दसैंमा सन्थाल नृत्यको रौनक

विराटनगर : झापा कोरोबारीका विनोद हेम्ब्रम कक्षा ४ मा पढ्छन् । विद्यालय जाने आउनेबाहेक उनी अन्य काममा खासै रुचि राख्दैनथिए । तर, गाउँकै आइतबारे टुडु समूहले विनोद र उनीजस्तै १५ जना किशोरलाई सन्थाल नाच नाच्ने तालिम दियो । विनोद र उनका साथीले आफ्नो कला प्रदर्शन गर्न धेरै कुर्नै परेन । झापाको बैगुन्धुरामा आयोजना भएको जातीय सन्थाल नाच प्रतियोगितामा आफ्नो समूहमा बसेर उनले राम्रोसँग नाचे । भने, ‘६ महिना अघिसम्म आफ्नै जातिको नाच कसरी नाच्ने भन्ने थाहा थिएन तर गाउँकै बुवा, काकाहरूले तालिम दिएर सिकाउनु भयो । अहिले खुसी छ र यो नाचप्रति उत्साहित पनि छु ।’

अल्पसंख्यक सन्थाल समुदाय मोरङ र झापाको ग्रामीण भेगमा बस्ने गरेका छन् । पछिल्लो समय उनीहरूले नाच लोप हुने खतरामा छ । यसलाई जोगाउन अग्रज तथा सन्थाल अभिभावक सक्रिय बनेका हुन् । यो पटकको दसैंमा झापाको गौरादह, लखनपुर, गरामुनीसहितका विभिन्न क्षेत्रमा उल्लासपूर्ण तरिकाले सन्थाल नाच तथा प्रतियोगिता आयोजना भए । सुरुज लेवर सन्थाल अखडा शिवसताक्षी–२ झापाका संस्थापक लोखिराम मुर्मुले भने, ‘हाम्रो समूहले मात्रै ४५ जना किशोरलाई तालिम दिएर नाच्न जान्ने बनाइयो । अब नयाँ पुस्तालाई नसिकाउने हो भने हामी बूढाले मात्र नाच जोगाउँला भन्ने रहेन ।’ उनले किशोरकिशोरीलाई जातीय बाजा बजाउने तालिमसमेत दिने गरेको बताए ।

झापाका विभिन्न स्थानमा सप्तमीदेखि टीकाको पर्सिपल्टसम्म सन्थाल मेला लाग्ने गर्छ । धेरै स्थानमा नृत्य प्रतियोगिता हुने गरेको छ । गौरीगन्जका तल्लु सोरेनका अनुसार गाउँका समूहहरू झापाभरि हुने नृत्य प्रतियोगितामा भाग लिन जाने गरेका छन् । ‘यो प्रतियोगिता आफ्नो संस्कार अरू समुदायका मानिसलाई चिनाउने अवसर भएकाले हामी बर्सेनि भाग लिन जाने गरेका छौं’, उनले भने । सोरेनले नयाँ पुस्तालाई नृत्यमा पारंगत बनाउन यस्ता अवसर उपयोगी हुने बताए ।
सन्थाल नाच यो जातिको पर्व तथा विशेष अवसरमा नाच्ने गरिन्छ । माघेसंक्रान्तिका बेला सोहराई, फागूपूर्णिमामा वहा र बडादसैंमा दसैं नाच नाच्ने गरिन्छ । वहराईमा महिला र पुरुषले हात समाउँदै गोलो घुमेर नाच्ने गरे पनि दसैं नाचमा भने पुरुष मात्र सहभागी हुन्छन् । कक्षा ८ का विद्यार्थी सुनील मरन्डी भन्छन्, ‘१५ दिन मेहनत गरेपछि नाच्न सिकेँ अब अभ्यास गर्दै अझ दक्ष हुन मन छ ।’ उनले आफूजस्तै गाउँका २० जनाले नाच सिकेको बताए ।

झापा गौरादह नगरपालिका–९ बैगुन्धुराका वासुदेव खतिवडा सन्थाल दक्षिणी झापाको गहना भएको बताउँछन्, ‘दसैंको अर्को रौनक र रमाइलो पक्ष भनेकै सन्थाल नाच हो’, उनले भने, ‘फरक संस्कृति र समुदायका मानिसले पनि यो नाच रमाइलो मानेर हेर्छन ।’ बाहिरबाट आउने आगन्तुकलाई मनोरञ्जन दिन दसैंभरि ठाउँठाउँमा नाचिने सन्थाल नाचले सांस्कृतिक रूपमा दुईवटा समुदायलाई जोडेको उनको भनाइ छ ।