गोर्खाल्यान्ड र नेपालीभाषी एकता

दार्जिलिङमा 'गोर्खाल्यान्ड' को माग राख्दै चर्किएको आन्दोलनले भारतका विभिन्न स्थानमा रहेका भारतीय नेपालीलाई तरंगित पारेको छ । नेपाललाई समेत कुनै न कुनै रूपमा प्रभावित बनाएको छ । दार्जिलिङको 'गोर्खाल्यान्ड' मागले नेपालीहरू र भारतमा रहेका भारतीय नेपालीहरूका बीचमा रहेको 'सांस्कृतिक एवं भाषिक' सम्बन्ध क्षत्विक्षत् पार्ने खतरासमेत रहेको देख्न सकिन्छ । यसको समर्थन र विरोध दुवैतर्फ नेपालीमा भावनात्मक तरंग उर्लिएका छन् ।

विद्युतीय सम्पर्कको माध्यमबाट सहज सम्पर्क स्थापित गर्न सकिने अहिलेको युगमा, नेपाल र दार्जिलिङका नेपाली आपसमा वाक्युद्ध गरिरहेका देखिन्छन् । दार्जिलिङका कतिपय अपरिपक्व युवा आन्दोलनकारी उनीहरूको 'गोर्खाल्यान्ड' आन्दोलनको अहिलेसम्मको असफलताको अपजस नेपालको शिरमा राख्ने प्रयास गर्दैछन् । यस्तो लाग्छ, उनीहरूलाई आभास पनि छैन 'उनीहरूको आन्दोलन कुन षड्यन्त्रको भुमरीभित्र डुबेको छ ।' यता नेपालीहरू 'गोर्खा' शब्दको मायाबाट बशीभूत भएर, दार्जिलिङलाई गाली गर्न उद्यत् रहेका छन् ।

उनीहरू भन्छन्, 'गोर्खा' शब्द नेपालीको धरोहर हो । नेपालमा र दार्जिलिङ (भारतका सबै ठाउँमा) बस्ने नेपाली सबैमा 'विश्लेषणद्वारा समस्याको जरो पत्ता लगाउने, तथ्यबाट सत्यको निरोपण गर्ने र अनुसन्धान र अन्वेषणबाट यथार्थ निक्र्योल गर्ने' क्षमता र बौद्धिकतामा भने कमी रहेछ भन्ने कुरा अहिले देखिएको वाक्युद्धबाट यकिन गर्न सकिन्छ ।

दार्जिलिङका आन्दोलनकारीहरू जसरी 'नेपालीको सद्भाव र समर्थनले गोर्खाल्यान्ड पाउन नसकेको भ्रममा आफ्नै 'सांस्कृतिक र भाषिक' बन्धुहरूप्रति उरन्ठेउला तर्क र अपमानको भाषा बोलिरहेका छन्, त्यसरी नै नेपालका नेपालीहरू 'तर्क, बौद्धिकता र वस्तुगत यथार्थ होइन, भावनाका दास बनेर अल्पज्ञानी उरन्ठेउलो व्यवहार नै गरिरहेका छन् । यस नाजायज वाक्युद्धले सम्पूर्ण नेपालीबीचको 'एकता' मा ह्रास आइरहेको छ भन्ने कुरा दुवैथरीले बुझेका छैनन् ।

एउटा कुरामा प्रस्ट हुँदै अन्य तर्कहरूमा प्रवेश गरौं । दार्जिलिङ अहिले भारतको 'भूभागभित्र छ ।' दार्जिलिङमा भारतको संविधान लागू हुन्छ र त्यहाँ पश्चिम बंगालको कानुन लागू हुन्छ । दार्जिलिङमा बस्ने नेपालीभाषीहरू 'बन्दे मातरम्' गाउँछन् । झन् अहिले त उनीहरू उफ्रीउफ्री भन्दैछन्, 'हामी भारतीय नेपाली' हौं, हामी नेपाली नागरिक होइन ।' यसमा किञ्चित विवाद छैन । यसैसँग सम्बन्धित अरू दुइटा तथ्य पनि प्रस्ट पारौं ।

दार्जिलिङ र हाल सिक्किम रहेको भूभाग प्राक् इतिहासकालमा नेपालकै भूभाग थिए । १७ औं शताब्दीको पहिलो खण्डतिर तिब्बतका राजाले सिक्किमको स्थापना गरे र दार्जिलिङको ठूलो भाग यसमै हालियो । तर १८ औं शताब्दीको अन्ततिर नेपालको पुनः एकीकरण भयो र दार्जिलिङ नेपालकै अधीनमा आयो । तर बेलायती उपनिवेशवादी इस्ट-इन्डिया कम्पनीसँगको युद्धमा हारेपछि सन् १८१६ पछि दार्जिलिङ नेपालबाट खोसियो ।

