बाटो बिराएको बिद्यार्थी आन्दोलन सच्याउने उपाय : खल्तीका नेता छोडौ,जनमतलाई रोजौ

२१ औँ राष्ट्रिय सम्मेलनको पूर्वसन्ध्यामा अखिल क्रान्तिकारीको इतिहासमा पहिलोपटक नेतृत्व चयन नयाँ विधिबाट गर्ने बहस शुरु भएको छ । अन्तिमसम्म बहस, कता जान्छ, यकिन गर्ने अबस्था छैन् । तर, पनि अहिले नेतृत्व चयनको विषयमा जुन बहस भैरहेको छ, संगठनको जीवन, क्षमतावान नेतृत्व विकास र विद्यार्थी आन्दोलनका लागि सुःखद छ । सुःखद यसकारण कि ‘क्वाटर’ बाट नभएर नेतृत्व ‘हल’ बाट चयन गर्ने बाटोमा संगठन जान थालेको छ ।

इतिहासमै पहिलो पटक अखिल क्रान्तिकारीमा चुनावी प्रक्रियाबाट नेतृत्व चयनको कार्यविधि तयार भएको छ । सम्मेलनमा प्रतिनिधि बनेका सवै विद्यार्थीलाई आन्तरिक चुनाव लागिसकेको छ । तर, नेतृत्व चयनपूर्व हामीले गर्नुपर्ने केही यस्ता कार्यभार छन्, त्यसको सही दिशा तयार गरेरमात्र हामी नेतृत्वमा केन्द्रित हुनुपर्ने अबस्था छ । भावी अध्यक्ष को भनेर सवै छलफलमा जुटेका छन् ।

मुख्य प्रश्न ‘किन भावी अध्यक्ष ?’ भन्ने हो । र, प्रश्नको जवाफ खोज्ने हो । राष्ट्रिय सम्मेलनबाट नेतृत्व चयन प्राविधिक कुरा मात्रै होइन । यो आउँदो समयानूकल संगठन निर्माण गर्ने कुरा हो र चुनौतिलाई स्वीकार गर्न सक्ने कुशल नेतृत्व चयनको विषय पनि हो । समग्रमा यो संगठनको भविष्यसँग जोडिएको विषय हो ।

संगठनको भविष्य, आन्दोलनका एजेन्डा र शैक्षिक क्षेत्रको सुधारमा संगठनको भूमिका सुनिश्चत गर्ने थलो हो, राष्ट्रिय सम्मेलन । तर, दूर्भाग्य नीतिमा भन्दा नेतृत्वमा बढी बहस हुने खतरा देखिन थालेको छ । नीति र नेतृत्ववीचको सन्तुलनसहितको राष्ट्रिय सम्मेलनबाट क्रान्तिकारीको विरासतसहितको संगठन बनाउन सक्छौँ र नेतृत्व चयन गर्न पनि । राष्ट्रिय सम्मेलनबाट हामीले गर्नुपर्ने केही महत्वपूर्ण कार्यभार छन् । यी कार्यभार पुरा गर्न सक्ने नेतृत्व चयन हाम्रो आबश्यकता हो ।

उदारणका लागि अहिलेको अबस्थामा सरकारी क्याम्पसको तूलनामा नीजि क्याम्पसमा विद्यार्थी सख्या निकै धेरै छ । नीजि स्कूलमा विद्यार्थीको केन्द्रीकरण छ । तर, त्यहाँ विद्यार्थी संगठन छैनन् । कमिटी बनेका छैनन् । त्यहाँ नेतृत्व बनेको छैन् । नीजि कलेजमा रहेका धरै विद्यार्थीलाई नेपालको राजनीतिक इतिहास, विद्यार्थी संगठनको महत्व र यसको विरासतवारे बताउने संयन्त्र हामीकहाँ बनेका छैनन् । सवै विद्यार्थी संगठन सरकारी क्याम्पसमा केन्द्रित छन् । एक किसिमले विद्यार्थी संगठन र आन्दोलन एकातिर छ भने विद्यार्थीहरु अर्कोतिर छन् । यो अन्तरविरोधको समाधान हाम्रो २१औं राष्ट्रिय सम्मेलनको मुद्दा हुनुपर्छ । यहीँ खालको कार्यक्रम हामीले दिन सक्नुपर्छ ।

