राजाको चौतारा
कास्की जिल्लाको सदरमुकाम पोखरानजिक पृथ्वी राजमार्गमा पर्ने गगनगौंडाको हाराहारीमा पूर्वपट्टि सातमुहाने पर्छ । सातमुहानेदेखि अलिकति तल दक्षिणपट्टि मालमूल फाँट पर्छ र मालमूल फाँटको पुछारमा राजाको चौतारा नामक एउटा चौतारा अवस्थित छ । राजाको चौतारा अघि नेपालको पूर्व-पश्चिम मूल बाटोमा पथ्र्यो । यही राजाको चौतारा भएर काठमाडौंबाट पश्चिमतिर जुम्ला र किल्ला-काँगडासम्मको लस्कर चल्थ्यो । यसैगरी, पूर्व-पश्चिमबाट दक्षिण भीमादतिर जाने हुलाकको बाटो पनि यही राजाको चौताराबाट छुट्टिन्थ्यो ।
अतः हुलाकका जाँचकीहरूले यही चौतारामा बसेर हुलाक जाँच्थे र हुलाकीहरूले हुलाक साट्थे । अघि कास्कीका राजा शिव शाहको पालामा कास्कीको मालमूलमा शान्ति सम्झौताको लागि बाह्र राजाको भेट हुँदा त्यसको स्मारक स्वरूप चिनेको चौतारा भएकाले यस चौताराको राजाको चौतारा नाम रहेको हो ।
अहिले नेपालमा संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्र स्थापना गरिएको छ । धर्म निरपेक्षता कायम गरिएको छ । अतः वर्तमान परिवेशअनुसार मालमूलको यस चौतारालाई राजाको चौतारा भन्न मिल्दैन जनताको चौतारा भन्नुपर्छ भनेर जनताको चौतारा भन्न थालिएको छ । कुनै व्यक्ति, संस्था र व्यवस्था आफैंमा असल र खराब हुँदैन । त्यस व्यवस्थालाई परिचालन गर्ने व्यक्तिको गुण, आदर्श एवं मर्यादामा त्यसको सफलता र असफलता भर पर्छ । त्यसकारण राजा भन्दैमा नकारात्मक सोच राखिहाल्न हुँदैन । यसको आशय पुनः नेपालमा राजतन्त्र स्थापना गरिनुपर्छ भन्नेचाहिँ होइन । लिच्छविकाललाई नेपालको स्वर्णकाल मानिन्छ । त्यसमा पनि अंशुबर्माको समयलाई स्वर्णकाल मानिएको छ । किनभने अंशुबर्माको समयमा कैलाशकूट भवन बनेको थियो ।
एउटै सभाकक्षमा एकैपटक दस हजार व्यक्ति अटाउन सक्ने उक्त भवनको क्षमता थियो । त्यस्तो भवन त्यसताका भारत र चीनमा थिएन । यो नेपालको गौरव हो । अंशुबर्मा महासामन्त थिए । यसरी सामन्त शासनकालमा पनि राष्ट्रको विकास हुँदो रहेछ भन्ने बुझिन्छ । चन्द्रशमशेरले फर्पिङबाट बिजुली निकाल्दा जापानमा बिजुली बत्ती थिएन । यो कुरालाई इतिहासले स्विकार्न सक्नुपर्छ ।
नेपाललाई शान्ति र सहअस्तित्वको बारेमा कसैले सिकाइरहनु पर्दैन, बरु नेपालले विश्वलाई शान्ति र सहअस्तित्वको पाठ सिकाएको छ तर हामीले हाम्रो इतिहास राम्रोसँग पढेर त्यसबाट स्वाभिमानको पाठ सिक्न सक्नुपर्छ । संस्कृतिबाट प्रेरणा लिएर अघि बढ्न सक्नुपर्छ । राजाको चौतारा त्यस्तै शान्ति, सम्झौता र सहअस्तित्वको प्रतीक हो । यो कुनै झुर सामन्ती शासकको निशाना होइन । अतः यस चौतारालाई राजाको चौतारा भन्दा कुनै आपत्ति छैन ।
गगनेगौंडाको पुछारमा पर्ने राजाको चौतारा शान्ति, सम्झौता र सहअस्तित्वको प्रतीक हो, यो कुनै झुर सामन्ती शासकको निशाना होइन । अतः यस चौतारालाई राजाको चौतारा भन्न कुनै आपत्ति छैन ।