यस अर्थमा 'दार्जिलिङ' का नेपाली भारतीय राज्यकै आदिवासी होइनन्, उनीहरू नेपालको टुक्रिएको भूभागका जनता हुन् । तसर्थ उनीहरूको नेपालसँग भाषिक सम्बन्ध मात्र होइन, ऐतिहासिक सम्बन्ध पनि छ । यस्तै सम्बन्ध देहरादुनका नेपालीसँग पनि छ । तर आसाम र भुटानका नेपालीसँग भाषिक सम्बन्ध मात्र हो, ऐतिहासिक सम्बन्ध होइन । तसर्थ दार्जिलिङलाई हेर्दा अन्य कतिपय भूभागमा बसेका नेपालीभन्दा अलि फरक ढंगबाट हेर्नुपर्छ ।

दार्जिलिङले 'भारतमा प्रान्तीय मान्यता प्राप्त गर्‍यो' भने त्यहाँका नेपालीको स्वशासन स्थापित हुन्छ । अहिले उनीहरूको हैसियत 'युद्धमा जितेका देशको पराजित नागरिक' जस्तो छ । अर्थात् उनीहरूमाथिको शासन इतिहासमा उनीहरूको भूभाग कब्जा गर्नेले लादेको अधीन मात्र हो । त्यसैले उनीहरूको 'सम्मान र मर्यादा' को लागि उनीहरूले प्रान्तीय हैसियत पाउनैपर्छ । यसले उनीहरूलाई भारतका अन्य नागरिकहरूसरहको स्वशासनको समानता प्रदान गर्दछ । त्यसैले दार्जिलिङका जनताको आन्दोलन जायज र न्यायपूर्ण छ । त्यसप्रति समर्थन जनाउनु हरेक विवेकशील मानिसको नैतिकता हो ।

नेपालीको अस्तित्व समाप्त पार्ने ममता बेनर्जीको खेलविरुद्ध 'दार्जिलिङ' का नेपाली आफ्नो भाषा र इतिहास संरक्षणको लागि 'गोर्खाल्यान्ड' को माग गरिरहेका छन् । यसले नेपाल र दार्जिलिङका नेपालीको एकता मजबुत बनाउँछ । तर भारत किन 'गोर्खाल्यान्ड' को मान्यता दिन चाहँदैन ?

नेपालको सामाजिक सञ्जालमा केही भावनावादीहरूले अनेकौं आधारहीन तर्क राख्दै दार्जिलिङका जनताप्रति आक्रोश र व्यंग्य गरे । यी तर्कहरूमा मुख्य भनाइ थिए, 'तिमी कसरी गोर्खाली भयौ ? ' गोर्खा त नेपालमा छ । तिमीहरू भारतीय हौ, गोर्खाली त नेपाली हुन् ।' यस्ता मित्रहरूलाई मेरो प्रश्न छ, 'दार्जिलिङका जनता रहरले भारतीय भए ? वा हामीमाथि थोपरिएको युद्धमा पराजयी भएका कारणले उनीहरू भारतीय भए ? ' एकपटक सोच्नुहोस्- आफ्नो राष्ट्र खोसिएर अर्काको नागरिक हुनुको पीडा कस्तो हुँदो हो ? त्यसैले उनीहरू आफ्नो 'ऐतिहासिकता' जोगाउन 'गोर्खाल्यान्ड' मागिरहेका छन्, ताकि उनीहरूको नेपाली इतिहास र नेपाली इतिहाससँगको सम्बन्ध अटुट रहोस् ।

अहिले दार्जिलिङ 'भारतको बंगाल' हो । यस दार्जिलिङसँग नेपालको इतिहास जोडिएको छैन । अहिले 'दार्जिलिङ' का नेपाली भारतको संविधानअनुसार 'बंगाली' हुन् । किनकि उनीहरूको ऐतिहासिक पहिचान लुटिएको छ । उनीहरू 'गोर्खाल्यान्ड' को स्थापनाबाट दार्जिलिङको ऐतिहासिक यथार्थ पुनस्र्थापित गर्न चाहन्छन् । भारतीय शासकहरूलाई यो अन्तर्निहित सत्य थाहा छ । त्यसैले उनीहरू नेपाललाई देखाएर, गोर्खाल्यान्ड आन्दोलन नेपालले उत्प्रेरित गरेको आन्दोलन हो भनेर हाउगुजी सिर्जना गर्दै दार्जिलिङका नेपाली मूलका नागरिकलाई बंगालीकरण गर्न चाहन्छन् ।