दीर्घकालीन महत्वका शैक्षिक आन्दोलनबाट विद्यार्थी संगठनहरु भाग्न खोजेको महशुस हुन्छ । विद्यार्थीहरु त्यसबेला सडकमा देखिन्छन्, जतिबेला नीजि स्कूलले शुल्क बृद्धि गर्छन । विद्यार्थी नेताहरु त्यसबेला सडकमा आउँछन्, जतिबेला तेलको मुल्य बृद्धि हुन्छ । मतलव प्राविधिक कुरामा विद्यार्थी संगठन अल्झिरहेका छन् । तर, शिक्षाको पुनसर्रंचनासहितका नीतिगत र दीर्घकालीन महत्वका विषयमा विद्यार्थी संगठनहरुले पेचिलो आन्दोलन गरेको पाइँदैन । परिणाम स्वरुप नेपालमा पार्टीको इतिहास भन्दा पुरानो र लामो इतिहास रहेको विद्यार्थी आन्दोलन शैक्षिक एजेन्डामा धेरै पछाडि छ । क्रान्तिकारीले यस्ता मुद्दाको नेतृत्व गर्न सक्ने नीति र भावी नेतृत्व खोज्नुपर्छ । यो परीक्षणमा पास वा फेल जे हुन्छौँ, अखिल क्रान्तिकारीको भविष्य यहीँबाट तय हुन्छ ।

यूवाहरु सधै विद्रोही बन्नुपर्छ भन्ने मान्यता छ । तर, हाम्रो विद्यार्थी संगठनहरुमा यूवापनको अभाव देखिन्छ । सर्मपणवादी सोच र दास प्रवृतिका शिकार बन्ने अबस्था छ्, विद्यार्थी संगठन र तिनका नेताहरुमा । यो घेरा तोड्ने नीति र नेतृत्व यतिबेलाको आबश्यकता हो । उदारणका लागि माउ पार्टी सत्तामा रहँदा सडकबाट टाँढा हुने र पार्टी विपक्षीमा हुँदा आबश्यकता भन्दा पनि उपस्थितिका लागि सडकमा देखिने विद्यार्थी आन्दोलनको समस्या छ । पार्टीसँगै सत्तापक्ष र विपक्षी हुने विद्यार्थी आन्दोलनले सही दिशा दिन सक्दैन ।

यो तोड्ने हैसियत र क्षमताको नेतृत्व आज सवै विद्यार्थी संगठनमा चाहिएको छ । शेरबहादुर देउवाले गरेका खराव निर्णयको विरोधमा नैनसिंह महरले सडकमा आएर नारावाजी गर्ने हैसियत भएको नेविसंघ सम्भव छ कि छैन ? केपी ओलीले गरेका सवै जायज–नाजायज निर्णयलाई नविना लामाले सहर्ष स्वीकार गर्नुपर्ने परिस्थिति छ । प्रचण्डका निर्णयको सकुर्लरमात्र पढ्ने सीमाबाट नरेन्द्र न्यौपाने बाहिर निस्कन सक्छन कि सक्दैनन् ? यो पेचिलो प्रश्नको जवाफसहित हामीले राष्ट्रिय सम्मेलनबाट नयाँ नेतृत्व चयन गर्न सक्छौँ कि सक्दैनौँ, हाम्रो सामु आएको यक्ष प्रश्न हो । यसका लागि सही मुद्दाको पहिचान पहिलो आबश्यकता हो र ती मुद्दा लागु गर्न सक्ने क्षमतावान नेतृत्वको खोजी समाधान हो ।

विद्यार्थी आन्दोलनमा निर्णय क्षमता चाहिन्छ । सही समयमा सही निर्णयको अपेक्षा गरिएको हुन्छ । तर, नेपालका विद्यार्थी संगठनहरुले आफ्नो अनुकुलता खोज्ने समस्या छ, जसले समग्र शिक्षा नीतिमा फेरबदल र विद्यार्थी हितमा सहयोग गर्दैन । उपयुक्त समयमा उपयुक्त निर्णय विद्यार्थी नेतृत्वको क्षमतासँग जोडिन्छ । उदारणका लागि डा.गोविन्द केसी प्रकरणमा विद्यार्थी संगठनहरुको भूमिका प्रभावकारी देखिएन् । डा.केसीले उठाएका माग शिक्षासँग जोडिएका छन्, ती माग जायज वा नाजायज के हुन ? यो बहसको विषय हुन सक्छ । तर, विद्यार्थी संगठनहरुले माग जायज वा नाजायज के हुन भनेर निक्र्यौल निकाल्न सक्नुपर्छ र आफुलाई त्यहीँ तरिकारले उभ्भाउनुपथ्र्यो । तर, यसमा पछाडि देखिए ।

