विकासले ल्यायो विपत्ति

प्यूठान : प्यूठानका दुईवटा नगरपालिका र सातवटा गाउँपालिकाले गत आर्थिक वर्षको कुल बजेटको करिव १५ प्रतिशत रकम सडक बनाउन छुट्याए। त्यही बजेटबाट जिल्ला भरमा करिव चारसय वटा नयाँ सडक निर्माण भइरहेका छन्। हिउँदमा बनेका ति सडकले जनतालाई राहतसँगै सास्ती पनि दिइरहेको छ। ३५ करोड २६ लाख रुपैयाँ खर्चिएर बनेका अधिकांश सडक मापदण्ड विपरित छन्। जनप्रतिनिधि आफै ठेकेदार र इन्जिनियर बनेर धमाधम खनेका सडकमा अहिले पहिरो झरिरहेको छ।

गाउँसम्म विकास पुगेको देखाउन र बजेट खर्च गर्न सडक बनाउने अभियान नै चल्दा स्थानीयले सास्ती पाएका छनु। तर यसरी खनिएका सडकले सुगमता भन्दा बढी बिनास गरेको छ। झिमरुक गाउँपालिका, बांगेफेदीका व्यवसायी ददिराम पन्थीले भने, ‘जनप्रतिनिधिहरुले धेरै रकम बाटोमा हाले। बाटो खन्नु हुँदैन् भन्ने होइन। तर, धेरै सडक मापदण्ड बिनै खनेको देखियो। नाली छैनन्, घुम्ती साँघुरो छ र बाटोमा अर्काे गाडीलाई साइड दिन मिल्दैन,’ गाडी चालक समेत रहेका उनले भने। उनका अनुसार कतिपय गाउँमा डोजर चालकले नै ‘प्राविधिक’ बनेर सडक खन्ने गरेका छन्।

प्राविधिक स्टिमेट, वातावरण प्रभाव मूल्यांकन लगायत सडक खन्नुअघि ध्यान दिनु पर्ने कुनै पनि पक्षमा ध्यान दिइएको छैन। जिल्लाका कुनैपनि स्थानीय सरकारले सडक निर्माणको निश्चित मापदण्ड बनाएका छैनन्। यसअघि जिल्ला विकास समितिले तय गरेको मापदण्ड पालना गरेका पनि छैनन्।

धेरैजसो गाउँ तथा नगरपालिकाबाट विनियोजित बजेटबाट निर्माण गरिएका सडक अलपत्र परेका छन्। सडक खन्दा बीचमै बजेट सकिएपछि सडक पूरा भएका छैनन्। चुँधाराफेदी–बाँसटारी–कुर्लेखोला हुँदै बौडा अर्घाखाँची मोटरबाटो समितिका अध्यक्ष चरन रानाले भने, ‘झिमरुक गाउँपालिकाले २४ लाख बजेट विनियोजन गरेको थियो। खन्दाखन्दै पैसा सकियो। करिव एक किलोमिटर बाटो खन्न बाँकी छ।’

गाउँगाउँमा विस्तार गरिएका नयाँ सडक बस्ती हुँदै लगिएका छन्। हिउँदभर खनिएका सडकले बर्षातमा विपत्ती निम्ताउने गरेका छन्। दुइवर्ष अघि बाढीपहिरोले प्यूठानमा धेरै क्षति पुर्‍यायो। जथाभावी सडक नै त्यसको मुख्य कारक थियो। फोप्ली, अर्खा, पूँजा, रजवारा लगायतका गाउँमा पहिरोले धेरै धनजनको क्षति गरेको थियो। गाउँमा खनिएका सडकले थुपारेको माटो, ढुंगा झिमरुक नदीमा मिसियो र झिमरुक फाँटको धेरै खेतीयोग्य जमिन बिग्रियो।