'नेपालीहरूलाई बंगालीकरण' गर्न नै अहिले नेपालीभाषीले अनिवार्य बंगाली पढ्नुपर्ने नियम ममता बेनर्जीले लागू गरिन् । अर्थात् 'दार्जिलिङ' मा नेपालीको अस्तित्व समाप्त पार्ने वा नेपालीलाई बंगालीकरण गर्ने ममता बेनर्जीको खेलका विरुद्ध 'दार्जिलिङ' का नेपाली आफ्नो भाषा र इतिहासको संरक्षणको लागि 'गोर्खाल्यान्ड' को माग गरिरहेका छन् । यसले नेपाल र दार्जिलिङका नेपालीको एकता मजबुत बनाउँछ । तर भारत किन 'गोर्खाल्यान्ड' को मान्यता दिन चाहँदैन ?

यसका पछाडि अनेकौं तथ्यहरू छन्, जो इतिहासको गर्भमा लुकेका छन् । ती घटनाको विश्लेषण न नेपालीहरूले गरेका छन्, न त दार्जिलिङका नेपाली भारतीयले नै । यसका सम्बन्धमा विहंगम विश्लेषण गर्नुपर्छ र त्यसका बारेमा गहिरो अनुसन्धान गर्नुपर्छ । केही तथ्यहरूलाई यहाँ छलफलमा राख्ने प्रयास गरिएको छ ।

किन सिक्किमको विलय भयो

हामीलाई यति कुरा सतहमा थाहा छ- सिक्किम एक स्वतन्त्र राष्ट्र थियो र त्यसलाई इन्दिरा गान्धीले 'र' नामक संस्थाको सहयोगबाट भारतमा गाभिन् । सिक्किमका राजा टासी नाम्गेल मरेपछि उनका छोरा पाल्देन नाम्गेल सन् १९५६ मा राजा भए । भारतकी प्रधानमन्त्री इन्दिरा गान्धी यस सानो राष्ट्रको स्वतन्त्रता रहन दिने पक्षमा थिइनन् । मुख्य कारण उनकी श्रीमती अमेरिकी नागरिक थिइन् र सायद उनी सीआईए एजेन्टको रूपमा काम गर्थिन् । उनले नाम्गेललाई 'मादक पदार्थ' को लतमा ग्रस्त बनाएकी थिइन् ।

पश्चिमी शक्तिको सिक्कम दरबारसँगको यो घनिष्टता 'चीनको तिब्बत' का विरुद्धमा क्रियाशील रहने ठूलो 'खेल' को एउटा सहायोगी माध्यम थियो । सीआईए भारतविरुद्ध पनि क्रियाशील थियो र यसैबाट भारतलाई सिक्किमविरुद्ध बहाना मिल्यो । राजा र अमेरिकी महिलाविरुद्ध भारतले सिक्किमे नेताहरूलाई हातमा लिई सिक्किमलाई आफूमा गाभ्यो । सानो देशमाथिको यो अतिक्रमण गौरवपूर्ण कार्य होइन । तर पश्चिमी शक्तिको तिब्बतविरोधी 'गेमप्लान' ले नै अन्ततः सिक्किमलाई भारतले ठूलो माछाले सानो माछा खाए झैं खाने वातावरण सिर्जना गरिदियो । जे होस्, सिक्किम विलयको बहाना भारतलाई पश्चिमी शक्तिले नै बनाइदियो ।

भुटानी नेपालीको भुटान निष्कासन

लामो समयदेखि नेपालीहरू भुटानमा बसोबास गर्थे । भुटानका राजाहरू नै नेपालबाट नेपालीहरूलाई फकाएर भुटान लैजान्थे । किनकि भुटानीहरू खेतीपाती गर्न नेपाली जस्तो सिपालु थिएनन् । पंक्तिकारका माइला बूढा हजुरबुबालाई भुटानका तत्काली राजाले काजीको लालमोहर दिएका थिए । भुटानी 'लेप्चाहरू' लोत्साम्पास र नेपालीहरू सामाजिक सद्भावका साथ मिलिजुली बसेका थिए ।

