बैतडी : जिल्लाको दोगडाकेदार गाउँपालिका–६ सित्तड डोलका लोगसिंह भाटको घरको आँगन गत वर्ष पहिरोले लगिसकेको छ । लगातारको वर्षाले यस वर्ष घर नै बगाउने खतरा बढेको उनले बताए । ‘पहिरोले चारैतिर जमिन बगाइसकेको छ । बस्ती नै जोखिममा परेको छ । अन्त जान पनि आर्थिक अवस्था कमजोर छ । जोखिम मोलेर बसिरहेका छौं’, उनले भने ।
डोल गाउँमा अहिले करिब १ सय ५० परिवार पहिरोको जोखिममा छन् । ०१८ सालदेखि खस्न थालेको पहिरोको नामै डोलपहिरो भएको छ । ‘वर्षातमा लगातार आइरहने पहिरोले कतिखेर घरखेत बगाउने थाहै हुँदैन । हरेक वर्षातमा अनिदो रात काट्नुपर्छ’, स्थानीय लोकेन्द्रबहादुर चन्दले भने, ‘हाम्रो गाउँका हरेक घर बांगा छन् । भित्रभित्रै जमिन भासिएपछि घर बांगा भएका हुन् ।’ पहिरोको जोखिममै बाध्यताले बस्नु परिरहेको उनले बताए ।
किसानले हिउँदमा बनाएका गरा प्रत्येक वर्षातमा पहिरोले बगाउँछ । खेतमा लगाएको बालीसहित पहिरोले बगाउँदा किसानलाई भोकमरीसमेत हुने गरेको छ । डोल पहिरोले अहिलेसम्म ९ जनाको ज्यान लिइसकेको छ भने २ सय बढी रोपनी खेतीयोग्य जमिन बगाइसकेको छ । अहिले पनि माथिबाट पहिरो खस्ने क्रम नरोकिएको स्थानीय मानबहादुर चन्दले बताए । उनले भने, ‘२०१८ सालमा एक्कासि पहिरो खसेको हो भन्छन्, उतिबेलादेखि हामी गाउँले पहिरोको जोेखिममा बसिरहेका छौं ।’
पञ्चायतकालमा डोलबस्तीलाई स्थानान्तरण गर्नुपर्ने भन्दै तत्कालीन राजा वीरेन्द्रले हुकुमप्रमांगीसमेत दिएका थिए । तर, राजनीतिक खिचातानी भएपछि डोलवासीको अन्यत्र बसाइँ सर्ने सपना अधुरै रह्यो । आर्थिक अवस्था सवल भएकाहरू सबैले तराईतिर जमिन किनेर उतै गइसकेका छन् । तर, गरिब र दलित समुदायका नागरिक भने पहिरोको जोखिममै बस्न बाध्य छन् । पछिल्लो समय पहिरोले विकराल रूप लिन थालेको स्थानीय देवदत्त जोशीले बताए । उनले भने, ‘अहिले त पहिरोको जोखिम नभएको कुनै ठाउँ छैन । वर्षातमा जाग्राम बसेर रात काट्नुपर्छ ।’
पहिरोले प्रत्येक वर्ष खानेपानीको मुहान बगाउँदै आएको छ । ‘हिउँदमा पानीको मुहान खोजेर धारा बनाउँछौं । तर, प्रत्येक वर्ष वर्षातमा पहिरोले मुहान नै बगाउँछ’, पहिरोसँगै बगिरहेको धमिलो पानी प्रयोग गर्न बाध्य भएका स्थानीय बहादुर भुलले भने । आफूहरूले बनाएका पानीघट्ट, बाटो सबै पहिरोले बगाइसकेको उनले जानकारी दिए ।
डोल बस्तीमा करिब ५५ दलित परिवारको बस्ती छ । आफ्नो सबै जमिन बगाएपछि उनीहरू अहिले अर्काकै जमिनमा बसिरहेका छन् । ‘हाम्रो घरखेत पहिल्यै पहिरोले बगाइसक्यो, अहिले अर्काको जमिनमा घर बनाएर बसेका छौं । यो ठाउँ पनि पहिरोले बगाउन थालेपछि कहाँ जाने भन्ने चिन्ता छ’, स्थानीय काशीराम लुहारले भने ।
डोल बस्तीसँगै गौंकुरा बस्ती पनि पहिरोको जोखिममा छ । पहिरोका कारण खेतीयोग्य जमिन र घर नष्ट भए पनि जोखिममै बस्नुपरेको स्थानीयको गुनासो छ । डोलवासीले अन्यत्र बसोबासका लागि ०१८ सालदेखि नै पहल गर्दै आएको बताए । हरेक सरकारबाट बस्ती स्थानान्तरणको आश्वासन मात्र पाउने गरेको उनीहरूको गुनासो छ ।
जिल्लाको डिलाशैनी गाउँपालिकाको बांगाबगरको पहिरोले पनि त्यहाँको दलित बस्तीलाई घरबारविहीन बनाइदिएको छ । ०६४ सालमै जमिन बगाएको पहिरोले ०७२ सालमा घर पनि पुरेपछि धनीराम सार्की टहरोमा बस्दै आएका छन् । उनले भने, ‘बांगाबगरमा हामी ६ दलित परिवार घरखेत पहिरोले बगायो । ०७२ सालमा घर बगाएपछि जिल्ला प्रशासनको सक्रियतामा पहिरोको छेउमै बनाएको टहरोमा बसिरहेका छौं ।’
बांगाबगरमा पहिरोे निरन्तर खसिरहेकाले आफूहरू जोखिममा रहेको स्थानीय बलबहादुर साउदले बताए ।
पहिरो नियन्त्रणका लागि स्थानीयस्तरमा कुरा उठाए पनि केही गर्न नसकिएको डिलाशैनी गाउँपालिका–६ का वडासदस्य अमर नाथले बताए । उनले भने ‘यो जिल्लाकै ठूलो पहिरो हो । स्थानीयस्तरको बजेटले केही गर्न सकिँदैन ।’
प्रतिक्रिया दिनुहोस !
