यस्तो छ नमुना नेपाल बनाउने सुन्तलीको सपना

विनाशकारी भूकम्प गएको १९ दिनपछि हास्यकलाकार दम्पती सीताराम कट्टेल 'धुर्मुस' र कुञ्जना घिमिरे 'सुन्तली' सिन्धुपाल्चोकको पीपलडाँडामा प्यान बोकेर शौचालय निर्माण गर्न गए । आर्थिक अभावमा ४० घरको बस्तीमा १० वटामात्र शौचालय बन्ने भए । तर, स्थानीयवासीमा जातीय विवाद भयो । कुञ्जनाले अनुभव सुनाइन्, 'जातका आधारमा 'ठूलो जाति'ले 'सानो जाति'सँग एउटै शौचालय प्रयोग गर्दैनौं, हाम्रो जात जान्छ भने । यसले मेरो मन छोयो ।'

त्यही बेला जातीय एकताका लागि ७५ वटै जिल्लाका उत्पीडित र पछाडि परेका समुदायको एउटै बस्ती निर्माण गर्नुपर्ने सुन्तलीको मनमा सोच आयो । एकीकृत बस्ती निर्माणबारे कुञ्जनाले प्रारम्भिक अवधारणा सीतारामलाई सुनाइन्, 'सबैको एउटै आँगन हुनेछ । बालबालिका सँगै खेल्नेछन् । एकअर्काको बिहे, भोज र भतेरमा सहभागी हुनेछन् । अनि विभेद अन्त्य हुन्छ ।'नेपाल सरकारबाट 'सरसफाइ दूत' भएपछि सहयोग संकलन गर्न अमेरिका पुगेको दम्पतीले सरसफाइका नाममा संकलन गरेको १७ लाख रुपैयाँ भूकम्पपीडितको राहतमा खर्च गरे । परिकल्पना गरेको बस्ती निर्माण गर्न उनीहरूसँग न अनुभव थियो, न रकम नै । सीतारामले भविष्यको सुन्दर योजना भनेर कुञ्जनालाई आश्वस्त पारे ।

सहयोग जुटाउँदै एकीकृत बस्तीका रूपमा २७ साउन २०७२ मा काभ्रेपलाञ्चोकको पहरी बस्ती, १२ कात्तिक २०७३ मा सिन्धुपाल्चोक गिरानचौरको तामाङ बस्ती र १ वैशाख ०७३ मा महोत्तरीको बर्दिबासस्थित मुसहर बस्ती निर्माण गरे । गिरानचौर र मुसहर बस्तीसम्म पुग्दा 'धुर्मुस-सुन्तली फाउन्डेसन' स्थापना गरियो । यो विदेशको एकीकृत बस्ती विकासको नेपालीकरण गर्ने प्रयास थियो । 'विदेशमा रेसिडेन्टल एरिया निकै रमाइलो हुन्छ । बाहिरबाट हेर्दा सबै घर समान हुन्छन् । तर, घरभित्रको डेकोरेसन भने क्षमताअनुसार फरक बनाएको पाएका थियौं', उनले भनिन्, 'समानताका लागि एकीकृत बस्तीको खाँचो ठान्यौं ।' तीनवटा बस्ती निर्माणको अनुभवका आधारमा फाउन्डेसनले एउटै पर्खालभित्र सिंगै नेपाल अटाउने योजना बनायो । उनीहरूले २२ जेठमा नमुना नेपाल (नेपालभित्रको नेपाल) नामक महत्वाकांक्षी परियोजनाको घोषणा गरे, जुन कुञ्जनाले दुई वर्षअघि देखेको सपना थियो ।

नमुना नेपालमा एउटै पर्खालभित्र एकीकृत बस्ती हुनेछ । हिमाल, पहाड र तराईका जिल्लापिच्छे एकएकवटा घरको झल्को आउने छ । देशैभर बोलिने देशका एक सय २५ भाषीका घर एउटै बस्तीमा हुनेछन् । सीताराम भन्छन्, 'कम्तीमा पनि एक सय २५ घर त हुने भए । जग्गा र स्रोतका आधारमा घरको संख्या दोब्बर, तेब्बर वा चौब्बर कति बनाउने, पछि निर्णय हुन्छ ।'

बस्तीमा सगरमाथा, अन्नपूर्ण, कञ्चनजंघाको झल्को दिइनेछ । जहाँ भोटे, थकाली, डोल्पोलगायतका हिमाली जाति आफ्ना एकै प्रकृतिका घरमा बस्नेछन् । उनीहरूको संस्कृतिअनुसार धार्मिक केन्द्र हुनेछन् । मुक्तिनाथको मन्दिर हुनेछ । नमुना मिनी रेल चढेर बस्तीका बासिन्दा सुरुङमार्गबाट पहाडी बस्ती पुग्नेछन् । त्यहाँ बाहुन, क्षेत्री, मगर, राई, गुरुङ, लिम्बू, दर्जी, विश्वकर्मालगायत एउटै बस्तीमा भेटिनेछन् । बस्तीमा पशुपतिनाथ, स्वयम्भू, बौद्ध स्तूपा, धरहरा भ्यु टावर बनाइनेछन् । टावरबाट सिंगो 'नमुना नेपाल' अवलोकन गर्न सकिनेछ । तराईमा धिमाल, थारू, राजवंशी, मुसहर, कोचे, मेचे, सतारका एकै प्रकारका घर बन्नेछन् । बोटिङ पोखरी, रंगशाला र जंगल सफारीको आनन्द लिन सकिनेछ ।

जनकपुरधामको रामजानकी मन्दिर दर्शन गर्न पाइनेछ । नेपालको पहिचान झल्किने संग्रहालय हुनेछ । विद्यालय र स्वास्थ्य केन्द्र पनि बन्नेछन् । धार्मिक आस्थाअनुसारका गुम्बा, चर्च र मस्जिद पनि निर्माण हुने सीतारामले विस्तृत योजना सुनाए । गौतम बुद्ध जन्मेको लुम्बिनी हुनेछ । पूर्वाधार निर्माणमा पाँच अर्ब लाग्ने फाउन्डेसनको अनुमान छ । फाउन्डेसनले स्रोत कसरी जुटाउँछ त ? 'तीन करोड नेपालीले औसत दुई सय रुपैयाँमात्र दिए ६ अर्ब रुपैयाँ जुट्छ, जुन लक्ष्यभन्दा एक अर्ब रुपैयाँ त बढी नै हुन्छ', सीताराम भन्छन्, '४० देखि ४५ लाख नेपाली विदेशमा छन् । प्रतिव्यक्ति दुई हजार रुपैयाँमात्र सहयोग गरे आठ नौ अर्ब रुपैयाँ संकलन हुनसक्छ । एकै जनाले ठूलो रकम सहयोग गर्न सक्नुहुन्छ ।'

यसका लागि कम्तीमा पनि एक हजार रोपनी जग्गा चाहिन्छ । धुर्मुस-सुन्तलीले सरकारबाट जग्गाको अपेक्षा गरेका छन् । जग्गाको टुंगो लागेमा असारमै बस्ती निर्माणको प्रक्रिया थाल्ने बताउँदै सीतारामले भने, 'यो नेपालीको साझा सपना र सम्पत्ति हुनेछ ।'