सन् १९८० को दशकमा भुटानमा 'पश्चिमी संस्थाहरू' को व्यापक संलग्नता सुरु भयो । परिणामस्वरूप भुटानभित्र विभिन्न भाषिक तथा धार्मिक समूहको बीचमा उनीहरूले नै विवादहरू निर्माण गरे । तर सन् १९९१ (जब नेपालमा लोकतान्त्रिक व्यवस्था पुनस्र्थापित भयो) एकाएक नेपालीहरूलाई भुटानबाट निस्कासन गर्न थालियो । स्पष्ट छ- यसका पछाडि पश्चिमी देशहरूको 'चीनको तिब्बत' प्रतिको नीति नै मुख्य कारण रहेको थियो । तर नेपालमा यसको अन्तर्निहित कारणको विश्लेषण गर्ने कुनै प्रयास भएन ।

भुटानका नेपालीलाई भारतको भूमि नाघेर नेपाल ल्याइयो र नेपालमा शरणार्थी बनाइयो । पश्चिमी मुलुकहरू उत्साह र जाँगरका साथ भुटानीहरूका लागि क्याम्प बनाउन थाले र उनीहरूको भरणपोषण गर्न थाले । भारतमा भुटानीलाई रहन दिइएन । किनकि 'भुटानीहरू रहन सक्ने भारतीय भूमिमा नेपालीहरूकै बसोबास थियो । शरणार्थीहरूलाई भुटान फर्काउने कुनै गम्भीर प्रयास पश्चिमी देशहरूबाट भएन ।

बरु भुटानीहरूलाई पश्चिमी देशहरूले 'कतिबेला अफ्रिकाबाट ल्याएका दासहरू बाँडेजस्तै बाँडेर युरोप र अमेरिका लगे ।' यसबाट निष्कर्ष निकाल्न मिल्छ, 'भुटानी शरणार्थीको खेल ।' भुटानबाट नेपालीहरू निकाल्ने विशुद्ध योजना थियो । भुटानी शरणार्थीको पालणपोषणमा अन्तर्राष्ट्रिय गैरसरकारी संस्था र नेपाली गैरसरकारी संस्थाहरूको उत्साहजनक सहभागिताले पनि यही जनाउँछ । भुटानमा तिब्बतविरोधी लामाहरूको अधिपत्य कायम गर्नु नै नेपालीलाई लखेट्नुको पछाडि रहेको मुख्य उद्देश्य हो ।

आसाम र मेघालयका नेपालीको दमन

सन् १९८० को दशक नेपाली भाषिक समुदायमाथि अत्याचारपूर्ण दमनको दशक थियो । भारतीय गुप्तचर संस्था 'र' को संलग्नतामा आसाममा 'सुल्फा' जातीय संस्था बनाई नेपालीहरूमाथि आक्रमण गराइयो । राजीव गान्धीको शासनकालमा भारतको पूर्व-उत्तर राज्यहरूमा पश्चिमी संस्थाहरूको बिगबिगी थियो । व्यापरिक-इसाईकरण व्यापक रूपमा गरियो र 'पश्चिमी संस्थाहरू' को योजनाअनुसार नै आदिवासी जनताका संगठनहरू नेपालीका सम्पत्ति जफत गर्ने, नेपालीलाई लुट्ने काममा सरिक थिए ।

तत्कालीन नेपाली सरकारको अनुरोधपछि पनि आसाम र मेघालयमा नेपालीमाथिको अत्याचार रोकिएन । थुप्रै नेपाली भाग्न बाध्य भए र थुप्रै 'इसाई' बनी बसोबास गर्न बाध्य भए ।

गोर्खाल्यान्डका आन्दोलन र नेपालीबीचको द्वन्द्व

सुवास घिसिङले गोर्खाल्यान्डको अवधारणा उठाए । भाषा-संस्कृतिको संरक्षण र नेपालीको ऐतिहासिकताको संरक्षणको नाममा गोर्खाल्यान्डको आवाज उठाए । भनिन्छ, दार्जिलिङलाई नेपालमा गाभ्न घिसिङले राजा वीरेन्द्रलाई बिन्तीपत्र हालेका थिए । गिरिजाप्रसाद कोइरालालाई पनि पत्र लेखेका थिए । भारतको सर्वोच्च अदालतमा पनि रिट हालेका थिए । किन गरे घिसिङले यसो ? के उनको नियत साँच्चिकै दार्जिलिङ नेपालमा जाओस् भन्ने थियो ? यसका दुइटा पाटा छन् । अहिले भारतीय नेपालीमा आफूलाई भारतीय देखाउन नेपालको मानमर्दन गर्न पनि पछाडि नपर्ने मनोवृत्ति देखिन्छ । उनीहरू 'जय हिन्द' थेगोको रूपमा प्रयोग गर्छन् ।