विद्यार्थी आन्दोलनमा कहीँ न कहँ समस्या छ भन्नेमा पूर्वविद्यार्थी नेताहरु गगन थापा र रवीन्द्र अधिकारीहरुका भनाईले संकेत गर्छन । जस्तो कि, केही समय अगाडि गगन थापाले विद्यार्थी संगठन असान्र्दभिक भएको टिप्पणी गरेर नयाँ बहस अगाडि सारेका थिए । उनी आफै विद्यार्थी आन्दोलनका बलमा यो उचाईँमा पुगेका नेता हुन् । उनले यो विषय यत्तिकै उठाएका होइनन्, बरु आजका विद्यार्थी संगठनमा देखिएका समस्यालाई संकेत गरेका हुन् । त्यस्तै एमाले नेता रवीन्द्र अधिकारीले सार्वजनिक कार्यक्रममा विद्यार्थी र शिक्षक संगठन विघटन गर्नेसम्मको अभिव्यक्ति दिए । यहीँ तरिकाले विद्यार्थी संगठन चल्ने हो भने यस्ता संगठन आबश्यक नहुँने उनको भनाईले आजका विद्यार्थी संगठनमा रहेका समस्याहरुको संकेत गरेको रुपमा हेरिनु नै उपयुक्त हुन्छ । थापा र अधिकारी दुवै आफ्ना जमानाका सडक आन्दोलनबाट उदाएका यूवा नेता हुन् । ती दुई नेताको भनाईको संकेत आजका विद्यार्थी संगठन र नेतृत्वमा रहेकाहरुले बुझ्नुपर्छ ।

शिक्षाको विकेन्दिीकरणमाथि विद्यार्थी संगठनको ध्यान पुगेको छैन् । जस्तो कि, केही अनौपचारिक तथ्याङ्कलाई मान्ने हो उच्च शिक्षा अध्ययन गर्ने करीव ५३ प्रतिशत विद्यार्थी काठमाडौंमै छन् । त्रिभुवन विश्वविद्यालयका ६१ आंगिक मध्ये २२ वटा क्याम्पस काठमाडौंमै छन् । पहिलो कुरा देशको सवैभन्दा ठूलो विश्वविद्यालयका हरेक जिल्लामा आंगिक क्याम्पस छैनन् । कर्णाली अंचलभर एउटा मात्र आंगिक क्याम्पस छ । शिक्षाको यस्तो असमानुपातिक विषय आज विद्यार्थी संगठनमा पेचिलो मुद्दा छैन् । राज्यले शिक्षामा गरेको लगानीको सदुपयोगमाथि बहसमा विद्यार्थी संगठनको अगुवाई हुन सकेको छैन् । राज्य लगानी गरेका शैक्षिक संस्थाप्रति नभई नीजि कलेजतिर विद्यार्थी आर्कषण बढ्दै जानु हामीले निर्माण गर्न खोजेको शैक्षिक वातवरणको विरुद्ध छ ।

अहिलेको शिक्षा प्रणालीले युवा जनशक्तिहरू पलायन गराईरहेको छ । यस्तो शिक्षाले मुलुकको सामाजिक–आर्थिक रूपान्तरण गर्न सम्भव छैन् । शिक्षा क्षेत्रमा राज्यले गरेको लगानीबाट उत्पादित जनशक्तिहरू अर्काे मुलुकले विना लगानी उपयोग गरेर तीव्र आर्थिक विकास गरिरहेका छन् । यसमा हामीले चासो दिने कि नदिने ? पुल्चोक क्याम्पसका इन्जिनियर अमेरिका र युरोपतिरजाने । चिकित्सा शास्त्र अध्ययन संस्थान (आइओएम) बाट उत्पादित डाक्टरहरु विदेश भासिने । यस्तो खालको शिक्षा प्रणालीमा हामीले कहिले सुधार गर्ने ? यो आफै हुँदैन । कसै न कसैले दवावको राजनीतिक शुरु गर्नुपर्छ । प्लस टू पढेर विदेश जानेहरु त कति छन कति, देशमै केही गर्नसकिन्छ भनेर उनीहरुलाई आश्वत पार्न सक्ने विद्यार्थी संगठन भएनन् । हामीले यो बहस गर्ने कि नगर्ने ?

