राज्यले एम्बुस थापेको सहर

राजधानीमा ढलमा बगेकी बालिकाको निधन भएको खबरले मन हल्लाइरहेको छ । शासकहरूले जीवन कति मूल्यहीन बनाइदिएका छन् !विश्वको विकासक्रमसँगै स्वतः स्फूर्त आउने विकासका अवधारणाबाहेक यहाँका शासकहरू आफैंले केही गरेका छैनन् । राज्यकोषबाट अर्बौं रुपैयाँ झारा टार्न खर्च गरिएको छ । कस्ता नेताहरू नजन्मिएको देशमा जन्मिएछौं हामी । बीसौं वर्षदेखि विकासको कुनै यस्तो परियोजना छैन, जसमा गर्व गर्न सकियोस् । केही थालिएका योजनाहरू पनि अपूरा-अधुरा छन् ।

राजधानीमा बाटाहरू चौडा पारिए तर अधिकांश बाटाहरू योजनामुताबिक होइन, हचुवामा चौडा पारिएका छन् । त्यसको मोटाइ, गुणस्तर र मापदण्डको कसैलाई कुनै परवाह छैन । सडक विभागका कर्मचारी र इन्जिनियरहरू पछिल्ला वर्षहरूमा सबैभन्दा मालामाल भएका छन् ।शासकहरू असंवेदनशील भएको राज्यमा जीवनको कुनै मूल्य हुँदैन । मानव चोला कति विशिष्ट छ भन्ने यहाँका शासकहरूको दिमागमा घुस्दैन । प्रधानमन्त्री, सचिव, मेयर वा शाखा अधिकृत बन्नु नै सफलताको परिचायक हो यहाँ ।

जसरी संविधान बन्नु वा गणतन्त्रको घोषणा हुनुलाई नै प्राप्ति वा गन्तव्य ठानिरहेका छौं हामी । चिल्लो गाडीमा सयर गर्नु, एउटा आलिशान बंगलामा बस्नु र तल्लो निकायलाई केही निर्देशन दिनु- अधिकारप्राप्त व्यक्तिको जम्मा काम नै यत्ति हो भन्दा फरक पर्दैन ।

राज्यमा विकास निर्माणको लागि कुनै संयन्त्र छैन । भएका संयन्त्रहरू पनि भुत्ते, अपांग र गैरजिम्मेवार छन् । बजेट सिध्याउनेभन्दा कुनै अर्को दाउ देखिँदैन । राज्यकोष लुट्नेबाहेक अर्को कुनै ध्याउन्न देखिँदैन । सुख, सुविधा र सम्पत्तिको चाहना देखिन्छ, शासकहरूका हरेक व्यवहारमा । हो, योचाहिँ शासक हुनलायक छ भनेर आशा गर्ने एउटै अनुहार सम्झन सकिन्न । तैपनि हामी गणतन्त्रको माला जपिरहेछौं । यहाँ गणतन्त्र छ, अरू केही पनि छैन ।

शासकहरूले काठमाडौंलाई कस्तो बस्नै नसकिने सहर बनाए । मोनोरेल र स्मार्ट सिटीको कुरा सुन्दा लाजले पानीपानी हुन्छु । शौच गरेर पानी बगाउन मिल्ने केही शौचालयको निर्माण गरिदिए धन्य हुने थियौँ । राजधानी सहरमा शौचालयहरूसम्म छैनन् । तैपनि नेतागणहरू, नवनिर्वाचित जनप्रतिनिधिहरू ठूलाठूला सपना बाँडिरहेका छन् । सपनाहरू मात्र छन् यहाँ, सपनाहरूबारे सुन्दासुन्दा वाक्क भइसकेका छौं । योजनाको कार्यान्वयन पक्ष साह्रै कमजोर छ ।

योग्यताको न्यूनतम मापदण्ड काम गर्नु हो भने योग्यहरू साह्रै कम छन् शासनमा । भएका योग्यहरू गफ गर्न मात्र योग्य छन् । शासकहरू निर्देशनमाथि निर्देशन दिइरहेका छन् । प्रधानमन्त्रीले मन्त्रीलाई निर्देशन । मन्त्रीले सचिवलाई निर्देशन । सचिवले सहसचिवलाई निर्देशन । सहसचिवले आफूभन्दा तल्लो निकायलाई निर्देशन । मानौं राज्य निर्देशन दिने एउटा अखडा मात्र हो ।

राजधानीको ढलमा बगेर बालिकाको निधन भएको खबरले आम मन हल्लाइरहेको छ । शासकहरूले जीवन कति मूल्यहीन बनाइदिएका छन् !

