोट गर्ने प्रक्रियामा पार्टीभित्रकै आन्तरिक निर्वाचनमा हार खाएका थिए, तर पछि राष्ट्रपतिमा विजयी बने । उनी पनि दुईपटकसम्म राष्ट्रपतिमा निर्वाचित भए । रिचर्ड निक्सन पनि दुई कार्यकाल उपराष्ट्रपति भएर आइसन हाउवार्डसँग सहकार्य गरी सन् १९६० मा रिपब्लिकन पार्टीबाट राष्ट्रपतिको उम्मेदवार छनोट भई जोन अफ केनेडीसँग ठूलो अन्तरले पराजय भोगेका थिए ।

गभर्नरमा समेत निर्वाचन लडेर हार खानुपर्‍यो, तर पनि हरेस खाएनन् अन्ततः पुनः राष्ट्रपतिको उम्मेदवारमा निर्वाचित भएर रिपब्लिकन पार्टीबाट राष्ट्रपति निर्वाचनमा लडेर विजय हासिल गरे, दुई कार्यकालसम्म राष्ट्रपतिमा निर्वाचित भए । अमेरिकी इतिहासमा दुईपटक उपराष्ट्रपति र दुईपटक राष्ट्रपतिमा निर्वाचित हुने व्यक्ति रिचर्ड निक्सन मात्रै हुन् । तर वाटरगेट काण्डमा अमेरिकी कंग्रेसमा भारी मतले महाभियोग प्रस्ताव ल्याउने हल्लासँगै उनले उपराष्ट्रपति जेराल्ड फोर्डलाई राष्ट्रपति पद सुम्पेर राजीनामा गरे ।

निर्वाचनमा पराजित लज्जा वा बन्देज हुन सक्दैन । धेरैपटक एउटै पदमा रहेर हार खानेहरू र नैतिक पतन भएका व्यक्तिहरू युरोप, अमेरिकातिर पुनः चुनावमा फर्केको पाइँदैन । फर्कने जमर्को गर्नेहरू जनताबाट नराम्ररी पराजित भएका छन् । जस्तै- राष्ट्रपति जिम्मी कार्टरका उपराष्ट्रपति मन्ड्याल रोनाल्ड रेगनसँग राष्ट्रपतिमा पराजय भोगिसकेका व्यक्ति थिए, तर उनले पुनः सिनेटमा निर्वाचन लडे ।

तर मिनेसोटा राज्यका जनताले उनलाई पराजित गरे । एउटा जिम्मेवार पदमा रहेर काम गरेपछि लगातार निर्वाचित भई कार्यकाल पूरा गरेपछि वा प्रथम कार्यकालपश्चात् पराजय भोगेपछि युरोप-अमेरिकातिर सोही पदको लागि उम्मेदवार बनेर निर्वाचन लड्ने गरेको पाइँदैन । नैतिकताको कारण पद त्याग गर्नुपरेकाहरू पनि राजनीतिमा फेरि फर्केको र बेलाबखत सञ्चारमाध्यममा समेत बोल्ने गरेको पाइँदैन । तथापि पदमा कहिल्यै नपुगेको व्यक्तिले बारम्बार हार बेहोरिरहँदा पनि निर्वाचन लडिरहनु उसको सफल हुने प्रयत्न र सपना पूरा गर्ने अठोट मान्नुपर्छ ।

एक भोट मात्र किन नहोस्, प्रजातान्त्रिक ढंगले भएको बहुदलीय प्रतिस्पर्धामा भाग लिएर निर्वाचन परिणाम स्विकार्नु प्रजातान्त्रिक अभ्यास मात्र होइन, सभ्यता पनि हो । सत्ता र शक्तिको फेरबदल गर्न वा मुलुकको बागडोर हातमा लिन आन्दोलन, क्रान्ति, विद्रोह र रक्तपातपूर्ण युद्ध पनि भएका छन् । नेपाल पनि त्यसबाट अछुतो रहेन । सत्ता र शक्ति बन्दुकको नालमा हुन्छ भन्ने मान्यतामा विश्वास नगर्नेहरू जति हार खाए पनि निर्वाचन प्रक्रिया र प्रतिस्पर्धालाई नै मान्यता दिन्छन् । अझै पनि नेपाली मतदाता परिपक्का भइसकेका छैनन् ।

