काठमाडौं : कार्तिक नाचमा कृतज्ञधर राजोपाध्याय (२१) नरसिंह बने। उनी गत बुधबार मध्यरातमा नरसिंहको अवतारमा देखा परेका थिए। मन्दिरका पुजारी ब्राम्ह्मणले मात्र नाच्न पाउने यो नृत्य हिरण्यकश्यपुले सर्वसाधारणमाथि गरेको अन्याय र अत्याचारविरुद्ध दैत्यको वध गर्ने कथासँग जोडिएको छ।
पहिलो पटक नरसिंह बनेकाले कृतज्ञ थोरै डराएका पनि थिए रे। नरसिंह नाच मध्यरातमा देखाइने भएकाले बेलुकी सौगलमा नाट्यश्वर पूजा गरिन्छ। र त्यहाँबाट पाटन संग्रहालय ल्याइन्छ। पाटन दरबार स्क्वायरमा आएपछि सिद्धिनरसिंह मल्लको वंशले मंगल धाराको पानी ल्याई कृतज्ञको खुट्टा धोइदिए। त्यसपछि डबलीमा सुकुण्डा समात्ने र दुईजना मुहाली बजाउनेको साथमा नरसिंहलाई खास्टोले छोपेर बाहिर निकालियो। डबलीमा पहिले नै खम्बा गाडिएको थियो। मध्यभागका साथै चारैतिर चिराग बलिरहेका थिए। खास्टोले छोपिएको नरसिंह खम्बा फुटाउँदै बाहिर निस्किए। यसलाई नेवारीमा ‘थाँ तछ्याना क्वाँ वेयगु’ भनिन्छ।
कृतज्ञ लगातार ४५ मिनेट नाचे। ‘सुरुमा त सिकेको नृत्य बिर्सिएजस्तै भएको थियो’, उनले भने, ‘पछि आफैँसम्हालिँदै नाचेँ।’ बाहिर नाच्दै गरेको दैत्यलाई संहार गर्ने समय आयो। नरसिंहले हिरण्यकश्यपु दैत्यको संहार गर्दा माहोल रोमाञ्चक बन्यो।
नरसिंह नाचमा दैत्यको संहारपछि मूच्र्छा पर्छन्। दैत्य मूर्च्छा पर्दा तिनलाई घोच्ने, चिमोट्ने गरिन्छ। तर कृतज्ञले यो सब देखेनन्। उनलाई वरिपरि के कति मान्छे छन् त्यो पनि थाहा भएन। भन्छन्, ‘मुकुट र वस्त्र भारी थियो। त्यसमा पनि मुकुण्डोमा आँखाको प्वाल सानो भएकाले गाह्रो भयो।’ प्रत्येक वर्ष नाचिने नरसिंह नृत्यमा अब कृतज्ञको पालो १० वर्षपछि मात्र आउनेछ।
‘अब प्रत्येक पाँच वर्षमा एक महिना कार्तिक नाच गर्ने योजनामा छौं’, कार्तिक नाच समितिका सदस्य सञ्जयराज उपाध्यायले भने। यसको थालनी २०७६ सालबाट हुने पनि उनले जानकारी थिए। २००७ सालभन्दा अगाडि एक महिना चल्ने यो नाच देशको राजनीतिक व्यवस्था परिवर्तनसँगै खुम्चँदै गएकोमा पुनर्जीवन दिनेमा आयोजकहरु छन्।
कार्तिक नृत्य ललितपुरको सबैभन्दा लामो समयावधिसम्म चल्ने नृत्य हो। यसमा लोकनाटक तथा लोकनृत्य समावेश हुन्छन्। यो वर्ष नाचमा भीमसेन पूजा, भैरव पूजा, महादेव र कृष्णयुद्ध, भैरव, महालक्ष्मी र कुमारी नृत्य, ख्याःएवम् कवंनृत्य, लाखे नाच सञ्चालन गरिने कार्तिक नाच संरक्षण समितिले जनाएको छ।
प्रतिक्रिया दिनुहोस !