दार्जिलिङ र आसामका नेपालीलाई नेपालसँग उनीहरूको 'भाषिक र सांस्कृतिक एवं ऐतिहासिक' बन्धुत्वबाट हटाउन धेरै ठूलो खेल भइसकेको थाहा छैन भन्ने कुरा 'आसाम गोर्खा' भन्ने फेसबुक पेज र दार्जिलिङ र आसामका कतिपय गोर्खाल्यान्ड नेताका नेपालप्रतिका घिनलाग्दा भनाइहरूबाट देख्न सकिन्छ । 'नेपालीहरू तिमीहरू कति मूर्ख रहेछौ, तिमीहरूको समर्थनले हाम्रो गोर्खाल्यान्डको आन्दोलन' असफल हुन्छ भन्ने तिमीहरूलाई थाहा छैन ? एकजनाले लेख्छ । 'तिम्रो मित्रताभन्दा हामीलाई तिम्रो शत्रुता ठीक छ' अर्कोले लेख्छ।

किन हिमालयको काखामा बसेका नेपालीहरूका बीचमा यी सबै अवाञ्छित घटनाहरू केन्द्रित गरिएका छन् ? सन् १९८० को दशकमा आसाम र मेघालयमा नेपालीहरूमाथि गरिएको दमन, १९६५ को सिक्किम घटना, १९९०-९१ को भुटनाबाट नेपालीहरू लखेट्ने कार्य र पटक-पटक गोर्खाल्यान्डको विवादमा नेपालीलाई मुछ्ने कार्यहरू स्वतः स्फूर्त एवं एकअर्कासँग नजोडिएका पृथक् घटनाहरू होइनन् । यी सबै घटना एकअर्कासँग आपसमा जोडिएका बृहत् सामरिक उद्देश्यहरूसँग सम्बन्धित रहेका छन् । यिनीहरूको एउटै लक्ष्य चीनको तिब्बतसँग गाँसिएको छ । तर नेपालीहरू यस 'रणनीति' को सिकार बनेका छन् ।

भारतको पूर्वउत्तर राज्य आसामदेखि पश्चिममा गढवालसम्म हुर्किएको हिमालयन सभ्यता र संस्कृतिका मुख्य वाहकहरू एवं सर्जकहरू नेपाली हुन् र यो हिमालयको 'काख' नै चीनको तिब्बतलाई घेराबन्दी गर्ने सबैभन्दा महत्वपूर्ण सामरिक क्षेत्र पनि हो । यस क्षेत्रमा बसोबास गर्ने नेपालीहरूको पूर्ण सहयोगबिना चीनको तिब्बतमाथि हस्तक्षेपको योजना सफल पार्न कुनै पनि शक्तिलाई सम्भव छैन । तर नेपालीहरू यस योजनामा सरिक हुँदैनन् । त्यसैले नेपालीको समृद्धिको एकता तोड्नुपर्ने बाध्यता छ । नेपाली भाषीहरूको कमजोर सम्बन्ध भारतलाई 'नेपालमा दबाब निर्माण गर्न र पश्चिमी शक्तिलाई तिब्बतविरुद्ध योजना बनाउन' सहयोगी हुन्छ ।