पुरानालाई होइन, नयाँ र काम गर्ने प्रतिबद्धता गर्नेलाई विश्वास गरी मतदान गर्ने भन्ने सिद्धान्तले काम गर्न सकेको छैन अझै । दलको ट्रेडमार्कको नाममा जसलाई पनि मतदान गर्ने संस्कृति अन्त्य हुनैपर्छ ।

जनचेतनाको पनि अभाव छ । कतिपय व्यक्ति मतदान केन्द्र पुगेर मतपत्र लिएपछि पनि हड्बडाएर छाप लगाउन अत्तालिन्छन् । त्यसैले त राजधानीमा धेरै मत बदर भए, यसपटकको निर्वाचनमा । कतिपयले त मतपत्रमा सबैभन्दा अगाडि र माथि भएका चिह्नमा मात्र छाप हान्ने गरेको अनुभव छ । त्यसो गर्दा ठूला पार्टीहरूलाई फाइदा पुग्ने गरेको छ ।

परिपक्व र जनचेतना भएका मतदाता भन्नेहरू पनि मत आफ्नो र हाम्रो पार्टीलाई मतदान गर्ने गर्छन्, पात्र र प्रवृत्तिप्रति कुनै चासो हुँदैन । पुरानालाई होइन, नयाँ र काम गर्ने प्रतिबद्धता गर्नेलाई विश्वास गरी मतदान गर्ने भन्ने सिद्धान्तले काम गर्न सकेको छैन अझै । दलीय व्यवस्था राम्रो हो, तर दलको टे«डमार्कको नाममा जस्तालाई पनि मतदान गर्ने संस्कृति अब अन्त्य हुनैपर्छ ।

निर्वाचनमा एउटा पदको लागि धेरैजना उठ्ने गर्छन् । कोही दलीय कोटाबाट हुन्छन् भने कोही स्वतन्त्र । तर जित्ने एक व्यक्तिले हो, हार्नेले पाएको मतको पनि सम्मान गर्न जान्नुपर्छ । हार्नेलाई मतदान गर्ने पनि जनता जनार्दन नै होइनन् र ? हार्नेको अपमान जनताको अपमान होइन र ? इमानदारीपूर्वक भन्ने हो भने निर्वाचन आयोगले मत गन्दा स्वतन्त्र र सानो पार्टीप्रति हेपाहा प्रवृत्ति हेर्ने प्रवृत्ति छ । आयोग पनि ठूला पार्टीकै पक्षमा देखिन्छन् । यो आयोगलाई लगाइएको आक्षेप नभई भर्खरै सम्पन्न पहिलो चरणको स्थानीय तह निर्वाचनमा देखिएको यथार्थ हो । यसपटक त मतगणना गर्न दलका प्रतिनिधि वा स्वतन्त्र उम्मेदवारको उपस्थितिको मुचुल्का बनाइएको पनि जानकारी भएन ।

मतगणना छिटोछरितो नभएकाले पनि लामो समयसम्म सबै उम्मेदवारले आफ्ना प्रतिनिधि राख्न सकेनन् । पंक्तिकार पनि उम्मेदवार भएको थियो, तर मतगणना स्थलमा कुनै पनि मुचुल्कामा हस्ताक्षर गर्न लगाइएन । स्वतन्त्र उम्मेदवारलाई कतिसम्म तिरस्कृत गरियो भने सबै उम्मेदवारलाई कसरी बोलाएर साध्य लाग्छ समेत भनियो । सभागृहबाट माइक गरेर मत गर्न थालिएको जानकारी दिइयो । त्यसो भए किन उम्मेदवारी फाराममा मोबाइल नम्बर राख्न लगाइयो ? सम्पर्क नगर्ने भए त्यसको के अर्थ भयो ? यही मान्यताको विकास गर्ने हो भने जनताको मतको केही अर्थ रहन्छ र ? सत्ता र शक्तिको मात्र पछि लाग्ने हो भने समाजमा जनताको कदर हुन्छ भनेर कसरी विश्वास गर्ने ?