बाह्रैमहिना बगिरहने झिमरुक खोला गौमुखी गाउँपालिकाको अर्खादेखि ऐरावतीसम्म फैलिएको छ। खोलाभन्दा माथिल्लो भागमा बस्ती छन्। तिनै बस्तीमा सडक पुर्‍याइएको छ। सडक बनाउँदा जमिन चिराचिरा भएका छन्। बर्खामा खोलामा बाढी आउँदा ढुंगामाटो सोहोरेर लैजान्छ। कतिपय जनप्रतिनिधीहरु आफैँ ठेकेदार बनेर सडक खनिरहेका छन्। नागरिकले चर्को विरोध गर्दासमेत त्यसलाई बेवास्ता गरिएको छ। निर्वाचित भएको पहिलो वर्षमै जनप्रतिनिधिलाई सडक बनाउने काममा बेथिति ल्याएको भनी आलोचना गरिएको छ। मल्लरानी गाउँपालिका–१ खैराका प्रेमबहादुर बस्नेतले भने, ‘भोट हालेर जनप्रतिनिधिहरुलाई पठायौँ। उहाँहरुले जनताको चाहना अनुसार काम गर्न सक्नुभएन।’ गाउँमा सडक बनाउँदा जग्गाधनीको अनुमती नलिइ डोजर चलाउने गरेको समेत उनले बताए।

स्वर्गद्धारी सार्वजनिक यातायात व्यवसायी समितिका महासचिव चन्द्रमान श्रेष्ठले गुनासो गरे— हिउँदमा खनिएका धेरैजसो नयाँ सडक बर्षातमा ठप्प भएपछि सास्ती खेप्नु परेको छ।’ जिल्लाका अधिकांश गाउँका सडकछेउमा भल कटाउने नाली बनाइएका छैनन्। नियमित बस चलाउन सडक कम्तीमा ६ मिटर चौडा हुनुपर्छ तर स्थानीय सरकारले यसमा ध्यान दिइएका छैनन्।

सामुदायिक वन क्षेत्रमा बाटो फराकिलो छ तर बस्तीमा भने साँघुरो पारिएको छ। जिल्ला वन अधिकृत प्रवीण विडारीका अनुसार सडक बनाउँदा वनमा पुग्ने क्षति कम गर्नेतर्फ ध्यान नदिइकन सडक खन्ने प्रवृत्ति बढ्दै गएको छ। ‘जथाभावी खनिएका सडकले सामुदायिक वन विनाश गरेका छ। दक्ष प्राविधिकले अध्ययन नगरी सडक खनिएको छ। यसबाट दिर्घकालसम्म नराम्रो असर पर्ने देखिन्छ,’ उनले भने। ‘दुर्गममा पनि बाटो पुग्नुपर्छ। तर, मापदण्ड अनुसार,’ उनले भने। सामुदायिक वन क्षेत्रमा सडक निर्माण गर्दा वन कार्यालयको अनुमति लिनुपर्ने अनिवार्य नियम भए पनि धेरैले त्यसलाई वेवास्ता गरेको उनले बताए।

यस्ता समस्याका बीचमा गौमुखी गाउँपालिकाले भने राम्रो अभ्यास थालेको छ। गौमुखी गाउँपालिका ठूलावेसीका अध्यक्ष विष्णु कुमार गिरीले भने, ‘नयाँ सडक कम्तिमा ६ मिटर चौडा हुनुपर्ने व्यवस्था भएको छ। गाउँपालिकादेखि वडासम्म पुग्ने सडक धेरै फराकिला छन्।’ उनले यसवर्षदेखि नीतिगत रुपमै सडक निर्माणमा ठोस योजना बनाउने तयारी भएको बताए।

प्यूठान नगरपालिकाका नगर प्रमुख अर्जुन कुमार कक्षपतीले आउँदो वर्ष सडक निर्माणसम्बन्धी मापदण्ड बनाएर अघि बढ्ने बताए। उनले भने, ‘थुप्रै सडक विना मापदण्ड निर्माण भए। त्यस्ता सडक पुनःनिर्माण गरेर भए पनि सुधार्छौँ।’

प्यूठान नगरपालिकाले गत आर्थिक वर्षमा सात करोड सात लाख र स्वर्गद्धारी नगरपालिकाले चार करोड ५८ लाख रुपैयाँ सडक निर्माणमा खर्च गरेको छ। झिमरुक गाउँपालिकाले पाँच करोड २६ लाख, माण्डवीले एक करोड २० लाख, नौवहिनीले आठ करोड ५४ लाख, गौमुखीले ६ करोड, ऐरावतीले तीन करोड ७४ लाख, सरुमारानीले तीन करोड ३७ र मल्लरानीले दुई करोड ५५ लाख रुपैयाँ बजेट सडकमा खर्च गरेका छन्।