अतः आसामको नेपाली दमनको घटनादेखि सिक्कम, गोर्खाल्यान्ड, भुटान र नेपालभित्रकै जातीय विभाजनका घटनाहरूलाई सूक्ष्म विश्लेषण गर्ने हो भने केही महत्वपूर्ण प्रवृत्तिहरू प्रकट हुन्छन् । १. यस क्षेत्रमा बसोबास गर्ने नेपाली भाषीबीचमा जातीय विभाजनको रेखा कोरिएको छ । २.यस क्षेत्रका विभिन्न राष्ट्रभित्रका सीमामा बस्ने नेपालीहरूका बीचको अन्तर्सम्बन्ध र संवादहरू मासिँदै गएका छन् । हिजो जुन सम्बन्ध साहित्य, संस्कृति, तीर्थ, धर्म आदिका रूपमा बाक्लो थियो त्यो अहिले छैन । ३. विभिन्न क्षेत्रका नेपाली भाषीहरूमा राष्ट्रियताको विभाजन घनीभूत हुँदैछ । ४. सबै क्षेत्रमा बस्ने नेपालीहरूको उद्यमशीलता प्रवर्धन हुन सकेको छैन र गरिबी अहिले पनि सबै नेपालीको ठूलो समस्याको रूपमा रहेको छ । ५. भुटानका नेपालीहरू विस्थापित भइसकेका छन् । आसामका नेपालीका परम्परागत पशुपालन व्यवसाय पनि विस्थापित भएका छन् र त्यहाँका नेपाली छरपष्ट भई भारतका विभिन्न सहरमा सानातिना रोजगारमा संलग्न भएका छन् । ६. दार्जिलिङका सबै चियाबगानहरू भारतका धनी व्यापारीका हातमा छ । ७.यता नेपालको उद्योग र व्यापार भारतको पूर्ण अधीनमा छ । ८. कुमाउ र गढवालमाथि पूर्ण अधीन समथर भारतका उद्योगपतिको वा व्यापारीको छ ।

यस हिमालय क्षेत्रको कमजोर आर्थिक अवस्था चीनको तिब्बतमा हस्तक्षेप गर्ने पश्चिमी रणनीतिको लागि सहायक सिद्ध हुन्छ । त्यसैले पश्चिमको प्रभाव यहाँ व्यापक रूपमा छ । नेपालमा भइरहेका अनेकौं घटनाहरू यस अर्थमा पश्चिमका 'चीनको तिब्बतप्रतिको रणनीतिक उद्देश्यसँग जोडिन्छन् ।' नेपाल यस अर्थमा 'पश्चिमी शक्ति र चीनको उदाउँदो अवस्था' का बीचको अन्तद्र्वन्द्वको सिकार भइरहेको छ । गोर्खाल्यान्डको वर्तमान आन्दोलनलाई यस यथार्थबाट अलग गर्न सकिँदैन ।

हिमालय क्षेत्रको यो 'रणनीतिक छद्म खेल' लक्ष्य भारत र चीन दुवै हुन्, तर उनीहरूबीचको परम्परागत चिसोपनले 'यो रणनीति' मौलाइरहेको छ । अन्ततः यस रणनीतिको नोक्सानी भोग्नुपर्ने देश 'चीन र भारत' नै हुन् । तर त्यसको पीडा अहिले नेपाल सिंगो राष्ट्र र हिमालयको काखमा बसेका सबै नेपालीले भोगिरहेका छन् । पश्चिमी रणनीतिको सफल कार्यान्वयनमा नेपालीहरू नै अवरोध हुन् भन्ने मान्यता पश्चिमी शक्तिमा रहेको देखिन्छ । अतः यस्तो अवस्थामा गोर्खाल्यान्डको सम्बन्धमा नेपालीहरूले बुद्धिमत्तापूर्वक कार्य गर्नु आवश्यक छ ।

नेपालीको यसमा व्यापक सक्रिय समर्थन भयो । तर 'गोर्खाल्यान्ड' आन्दोलनलाई भारत दबाउन सफल भयो भने यो असफलताको दोष दार्जिलिङ र भारतका अन्य क्षेत्रका नेपालीभाषीले नेपालमाथि लगाउनेछन् । यसबाट नेपालीभाषीको एकता झनै कमजोर हुनेछ । यस क्षेत्रमा क्रियाशील चीनविरोधी शक्तिको चाहना पनि यही नै हो । 'गोर्खाल्यान्ड' को आन्दोलन सफल भयो भने पनि 'भारतीय नेपालीहरू नेपालबाट झन् टाढिने सम्भावना छ ।
किनकि उनीहरू भारतीय सरकारलाई चिढ्याउन चाहँदैनन् भन्ने अहिले देखिएको छ ।' यस्तो अवस्थामा 'नेपालले फरक ढंगबाट बाँच्न सिक्नु आवश्यक छ । हिमालय क्षेत्रका यी रणनीति गतिविधिमा चीनको ध्यान पनि पुगेको देखिँदैन ।' यस जटिलताबाट नेपाललाई सुरक्षित गर्न नेपालीहरूमा देशभक्ति र सुरक्षाप्रति चनाखोपन चाहिन्छ । तर राजनीतिक दलहरू यसमा असफल मात्र होइन, लापरबाह देखिएका छन् । अतः यस समस्यासँग जुध्न नेपालीभाषीका बीचमा सम्पर्क बढाउनु आवश्यक छ ।