सहरको एकैछिन भ्रमण गर्ने हो भने मन भाँडिएर आउँछ । सबैतिर लाग्छ, सरकारले सहरभरि एम्बुस बिछ्याएको छ । घरबाट बाहिर निस्कँदा बडो होसपूर्वक निस्किनुपर्छ । कहाँ चिप्लिइने हो, कहाँ लडिने हो, कहाँ बंगारा फुस्किने हुन्, कहाँ खसिने हो, कुनै टुंगो हुँदैन ।

काठमाडौंमा उकुसमुकुस हुन्छ । चारभञ्ज्याङ काट्नेबित्तिकै फोक्सोमा प्राणवायु भरिएर ज्यानमा अर्कै फूर्ति आउँछ । बाँदरको हातमा नरिवल भन्ने उखान काठमाडौंका शासकहरूलाई नै हेरेर बनाएजस्तो लाग्छ । धुलो, धुवाँ र फोहोर देख्दा लाग्छ- मानौं सिंगो काठमाडौं नै फोहोर फाल्ने एउटा डस्टबिन हो ।

सामाखुसीको नालीमा चिप्लिएर खसेकी सत्याको भिडियो पटकपटक हेरें । कोमल जीवन कति खतरामा बाँचिरहेको छ यो सहरमा । बालबालिका जमिनमा आकाशका ताराहरू हुन् । तर असंवेदनशील र बहिरा शासकहरूलाई यो भन्नु पनि बेकार छ । व्यवस्था भन्ने कुनै चीज कतै छैन । शासकहरू योजना बाँड्नमै व्यस्त छन् । उनीहरूलाई त्योबाहेक अरू केही आउँदैन ।

कहाँ जाँदैछौं हामी ? कहाँ जाँदै छ यो सहर ? सम्झेरै उकुसमुकुस हुन्छ । भ्वाङहरू छन् जताततै । कुन भ्वाङमा कुन बेला जीवनको बलि चढ्ने हो, कुनै ठेगान छैन ।अहिले नयाँ जनप्रतिनिधि चुनिएर आएका छन् । शेरबहादुर देउवा भर्खरै चौथोपटक मुलुकको कार्यकारी नियुक्त भएका छन् । उनीहरूले चाहे केही गर्न सक्छन् । रछ्यानै-रछ्यानको यो एम्बुसरूपी सहरलाई साँच्चैको सहर बनाउन सक्छन् । प्रधानमन्त्री देउवाले सचिवहरूलाई निर्देशन दिनेबित्तिकै खाल्टाहरू पुरिन थालेका छन् । स्रोतको कुनै कमी छैन । ससाना योजना र त्यसको कार्यान्वयन मात्र चाहिएको छ । काम गर्नुपर्छ भन्ने चेत मात्र शासनमा बसेकाहरूलाई आइदिए काठमाडौं एक वर्षमै पुरानै स्वरूपमा फर्कन सक्छ । :

काठमाडौंलाई संसारकै उत्कृष्ट सहर बनाउन सकिन्छ, तर शासकहरूले यसलाई संसारकै निकृष्ट सहर बनाइरहेका छन् । सडकमा बेपरबाहसँग चलेका गाडी, माइक्रोबस, मोटरसाइकल हेर्दा मनमा गहिरो उदासी आउँछ । कहाँ दौडिरहेको छ यो सहर ?
कहाँ भागिरहेका छौं हामी ?