मानव पुँजी निर्माण र यसको उच्चतम उपयोग समुन्नत राष्ट्रका लागि अनिवार्य शर्त हो । यसको लागि गुणस्तरीय शिक्षा अपरिहार्य हुन्छ । गुणस्तरीय शिक्षामार्फत मानव पुँजी निर्माण र यसको उच्चतम उपयोगबाट मात्र मुलुकले समृद्घि हासिल गर्न सक्छ । राज्यको प्राथमिकता सबैमा शिक्षाको पहुँच पुर्याएर मुलुकलाई समुन्नत राष्ट्रमा रूपान्तरण गर्नका लागि शिक्षा क्षेत्रमा लगानी बढाउन जरुरी छ । यस तर्फ विद्यार्थी संगठनले सरकार र आफ्ना माउ पार्टीमाथि दवाव बढाउनुपर्ने अबस्था छ । हामीलाई आज वैज्ञानिक, प्राविधिक, व्यावसायिक एवं उद्यममूलक शिक्षा चाहिएको छ । शैक्षिक संस्थामा आवश्यक पूर्वाधारमा ध्यान दिनुपर्ने अबस्था छ ।

अखिल क्रान्तिकारीको विरासत गरीव, किसान, मजदुर र सीमान्तकृत समुदायका छोराछोरीको शिक्षा र भविष्यसँग जोडिएको छ । यो संगठनका मुद्दा ती समुदायको हित अनुकल हुनुपर्छ । माओवादीले जनयुद्ध शुरु गर्दा सहीद भएकाको छोरा–छोरी अहिले कलेज तहको विद्यार्थी छन् । उनीहरु आफै पनि २१औं सम्मेलनमा प्रतिनिधि छन् । उनीहरु अखिल क्रान्तिकारी कस्तो बनाउने भन्ने बहसमा आफै सहभागी हुँदैछन् । सम्मेलनको प्रतिनिधिका रुपमा उनीहरुको सम्मेलनप्रति गहिरो चासो रहनेछ । यसकारण विगतमा उठाइएका मुद्दाबाट क्रान्तिकारी पछाडि हट्न सम्भव छैन । सम्मेलनको ध्यान यहाँ पनि जान जरुरी छ ।

र, नेतृत्व चयनकै कुरा गर्दा हामीसँग धेरै सीमा पनि छन् । नेविसंघ र अखिलले प्रयोग गरेको ‘सम्पूर्ण चुनाव’ बाट हामी बच्नुपर्छ । पैसाको बलमा, शक्तिको बलमा नेतृत्व हत्ताउने रोग संगठनमा प्रवेश गराउनु हुँदैन । यसले विकृत मात्र निम्ताउँछ । चुनाव निर्मम हुन्छ । सम्मेलनमा चिटिक्क परेको र आर्थिक रुपले सवल उम्मेदवार र दूरदराजको संघर्षपूर्ण जीवन विताएको अर्को उम्मेदवारवीचको अस्वभाविक प्रतिस्पर्धाबाट संगठनलाई बचाउनुपर्ने अबस्था छ । हामीले यो ‘निर्मम’ चुनावको खतराबाट बच्ने विकल्प दिन सक्नुपर्छ । यसको सही विधि भनेको इमान्दार र क्षमतावान नेतृत्व चयन हो । सम्मेलनले इतिहासको सम्मान गर्दै भविष्यको जोखिमसँग जुध्न सक्ने नेतृत्व पनि छान्नुपर्नेछ । यो वीचमा धेरै कुरा बदलिएका छन्, त्यसको छाया संगठनमा देखिनुपर्छ ।

शिक्षा क्षेत्रमा देखिएका विकृति एवं विसंगतिहरू हटाउनका लागि वर्तमान शिक्षा प्रणालीमा आमूल सुधारको खाँचो पर्छ । यो सुधार गर्न सक्ने हैसियत भएका विद्यार्थी संगठन आजको आबश्यकता हो । र, संगठनहरुमा यस्तो मोर्चाको नेतृत्व अखिल क्रान्तिकारीले गर्न सक्नुपर्छ । यो मोर्चा सम्माल्ने नेतृत्व हामीले दिन सक्नुपर्छ ।

लेखक अखिल क्रान्तिकारीमा केन्द्रीय सचिव हुन् ।