अघि कास्कीका राजा शिव शाहको पालामा कास्की र लमजुङको युद्ध भयो । कास्कीले मादी तरेर लमजुङको यारदिसम्म कब्जा गर्यो । त्यसपछि लमजुङको फौज अघि बढ्यो । कास्कीको अर्घौं देउमाडीमुन्तिरको ओखलेगौंडामा ठूलो लडाइँ भयो । लमजुङले कास्कीको अर्घौं देउमाडी र ठूलाकोट कब्जा गरेर विजयपुर खोलाको साँध लगायो । त्यसपछि कास्कीको मालमूलमा बाह्र राजाको भेट हुँदा लमजुङका राजा दावादल शाहबाट पंक्तिकारका नौ पुस्ताअघिका पुर्खा ६ गाउँ याङजाकोटका मीर उमरा वीरसिंह क्ह्रोंगी लामा गुरुङको नाममा लालमोहर आयो र लमजुङले गजसिमलेको एघार खेत लिई अर्घौं ठूलोकाट र देउमाडी कास्कीलाई छोडेर घा (सन्धि) गरेका थिए । कास्की र लमजुङको सिमाना मादी नदी भए पनि मालमूलमा गरिएको सम्झौताअनुसार मादीपूर्वको बरालडाँडा कास्कीअन्तर्गत र मादी पश्चिमको दाङसिमर्याङलाई लमजुङको कित्तामा राखिएको थियो ।
मादीगंगाको पूर्वपट्टिको डाँडामा याङ्जाकोट अवस्थित छ । याङजाकोट लमजुङ राज्यको पश्चिम उत्तरतर्फको मुख्य किल्ला थियो । अतः पश्चिमतिर लडाइँ, भिडाइँ, सन्धि-सम्झौता आदि याङ्जाकोटको मोहोडाबाट गरिन्थ्यो । साबिकमा याङ्जाकोट ६ गाउँको मौलो थियो । २०३२ सालमा याङ्जाकोटको ६ गाउँअन्तर्गतका पाँचवटा गाविस कास्कीमा गाभियो । अहिले याङ्जाकोटलाई मादी गाउँपालिकाको सदरमुकाम कायम गरिएको छ ।
साबिक लमजुङ हाल कास्की, याङ्जाकोट, छापाडाँडाका पैंडी पार्सिंह नम्जु क्रोम्छै गुरुङको घरमा भएको वंशावलीमा कास्कीका राजा शिव शाहको पालामा कास्कीको मालमूलमा भेटेका बाह्र राजाहरूका राज्य र तिनको नाम उल्लेख गरिएको छैन । केवल 'मालमूलमा बाह्र राजाको भेट हुँदा' भन्ने मात्र उल्लेख छ । यी बाह्र राजाहरू आठटीकाका आठ राजा तथा तनहुँ, रिसिङ, घिरिङ र पर्वतका गरी बाह्र राजा हुन्' भन्ने बुझिन्छ । भीरकोट, गह्रौं र ढोर यी तीन खान राज्य र नुवाकोट, सतौं, कास्की, लमजुङ र गोरखा यी पाँच शाह राज्यलाई समुच्चमा आठटीका भनिन्छ ।
यसरी यी बाह्र राजाहरूले कास्कीको मालमूलमा भेटेर सम्मेलन गरी आपसमा लडाइँभिडाइँ नगर्ने, आआफ्नो साँधसिमानामा मिलेर बस्ने, आपसमा बिहेबारी गर्ने आदि शान्तिसम्झौताको सन्धि गरेका थिए । वर्तमानमा शान्ति क्षेत्र नेपाल, दक्षिण एसियाली क्षेत्रीय सहयोग संगठन, कमनवेल्थ नेसन, जी ट्वान्टी, संयुक्त राष्ट्रसंघ आदि संघसंस्था छन् । आआफ्ना क्षेत्रमा शान्ति र सहअस्तित्व कायम गरी विकास निर्माणको काममा अघि बढ्नु ती संघसंस्थाहरूको प्रमुख दायित्व हो, तर त्यसबेला नै गण्डकी प्रस्रवण क्षेत्रका शासक एवं भारदारहरूमा सहिष्णुता, सहअस्तित्व, सद्भाव एवं समन्वय र शान्तिको भावना जागृत भइसकेको देखिन्छ ।
कास्की, मालमूलको उक्त ऐतिहासिक सम्मेलनले यस कुराको पुष्टि गर्दछ । अतः दक्षिण एसियाली क्षेत्रीय सहयोग संगठन र संयुक्त राष्ट्रसंघजस्ता संघसंस्थाहरूको स्थापनाको भावनाको विकास नेपालबाट भएको देखिन्छ । कास्की, मालमूलको यस ऐतिहासिक शान्ति सम्मेलनको सुखद उपलक्ष्यमा चिनिएको शान्तिको प्रतीक यस राजाको चौताराले सहिष्णुता, सहअस्तित्व, सद्भाव एवं समन्वय र शान्तिको सन्देश दिइराखेको छ र भविष्यमा पनि दिई नै रहनेछ ।
प्रतिक्रिया दिनुहोस !