वर्षौंदेखि बनिरहेका सडकहरू अधकल्चा छन् । धुलो यसरी उडिरहेको छ, फोक्सो जोगाउन धौधौ भएको छ । गाडीहरू यसरी दौडिन्छन्, मानौं मृत्युको बाटो हिँडिरहेका हुन् । मृत्युको स्रोत अव्यवस्था हो । नकारात्मकता नै मृत्युको द्वार । यस अर्थमा सारा काठमाडौं नै अकाल मृत्युको बाटो दौडिरहेको छ ।

केही दिनअघि खुला हावामा सास फेर्न साँखुतर्फ गएको थिएँ । तीनकुनेदेखि साँखु नपुगुन्जेल बाटो अस्तव्यस्त छ । धुलोले गाडी नै भरिन्छ । चिनिनसक्नु हुन्छन् यात्रीहरू । वर्षौंदेखि बनिरहेका बाटोहरू किन टुंगिदैनन् ? खनिएका खाल्टाहरू र खोलिएका भ्वाङहरू किन वर्षौंसम्म टालिँदैनन् ? अनुगमनको निकाय खै कहाँ छ ? काठमाडौं देख्दा लाग्छ, यहाँ कुनै राज्यको अस्तित्व छैन । कुनै निकाय छैन, जसले समस्याहरूको सम्बोधन गरोस् । कुनै निकाय छैन, जसले कहाँ के काम भइरहेको छ वा छैन भनेर अनुगमन गरोस् । कुनै चिज, कुनै ठाउँ व्यवस्थित छैन यो सहरमा । नदी देखेर लाजले पानीपानी हुन्छु । बाटो देखेर शर्मले भरिन्छु । धुलो, धुवाँ देखेर डिप्रेसन हुन्छ ।

केही दिनअघि दिल्लीबाट काठमाडौं आउँदै गर्दा जहाजमा पहिलोपटक नेपाल आउँदै गरेकी अफगानी युवतीले सोधिन्, 'काठमाडौंमा खोला छ ? 'मलाई कुनै जवाफ सुझेन । छ भनौं कि छैन भनौं । छ भनौं भने सबै खोलाहरू रछ्यान मिल्काउने ठाउँ बनेका छन् । छैनन् भनौं भने सातवटा ऐतिहासिक नदी/खोला भएको सहर हो, हाम्रो राजधानी ।मैले भनें, 'छ तर, एकदमै फोहोर । ती रछ्यान मिल्काउने ठाउँ बनेका छन् ।' यसो भन्दा मेरो अनुहारमा लाजको रेखा दौडिरहेको थियो, खै, उनले देखिन् कि देखिनन् ।हिजो मात्र पशुपतितिर हिँड्दै थिएँ । फोहोरको एम्बुसजस्तो ठाउँमा टेकेर बाटो पार भएँ । हिलोले जुत्ता भारी भयो । ढलमा ज्यान गुमाएकी बालिकाको अबोध अनुहार अचानक हृदयमा प्रकट भयो । कतै यो वा यस्तै एम्बुसहरूमा परेर म वा अर्को कोही भोलिको अखबारमा छापिने हो कि !

सामाखुसीको नालीमा डुबेकी बालिकाको भिडियो फेरि दोहोर्‍याएर हेरें । उनले 'मम्मी, मम्मी' भनेको चिच्याएको दृश्यले जीवनको मूल्य बोध हुन्छ । एउटा जीवनको लागि प्रकृति र समाजले कत्ति धेरै योगदान गरेको हुन्छ ! तर राज्यको आँखामा त्यसको कौडीजस्तो मूल्य देख्दा म निरिह हुन्छु ।धन्य, पशुपतिनाथको कृपा हो वा ती बालिकाको जीजीविषाले, उनी बाँचिन् । विनिताले ज्यान गुमाइन्, सत्या बाँचिन् । शेरबहादुर देउवा वा विद्यासुन्दर शाक्यले त्यो भिडियो हेरे कि हेरेनन् ? त्यो भिडियो हेर्दा उनीहरूका आँखा रसाए वा रसाएनन् ? समाजलाई डोर्‍याउने भूमिकामा रहेका यी र यस्ता पात्रहरूले कहिले बुझ्लान् जीवनको मूल्य ?

राजधानीको ढलमा बगेर बालिकाको निधन भएको खबरले आम मन हल्लाइरहेको छ । शासकहरूले जीवन कति मूल्यहीन बनाइदिएका छन् ! के राज्यको काम सहरमा नागरिकहरूका लागि एम्बुस मात्र थाप्ने हो ?